Stajyer Üniversitelilerin Ücret ve Sosyal Güvenlik Durumu
Yaz ayının gelmesiyle birlikte birçok işletmede üniversite öğrencilerinin staj/çalışma dönemi başladı.
I- GİRİŞ
Üniversite öğrencilerini ücret ödenip ödenmeyeceği açısından 2 farklı kapsamda değerlendirmek gerekmektedir.
- 3308 sayılı Kanun kapsamındaki Mesleki ve Teknik Eğitim Yapan Yükseköğretim Kurumları Öğrencisi Stajyerler,
- 3308 sayılı Kanun kapsamında Olmayan Yükseköğretim Öğrencisi Stajyerler.
Yine, üniversite öğrencilerini sosyal güvenlikleri açısından da 3 farklı kapsamda değerlendirmek gerekmektedir.
- Yüksek Öğrenimleri Sırasında Zorunlu Staja Tabi Tutulan Üniversite Öğrencileri,
- Yüksek Öğrenimleri Sırasında Okul Tarafından Staj Yapması Uygun Görülen Üniversite Öğrencileri,
- Staj Zorunluluğu Olmayan, Yüksekokul Tarafından Staj Yaptırılmayan Ancak İşverenlerce Bulunup Çalıştırılan Üniversite Öğrencileri.
Bu makalede, stajyer üniversitelilerin sigortalılık ve ücret durumları ile sigortalılık kapsamında işverenlerce dikkat edilmesi gereken konular açıklanmıştır.
II- ÜNİVERSİTELİ STAJYERLERİN SOSYAL GÜVENLİK DURUMU
A- ZORUNLU STAJ ŞARTI BULUNAN YA DA OKUL TARAFINDAN STAJ YAPMASI UYGUN GÖRÜLEN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ
6111 sayılı Torba Kanun ile özellikle stajyer üniversitelilerin sigortalılıkları ile ilgili olarak önemli değişiklikler yapılmıştır. 01.03.2011 tarihinden geçerli olmak üzere yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden okudukları eğitim kurumunda zorunlu staj şartı bulunanlar yanında okul tarafından staj yapması uygun görülen öğrenciler de staja başladıkları tarih itibariyle sigortalı sayılacaklar ve sigorta primleri de okulları tarafından ödenecektir.
Staj süresinin uzaması ve bir nevi çalışmaya dönüşmesi halinde, stajdan söz edilmesi mümkün olmayacağından, en az asgari ücret ödenmesi ve okul tarafından sigorta primleri ödenmeyeceğinden kendisine ödenen ücretten tüm kesintilerin normal sigortalı gibi yapılması gerekecektir. Yani, okul tarafından belirlenmiş olan staj süresini aşmamak gerekmektedir.
Staj zorunluluğu olmayan, yüksekokul tarafından staj yaptırılmayan ve işverence bulunarak çalıştırılan üniversite öğrencilerinin işyerinde normal çalışanlar gibi ücret ve sigorta primleri işveren tarafından ödenmesi ve ödenen ücretten hem vergi, hem de sigorta priminin kesilmesi gerekecektir.
6111 sayılı Torba Kanun ile yapılan değişiklik sonucu; “zorunlu stajyer” cümlesindeki “zorunlu” ibaresi 01.03.2011 tarihinden geçerli olmak üzere kaldırıldığından yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden okudukları eğitim kurumunda zorunlu staj şartı bulunanlar yanında okul tarafından staj yapması uygun görülen öğrenciler de staja başladıkları tarih itibariyle sigortalı sayılacaklardır.
5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendi ile yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler iş kazası ve meslek hastalığı sigortası yönünden 4/a sigortalısı olarak sayılırlar ve sigorta primleri okulları tarafından yatırılır. İşverenlerin bu şekilde yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden okudukları eğitim kurumunda zorunlu staj şartı bulunanlar ile okul tarafından staj yapması uygun görülen öğrenciler için sigorta primi yatırması gerekmez ve sigorta primlerini okulları yatırılır.
