TMS/16 Maddi Duran Varlıklar Standardına Göre Maliyet Yöntemi, Yeniden Değerleme Uygulaması, Muhasebe Kayıtları
Tarih: 02.11.2011
TMS/16 Maddi Duran Varlıklar Standardının amacı, ilgili standartta, finansal tablo kullanıcılarının, işletmenin maddi duran varlıklardaki yatırımını ve bu yatırımdaki değişimleri belirleyebilmelerini sağlayan maddi duran varlıklarla ilgili muhasebe işlemlerini düzenlemek şeklinde yer almaktadır.
Standarda göre, MDV değerlemesi için aşağıdaki iki yöntemden biri kullanılabilir:
1-Maliyet Yöntemi
2-Yeniden Değerleme Yöntemi
İşletme, MDV ile ilgili muhasebe politikası olarak maliyet veya yeniden değerleme modellerinden birini seçer ve bu politikayı ilgili maddi duran varlık sınıfının tamamına uygular.
MALİYET YÖNTEMİ
Bu yöntemde, bir maddi duran varlık kalemi varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, finansal tablolarda, maliyetinden birikmiş amortisman ve varsa birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonraki değeri ile gösterilir. (TMS/16.30)
MDV Bilanço Değeri :
(Elde etme veya üretim maliyeti) – ( B.Amortismanları + Değer düşüklüğü zararları)
İlgili standart uygulamasında bazı terimlerin anlamlarının bilinmesi gerekir.
Maliyet:
Bir varlığın elde edilmesinde veya inşaatında ödenen nakit veya nakit benzerlerini veya verilen diğer bedellerin gerçeğe uygun değerini veya belli durumlarda, ilk muhasebeleştirme sırasında ilgili varlığa atfedilen bedeli ifade eder.
Defter Değeri:
Bir varlığın birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonra finansal tablolara yansıtıldığı tutardır.
Gerçeğe Uygun Değer:
Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır. (piyasa fiyatı…)
İşletmeye özgü değer:
Bir işletmenin bir varlığın devamlı kullanımından ve yararlı ömrünün sonunda elden çıkarıldığında elde edilmesi beklenen veya bir yükümlülüğün karşılanmasında oluşması beklenen nakit akışlarının bugünkü değerini ifade eder. (kullanım değeri…)
Maddi duran varlıklarda değer düşüklüğü varsa, bu durumda ‘’Geri Kazanılabilir Tutar’’ tespitinin yapılması gerekir.
Geri Kazanılabilir Tutar:
Bir varlığın gerçeğe uygun değerinden satış giderleri çıkarılarak bulunan değeri (net gerçeğe uygun değer) ile kullanım değerinden büyük olanıdır.
Örneğin, net gerçeğe uygun değeri 50.000 TL, kullanım değeri 60.000 TL olan bir varlığın geri kazanılabilir tutarı 60.000 TL dır.
Değer Düşüklüğü Zararı:
Bir varlığın defter değerinin, geri kazanılabilir tutarını aşan kısmını ifade eder. Varlığın defter değeri, geri kazanılabilir tutarının üstündeyse, bu durumda değer düşüklüğü zararı hesaplanmalıdır. Şayet varlığın defter değeri geri kazanılabilir tutarının altındaysa, değer düşüklüğünden söz edilemez.
Örneğin, Defter değeri 45.000 TL olan bir maddi duran varlığın, Geri Kazanılabilir Tutarı 50.000 TL ise, değer düşüklüğü yok demektir…
Değer düşüklüğü zararından söz edilebilmesi için, varlığın defter değerinin geri kazanılabilir tutarından fazla olması gerekir. Bu durum aynı zamanda, defter değerinin net gerçeğe uygun değerinin üstünde olmasını da gerektirir. Örneğin, defter değeri 30.000 TL olan bir varlığın net gerçeğe uygun değeri 35.000 TL ise, değer düşüklüğü zararından söz edilemez.
MDV’nin Defter Değeri, Net Gerçeğe Uygun Değerinin üstünde ise, bu durumda, varlığın geri kazanılabilir tutarının tespiti açısından ayrıca kullanım değerinin de bilinmesi gerekir.
Örnek:
İşletmede kayıtlı Değeri 60.000 TL , B.Amortismanları(-) 15.000 TL olan bir kamyonun, piyasa satış fiyatının 38.000 TL olduğu ve satılması durumunda satışla ilgili 1.000 TL gidere katlanılacağı ve güncel kullanım değerinin 40.000 TL olduğu belirlenmiştir. Buna göre,
Defter Değeri(Kayıtlı Net Değeri): (60.000 – 15.000) 45.000 TL Net Gerçeğe Uygun Değeri (38.000 – 1.000) 37.000 TL dır.
Geri Kazanılabilir tutar, Net Gerçeğe Uygun Değer ile Kullanım Değerinden BÜYÜK OLANI dır.
Kullanım Değeri 40.000 TL, Net gerçeğe uygun değeri 37.000 TL olduğundan, Geri Kazanılabilir tutarı 40.000 TL dır.
