İŞÇİNİN HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞMAYI KABUL ETMEMESİNİN SONUÇLARI
I- GİRİŞ
Çalışma hayatında haftanın tüm günleri iş günü olarak kabul edilmemektedir. İnsanların haftanın belirli günleri çalışırken belirli günlerinde de dinlenmesi icap etmektedir. Hafta tatili çalışanların dinlenmesi gereken günlerdendir.
Hafta tatili, hem uluslar arası düzenlemelerde, hem de iç mevzuatımızda yer almaktadır.
.
Hafta tatilinin yer aldığı uluslar arası düzenlemeler; Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesine İlişkin 04.11.2003 tarihli ve 2003/88/Ec sayılı AP ve Konsey Direktifi, Uluslararası Çalışma Örgütünün Sınai Müesseselerde Hafta Tatili Yapılması Hakkında 14 sayılı Sözleşmesi ve Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi olarak sayılabilinir.
.
Hafta tatili konusu ulusal mevzuat olarak; Anayasa, 4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu, 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun, 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun, Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği(1), Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte(2) yer almaktadır.
.
Bu makalemizde, hafta tatili konusu ve işçinin hafta tatilinde çalışmayı kabul etmemesinin sonuçları ele alınıp değerlendirilecektir.
.
II- KONU
A- ÇALIŞMA SÜRESİ VE HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİ
İşçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre çalışma süresi olarak adlandırılmaktadır.
İş Kanunu’na göre, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Genel olarak bu süre, haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek, uygulanmaktadır.
.
Haftalık en çok 45 saatlik çalışma süresinin iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle azaltılabilmesi mümkün iken, artırılabilmesi mümkün bulunmamaktadır.
.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi taraflarının anlaşması durumunda, haftada en çok 45 saat olan normal çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılabilmektedir.
.
Bu dağıtma işlemi yapılırken, haftanın bir veya birkaç gününde ilgili işyerinde kısmi çalışma yapılıyor olması halinde, kısmi çalışma yapılan toplam saat haftalık 45 saatlik toplam çalışma süresinden düşülerek, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirlenmektedir. Haftalık toplam çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine eşit veya farklı şekilde bölünebilmektedir.
.
B- HAFTA TATİLİ
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle hafta tatiline hak kazanılması için haftalık 45 saatin altında bir sürenin belirlenmesi durumunda belirlenen bu süre kadar, böyle bir sürenin belirlenmemiş olması halinde ise haftalık 45 saatlik süre kadar sözleşmeyle belirlenen günlerde çalışılması gerçekleştiğinde, işçinin kesintisiz olarak en az 24 saat süreyle dinlendirilmesi gerekmektedir. İşçinin bu dinlendirilmesi hafta tatili olarak adlandırılmaktadır.
.
Yargıtay, hafta tatili izninin kesintisiz en az 24 saat olduğunu, bunun altında bir süre haftalık izin verilmesi durumunda, usulüne uygun şekilde hafta tatili izni kullanıldığından söz edilemeyeceğini, hafta tatilinin bölünerek kullandırılamayacağını, hafta tatilinin 24 saatten az olarak kullandırılması halinde hafta tatilinin hiç kullanılmamış sayılacağını kararlaştırmış bulunmaktadır(3).
.
İşçinin haftalık 45 saatlik çalışma süresi, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen haftalık çalışma günlerinde tamamlanmaktadır. Haftalık çalışmasını 5 günde tamamlayan ve Cumartesi günü çalışmayan işyerleri Cumartesi gününü akdi tatil olarak kullanmaktadır.
.
Cumartesi günü çalışan işyerleri haftalık çalışmasını 6 günde tamamlamaktadır.
İşçiye hafta tatilinin 7 günlük bir zaman dilimi içinde verilmesi icap etmektedir.
Hafta tatili, 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde kullanılmakta olup, 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun gereğince de hafta tatilinden Pazar günü anlaşılmaktadır.
.
C- HAFTA TATİLİNİN VERİLMESİNDE ÇALIŞILMIŞ GÜNLER GİBİ HESABA KATILAN SÜRELER NELERDİR?
a) Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,
.
b) Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,
.
c) Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri
.
çalışılmış günler gibi hesaba katılmaktadır.
.
D- İŞVEREN TARAFINDAN ÇALIŞMAYA ZORLAYICI SEBEPLERDEN DOLAYI BİR SÜRE ARA VERİLMESİ
İşyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılmaktadır.
Zorlayıcı sebeplerle işin bir haftadan fazla tatil edilmesi durumunda İş Kanunu gereği aynı nedenle çalışılmayan günler için işçilere ödenmekte olan yarım ücretin hafta tatili günü için de ödenmesi söz konusudur.
.
E- ÜCRET ŞEKİLLERİNE GÖRE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ
Çalıştığı günlere göre işçinin bir güne düşen ücreti, hafta tatili ücreti olarak adlandırılmaktadır. Bir iş karşılığı olmaksızın çalışılmayan hafta tatili gününün ücreti işveren tarafından işçiye tam olarak ödenmektedir.