6111 sayılı Torba Kanun ile yapılan değişiklik sonucu; 01.03.2011 tarihinden itibaren bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.
Üniversite stajyerlerinin, 01.03.2011 tarihinden itibaren bu kapsamda okulları tarafından ödenecek sigorta prim oranı, stajyer bakmakla yükümlü olunan kişi değil ise % 1’den % 6’ya çıkarılmıştır. Üniversiteli stajyerlerin tüm bildirimleri okulları tarafından yapılmaktadır. Bunların okulları tarafından SGK’ya tescilleri yapılırken “19-Stajyer” sigortalılık kodunun kullanılmasına devam edilecektir. Bakmakla yükümlü olunan kişi demek, anne ya da babası üzerinden sağlık yardımı almak ya da anne ya da baba üzerinden ölüme bağlı gelir ya da aylık almak demektir.
Üniversite stajyerlerinin 01.03.2011 tarihinden sonra aylık prim ve hizmet belgesiyle yapılacak bildirimlerinde; bunlardan bakmakla yükümlü olunan sigortalılar için 22 numaralı, bakmakla yükümlü olunmayanlar (sağlıktan yararlanma hakkı olmayan) içinse 43 numaralı belge türleri kullanılacaktır.
B- ZORUNLU STAJ ŞARTI BULUNMAYAN YA DA OKUL TARAFINDAN STAJ YAPMASI UYGUN GÖRÜLMEYEN İŞVERENCE BULUNARAK STAJYER ADI ALTINDA ÇALIŞTIRILAN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ
Staj zorunluluğu olmayan, yüksekokul tarafından staj yaptırılmayan ve işverence bulunarak stajyer adı altında çalıştırılan üniversite öğrencilerinin sosyal güvenlik mevzuatında belirtilen stajyerler kapsamında olmadığı açıktır. Diğer bir deyişle adına stajyer denilmesi yeterli olmayıp, aynı zamanda zorunlu staj şartı bulunması ya da okul tarafından staj yapmasının uygun görülmesi gereklidir. Bu durumda ancak sigorta primleri okul tarafından yatırılabilecektir.
Zorunlu staj şartı bulunmayan ya da okul tarafından staj yapması uygun görülmeyen ve bu nedenle sigorta primi okul tarafından yatırılmayan ve adına stajyer denilen öğrenciler işyerinde normal çalışanlar gibi ücret ve sigorta primleri işveren tarafından ödenmesi ve ödenen ücretten hem vergi, hem de sigorta priminin kesilmesi gerekecektir.
Yüksek öğrenimleri sırasında okul tarafından zorunlu staj yaptırılan ya da okul tarafından staj yapması uygun görülen ve SGK primleri okul tarafından ödenen üniversite öğrencileri dışındaki, keyfi staj yapan ve stajyer adı verilenlerinin sigortalı olması gerekecektir. Ayrıca mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumu öğrencisi olup olmadığına bağlı olarak ücret ödenmesi de söz konusu olacaktır. Yani, sigorta priminin okul tarafından ödenip ödenmediğine bakılmalıdır.
III- MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM YAPAN YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI ÖĞRENCİSİ STAJYERLERE İŞVERENLERCE ÜCRET ÖDENMESİ DURUMU
6111 sayılı Torba Kanun ile yapılan düzenlemeyle, eskiden 3308 sayılı Kanun kapsamında olmayan üniversite öğrencilerinden mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları öğrencileri 3308 sayılı Kanun kapsamına alınmıştır.
Mesleki ve teknik eğitim alanında, diplomaya götüren orta öğretim kurumları ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ile belge ve sertifika programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim-öğretim kurumlarının işletmelerde beceri eğitimi gören öğrencileri 3308 sayılı Kanun kapsamında olduğundan ücret ve sosyal güvenlik hakları 3308 ve 5510 sayılı Kanunlara göre belirlenecektir.
Tüm üniversite öğrencileri 3308 sayılı Kanun kapsamında sayılmazlar. Sadece mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları olan meslek yüksek okulu, Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim okulları bu kapsamdadır.