Defter Değeri 45.000 TL dır. Bu durumda, 5.000 TL Değer Düşüklüğü için karşılık ayrılmalı ve gider yazılmalıdır.
YENİDEN DEĞERLEME YÖNTEMİ:
Gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülebilen bir MDV kalemi, varlık olarak muhasebeleştirildikten sonra, YENİDEN DEĞERLENMİŞ TUTARI ÜZERİNDEN gösterilir.
Yeniden Değerlenmiş Tutar:Yeniden Değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden, müteakip birikmiş amortisman ve müteakip birikmiş değer düşüklüğü zararlarının indirilmesi suretiyle bulunan değerdir.(TMS/16.31)
Yeniden Değerlenmiş Tutar:
Gerçeğe Uygun Değer
(-) Birikmiş Amortismanlar
(-) Değer düşüklüğü zararları
Gerçeğe Uygun Değer:
Arazi ve Binaların gerçeğe uygun değeri genellikle, piyasa koşullarındaki kanıtların mesleki yeterliliğe sahip Değerleme Uzmanları tarafından değerlendirilmesi sonucu saptanır.
MDV Kalemlerinin gerçeğe uygun değeri, genellikle değerleme yoluyla belirlenmiş piyasa değerleridir.
Yeniden değerlemelerin sıklığı, yeniden değerleme konusu maddi duran varlık kalemlerinin gerçeğe uygun değerlerindeki değişimlere bağlıdır. Yeniden değerlenen varlığın gerçeğe uygun değerinin defter değerinden önemli ölçüde farklılaşması durumunda, varlığın tekrar yeniden değerlenmesi gerekir.
Bazı MDV kalemlerinin gerçeğe uygun değerleri önemli değişiklikler göstermesi nedeniyle, yıllık olarak yeniden değerlenmeyi gerektirir. Gerçeğe uygun değerlerinde önemli değişiklikler olmayan MDV kalemleri için bu sıklıkta (her yıl…) yeniden değerleme yapılmasına gerek yoktur. Bu kalemler için sadece üç veya beş yılda bir yeniden değerleme yapılması gerekli olabilir.(TMS/16.34)
Bir MDV kalemi yeniden değerlendiğinde, o varlığın ait olduğu tüm MDV sınıfı da yeniden değerlenir. Yeniden değerleme, aynı grupta yer alan MDV kalemlerinin tamamına yapılır. (TMS/16.36)
Yeniden Değerlemenin Muhasebeleştirilmesi:
Eğer, bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda artmışsa, bu artış diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilmelidir ve doğrudan özkaynak hesap grubunda yeniden değerleme değer artışı adı altında toplanmalıdır. (TMS/16.39)
Örneğin, Defter değeri 100
Yeniden değerlenmiş değeri 120 ise,
Değerleme farkı (+20 ) dönem K/Z hesapları içinde değil, doğrudan diğer kapsamlı gelir mahiyetinde Bilançoda Öz kaynaklar içinde ayrı bir kalem olarak muhasebeleştirilir.
-------------------------------/----------------------------------
İlgili MDV hesabı xxx
550-MDV Yeniden Değerleme Artışları xxx
-------------------------------/-----------------------------------
Eğer, bir varlığın defter değeri yeniden değerleme sonucunda azalmışsa, bu azalma gider olarak muhasebeleştirilir.
-------------------------------/----------------------------------
654-Karşılık Giderleri(-) xxx
256-MDV Değer Düşüklüğü Karşılıkları(-) xxx
-------------------------------/-----------------------------------
Ancak bu azalış, diğer kapsamlı gelirde bu varlıkla ilgili olarak yeniden değerleme fazlasındaki her tür alacak bakiyesinin kapsamı ölçüsünde muhasebeleştirilmelidir. Diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilen söz konusu azalış, yeniden değerleme fazlası başlığı altında özkaynaklarda birikmiş olan tutarı azaltır.(TMS/16.40
Bir yeniden değerleme değer artışı, aynı varlığın daha önce kâr ya da zarar ile ilişkilendirilmiş bulunan yeniden değerleme değer azalışını tersine çevirdiği ölçüde, gelir olarak muhasebeleştirilmelidir. (TMS/16.39)
Özetle:
Yeniden değerleme sonucunda değer artışı hesaplanmışsa, doğrudan özkaynaklarda muhasebeleştirilir. Yeniden değerleme sonucunda değer azalışı hesaplanmışsa, MDV değer düşüklüğü olarak doğrudan gider yazılır. Ancak, aynı MDV kalemi için daha önce değer artışı hesaplanmış ve özkaynaklara kaydedilmişse, bu durumda, sonradan hesaplanan değer azalışı, önce özkaynaklardaki değer artışından düşülür, kalan tutar varsa bu tutar gider yazılır.