Parça başına, akort, götürü veya yüzde usulüyle çalışan işçilerin hafta tatili ücreti, işçinin ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır.
Saat ücretiyle çalışan işçilerin hafta tatili ücreti, saat ücretlerinin 7.5 ile çarpılması sonucu elde edilen ücret miktarıdır.
Yüzde usulüyle çalışan işçilerin yüzde ücretlerinin asgari ücretin altında kalması durumunda aradaki farkın işveren tarafından ödenmesi suretiyle asgari ücrete tamamlanması gerekmektedir.
.
F- HAFTA TATİLİ İLE ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜN-LERİNİN ÇAKIŞMASI
Hafta tatili ile ulusal bayram ve genel tatil günlerinin çakışması durumunda işçiye çalışmadığı bu gün için hafta tatili veya ulusal bayram ve genel tatil günü ücretinden yalnızca biri ödenmektedir. Yargıtay’ın görüşü de bu yöndedir(4).
.
G- HAFTA TATİLİ ÜCRET ALACAĞINA UYGULANACAK FAİZ
Hafta tatili ücret alacaklarına 4857 sayılı İş Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 10.06.2003 tarihine kadar yasal faiz; 10.06.2003 tarihi ve sonrasına kamu ve özel bankalarca bir yıl vadeli mevduata uygulanan en yüksek faiz (4857 sayılı Kanun md. 34); fazla çalışma ücretinin toplu iş sözleşmesinden kaynaklanması durumunda 2822 sayılı Kanun gereğince (md. 61) en yüksek işletme kredisi faizi uygulanmaktadır.
.
H- İŞÇİ HAFTA TATİLİNDE RIZASI OLMAKSIZIN ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?
İşçi hafta tatilinde rızası olmadan çalıştırılamamakta, hafta tatilinde çalışması gerektiğinde, ancak rızası dahilinde çalıştırılabilmesi mümkün bulunmaktadır.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmelerine işçinin hafta tatili kullanmayacağı yönünde konulan hükümler geçersizdir.
Yargıtay, hafta tatilinde rızası olmadan çalıştırılmak istenen işçinin çalışmayı kabul etmemesi üzerine, iş şartlarını ağırlaştıracak şekilde görevinin değiştirilmesini, işçinin bu değişim işlemini kabul etmemesi üzerine de, iş sözleşmesinin işveren tarafından sona erdirilmesini haklı fesih sebebi olarak görülemeyeceğine karar vermiştir(5).
Yargıtay bir başka kararında, Pazar günü çalışılacağına ilişkin İş Kanunu’nun aradığı muvafakatnamenin olmaması durumunda, Cumartesi günü işe gelemeyen işçinin Pazar günü de işe gelmemesi sebebiyle ardı ardına iki gün işe gelmeme olgusunun davacı işçi açısından gerçekleşmediğinden bahisle işveren tarafından iş sözleşmesinin sona erdirilmesinin haksız fesih olduğunu kararlaştırmıştır(6).
Dolayısıyla işveren adına haklı fesih sebebi olarak görülmeyen veya haksız fesih nedeni olarak kabul edilen durumlarla iş sözleşmesinin sona ermesinde işverenin kıdem ve gerektiğinde ihbar tazminatı ödemesi sonucunun ortaya çıkması söz konusu olmaktadır.
.
III- SONUÇ
Çalışma hayatında haftanın tüm günleri iş günü olarak kabul edilmemektedir. İnsanların haftanın belirli günleri çalışırken belirli günlerinde de dinlenmesi icap etmektedir. Hafta tatili çalışanların dinlenmesi gereken günlerdendir.
İş Kanunu’na göre, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Genel olarak bu süre, haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek, uygulanmaktadır.
.
Çalıştığı günlere göre işçinin bir güne düşen ücreti, hafta tatili ücreti olarak adlandırılmaktadır. Bir iş karşılığı olmaksızın çalışılmayan hafta tatili gününün ücreti işveren tarafından işçiye tam olarak ödenmektedir.
.
Hafta tatili ile ulusal bayram ve genel tatil günlerinin çakışması durumunda işçiye çalışmadığı bu gün için hafta tatili veya ulusal bayram ve genel tatil günü ücretinden yalnızca biri ödenmektedir.
.
İşçi hafta tatilinde rızası olmadan çalıştırılamamakta, hafta tatilinde çalışması gerektiğinde ancak rızası dahilinde çalıştırılabilmesi mümkün bulunmaktadır.
.
İşveren adına haklı fesih sebebi olarak görülmeyen veya haksız fesih nedeni olarak kabul edilen iş sözleşmesinin sona erme durumları için işverenin kıdem ve ihbar tazminatı ödeme sonucunun ortaya çıkması söz konusu olmaktadır.,