3308 sayılı Kanun’a göre; aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere (mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları olan Meslek Yüksek Okulu, Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim yüksek öğrenim okulları öğrencileri dahil) ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar; aday çırak veya çırağın velisi veya vasisi veya kişi reşit ise kendisi; öğrenciler için okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir.
Ancak, işletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının 20 ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30’undan (599,21 x 0,30 = 179,76 TL), 20’den az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden (599,21 x 0,15 = 89,88 TL), aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin yüzde 30’undan (599,21 x 0,30 = 179,76 TL) aşağı ücret ödenemez. Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır.
Dolayısıyla mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları olan meslek yüksek okulu, Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim okulları öğrencilerinin staj yapması halinde 20 ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30’undan (599,21 x 0,30 = 179,76 TL), 20’den az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden (599,21 x 0,15 = 89,88 TL) az olmamak üzere ücret ödenmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak 3308 sayılı Kanun kapsamında olmayan üniversite öğrencilerine ücret ödenme zorunluluğu olmayıp, ücret ödenmesi halinde ise bu ücretten vergi kesilmesi gerekir. Sadece 3308 sayılı Kanun kapsamındaki Meslek Yüksek Okulu, Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim veren yükseköğretim okulları öğrencileri için ödenen ücretten vergi kesilmeyecektir. SGK primleri de belirlenen staj dönemi için okul tarafından ödenmektedir.
Üniversitelerden staj yaptırılacak üniversite öğrencileri için okulları tarafından sigorta primleri ödenir. Üniversite öğrencisi zorunlu staj kapsamında ise ve okul tarafından primleri yatırılıyorsa bunlara staj yaptıkları işyerleri tarafından ücret ödendiğinde; ödenen ücretten sadece gelir ve damga vergisi kesilir ve bu ücretler bankadan ödenebilir.
Staj zorunluluğu olmayan, yüksekokul tarafından staj yaptırılmayan ve işverence bulunarak çalıştırılan üniversite öğrencilerinin ise okulları tarafından sigorta primi yatırılmayacaktır. Bu durumda üniversite öğrencisi çalıştığı işyerinde normal çalışanlar gibi ücret ve sigorta primleri işveren tarafından ödenerek hem 4/a’lı olarak tüm sigorta kollarına tabi sigortalı yapılacak ve hem de ödenen ücretten yine hem vergi hem de sigorta priminin kesilmesi gerekecektir. Bu durumda ücret ödemelerinin de banka hesabından yapılması zorunludur.
IV- MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM YAPAN YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI “DIŞINDAKİ” STAJYER ÜNİVERSİTELİLERE ÜCRET Ö-DEME ZORUNLULUĞUNUN OLUP OLMADIĞI
Mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları “dışındaki” yükseköğrenim öğrencilerine ücret ödenme zorunluluğu yoktur. Burada sosyal güvenlikleri açısından yükseköğrenim ya da üniversite öğrencilerinin okuduğu okul tarafından staj yaptırılacak olup olmaması önemlidir.
Ancak burada önemli bir farklılık bulunmaktadır. Sadece zorunlu staj değil, okul tarafından staj yapması “uygun görülen” üniversite öğrencileri de artık stajyer olabilecektir. Zorunlu olsun olmasın tüm yükseköğrenim stajyerlerinin bildirimleri ve diğer SGK işlemleri (işyeri bildirgesinin, işe giriş bildirgesinin, işten ayrılış bildirgesinin düzenlemesi gibi) okulları tarafından yapılmaktadır.
Yine Mesleki ve Teknik Eğitim Yapan Yükseköğretim Kurumları dışındaki okul tarafından staj yapması uygun görülen ve sigorta primi okul tarafından yatırılan stajyer üniversite öğrencilerine işverence ücret ödenme zorunluluğu bulunmamaktadır.