Örnek:
Yeniden değerleme sonucu değer artışı tutarı 15.000
2.Değerleme sonucu değer azalışı tutarı 16.000 ise
Bu durumda kayıtlar aşağıdaki gibi olmalıdır:
------------------------/---------------------------------
İlgili MDV hesabı 15.000
550-MDV Y.D.Artışları 15.000
------------------------/----------------------------------
550-MDV Y.D.Artışları 15.000
654-Karşılık Giderleri(-) 1.000
256-MDV Değer Düşüklüğü Karşılıkları(-) 16.000
-----------------------/-----------------------------------
Tersi durumda, yani önce değer azalışı nedeniyle doğrudan gider yazılmış ve sonraki değerlemede değer artışı hesaplanmışsa, bu durumda, önceden gider yazılmış tutar kadar kısım gelir yazılarak düzeltilir ve kalan değer artışı kısmı özkaynaklarda muhasebeleştirilir.
Örnek:
Yeniden değerleme sonucu değer azalışı tutarı 20.000
2.Değerleme sonucu değer artışı tutarı 25.000 olsun.
Bu durumda kayıtlar aşağıdaki gibi olmalıdır:
------------------------/----------------------------------
654-Karşılık Giderleri(-) 20.000
256-MDV Değer Düşüklüğü Karşılıkları(-) 20.000
-----------------------/-----------------------------------
256-MDV Değer Düşüklüğü
Karşılıkları(-) 20.000
İlgili MDV Hesabı 5.000
644-Konusu Kalmayan Karş. 20.000
550-MDV Y.D.Artışları 5.000
------------------------/------------------------------------
YENİDEN DEĞERLEME DEĞER ARTIŞININ GEÇMİŞ YIL KÂRLARINA AKTARILMASI
Bir MDV kalemine ilişkin özkaynak hesap grubundaki yeniden değerleme değer artışı, ilgili varlık finansal durum tablosu (bilanço) dışı bırakıldığında, doğrudan geçmiş yıl kârlarına aktarılabilir.
Aynı husus, varlığın kullanımdan çekilmesi veya elden çıkarılması durumunda da geçerli olabilir. (TMS/16.41)
Örnek:
İşletmede Duran Varlıklarda yer alan bir iş makinesinin Özkaynaklarda , 550-MDV Yeniden Değerleme Artışları
hesabında yer alan değer artışı tutarı 20.000 TL dır.
Söz konusu MDV, satıldığında veya kullanımdan çekildiğinde,
20.000 TL değer artışı tutarı
570-Geçmiş Yıllar Kârları hesabına alınabilir.
· Değer artışının bir kısmı, varlık işletme tarafından kullanıldıkça da geçmiş yıl kârlarına aktarılabilir. Bu durumda, aktarılan değer artışı ancak, varlığın yeniden değerlenmiş değeri üzerinden hesaplanan amortisman ile, maliyet bedeli üzerinden hesaplanan amortisman arasındaki fark kadar olabilir.
Örnek/1:
İşletmede Duran Varlık olarak kullanılmakta olan bir iş makinesinin:
Maliyet(alış) bedeli 100.000 TL,
Yeniden Değerlenmiş Değeri 130.000 TL,
Özkaynaklarda 550-MDV Yeniden Değerleme Artışları
hesabında yer alan değer artışı tutarı ise 30.000 TL dır.
Amortisman oranı % 20 olduğunda:
Yeniden Değerlenmiş Değeri üzerinden
hesaplanan amortisman tutarı (130.000 x%20) 26.000
Maliyet bedeli üzerinden hesaplanan (100.000 x%20) 20.000
Fark……………………………. 6.000
*** 570-Geçmiş Yıllar Kârları hesabına aktarılabilecek Değer Artışı tutarı, en fazla 6.000 TL olabilecektir.
-----------------------------/--------------------------
550-MDV Y.D.Artışları 6.000
570-Geçmiş Yıllar Kârları 6.000
----------------------------/---------------------------
Örnek/2:
İşletmede önceki yılda alınan Duran Varlık olarak kullanılmakta olan bir iş makinesinin:
Maliyet(alış) bedeli 30.000 TL,
Yeniden Değerlenmiş Değeri 35.000 TL,
Özkaynaklarda 550-MDV Yeniden Değerleme Artışları
hesabında yer alan değer artışı tutarı ise 5.000 TL dır.
Amortisman oranı % 25 olduğunda:
Yeniden Değerlenmiş Değeri üzerinden
hesaplanan amortisman tutarı (35.000 x%25) 8.750
Maliyet bedeli üzerinden hesaplanan (30.000 x%25) 7.500
Fark……………………… 1.250
*** 570-Geçmiş Yıllar Kârları hesabına aktarılabilecek Değer Artışı tutarı, en fazla 1.250 TL olabilecektir.
-----------------------------/--------------------------
550-MDV Y.D.Artışları 1.250
570-Geçmiş Yıllar Kârları 1.250
----------------------------/---------------------------
Kaynaklar:
www.tmsk.org.tr
Türkiye Muhasebe –Finansal Raporlama Standartları
Prof.Dr.Remzi Örten-Prof.Dr.Hasan Kaval-Prof.Dr.Aydın Karapınar
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale yazılı veya elektronik ortamda kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak göstermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)