V- STAJ ZORUNLULUĞU OLMAYAN, YÜKSEKOKUL TARAFINDAN STAJ YAPTIRILMAYAN ANCAK İŞVERENLERCE BULUNUP KEYFİ STAJ ADI ALTINDA ÇALIŞTIRILAN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNE ÜCRET ÖDEME ZORUNLULUĞUNUN OLUP OLMADIĞI
Okuduğu okul tarafından staj yaptırılması öngörülmeyen normal üniversite öğrencisinin stajyer adıyla çalıştırılması halinde, stajyerlik söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla da sigorta primlerini okul yatırmayacağı için normal çalışanlar gibi sigortalı olunması gerekecektir.
Mesleki ve Teknik Eğitim Yapan Yükseköğretim Kurumları dışında, okul tarafından staj yapması için gönderilmeyen üniversite öğrencilerinin normal çalışan sigortalılardan bir farkı bulunmamaktadır. Yani, isteğe bağlı olarak keyfi staj yaptırılan ve öğrenim gördüğü okuldan verilmiş staj yapabileceğine dair yazısı veya SGK bildirimi olmayan öğrenciler bu anlamda stajyer sayılmazlar. Söz konusu yükseköğrenim öğrencisi, işyerinin normal “işçisi olarak” 4/a’lı sigortalısı sayılacaktır.
Bu nedenle okul tarafından zorunlu staj yaptırılan ya da okul tarafından staj yapması uygun görülen ve SGK işe girişi yapılan üniversite öğrencileri dışında kalan bu durumdaki stajyer adı verilen üniversite öğrencilerinin sigortalı olması gerektiğine dikkat edilmelidir. Örneğin, yaz ayında bir işletmede staj yapmak isteyen ve öğrenim gördüğü okuldan staj yapmasına ilişkin bir yazı almayan Ahmet bey, işyerinin normal “işçisi olarak” 4/a’lı sigortalısı sayılacaktır. Eğer okuldan staj yazısı almış olsaydı bu durumda okul tarafından sigorta primleri ödeneceğinden işverenlerin sigorta yaptırma zorunluluğu olmayacak, ücret ise yukarıda açıklandığı üzere mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumu öğrencisi olup olmadığına bağlı olarak belirlenmiş olacaktır.
VI- SONUÇ
01.03.2011 tarihinden geçerli olmak üzere yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden okudukları eğitim kurumunda zorunlu staj şartı bulunanlar yanında okul tarafından staj yapması uygun görülen öğrenciler de staja başladıkları tarih itibariyle sigortalı sayılacaklardır.
Yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler iş kazası ve meslek hastalığı sigortası yönünden 4/a sigortalısı olarak sayılırlar ve sigorta primleri okulları tarafından yatırılır. İşverenlerin bu şekilde yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden okudukları eğitim kurumunda zorunlu staj şartı bulunanlar ile okul tarafından staj yapması uygun görülen öğrenciler için sigorta primi yatırması gerekmez ve sigorta primlerini okulları yatırılır.
Mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları olan meslek yüksek okulu, Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim okulları öğrencilerinin staj yapması halinde yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30’undan (599,21 x 0,30 = 179,76 TL), 20’den az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden (599,21 * 0,15=89,88 TL) az olmamak üzere ücret ödenmesi gerekmektedir.
Mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları “dışındaki” yükseköğrenim öğrencilerinden zorunlu staj yapanlar ile staj yapması okul tarafından uygun görülenlere ücret ödenme zorunluluğu yoktur.
Zorunlu staj şartı bulunmayan ya da okul tarafından staj yapması uygun görülmeyen ve bu nedenle sigorta primi okul tarafından yatırılmayan ve adına stajyer denilen öğrenciler işyerinde normal çalışanlar gibi ücret ve sigorta primleri işveren tarafından ödenmesi ve ödenen ücretten hem vergi, hem de sigorta priminin kesilmesi gerekecektir.
Resul KURT*
Yaklaşım
* Dr., Sosyal Güvenlik Kurumu E. Başmüfettişi, Sosyal Güvenlik Müşaviri
http://www.ozdogrular.com/content/view/16594/
