Muhasebe Ve Başa Baş Noktası Analizi

İşletme yönetimi her zaman şu soruların cevabını almak ister ve bu cevapları muhasebe bölümünde arar ;

-          Ne kadar ve ne fiyatla satarsak kâra geçeriz ?
-          Hangi adet, maliyet ve ciro ile masrafları karşılayabiliriz ?
-          Hedeflediğimiz kârı kaç adet satış ile gerçekleştirebiliriz ?

İşte bu sorulara cevabı, muhasebe başa baş noktası analizi yaparak cevaplayabilecektir.
Ancak şunu unutmamak lazım ki, verilecek cevaplar bazı varsayımların kabulü ile sınırlandırılmış olarak verilebilecektir.

Başa baş noktası kısaca tarif etmek gerekirse, toplam ciro ile toplam giderlerin eşitlendiği, yani kârın sıfır noktasında olduğu yerdir.

Bu yazıda başa baş noktası analizini matematiksel yöntemle anlatmaya çalışacağım.
Analizi yapmak için ya tarihi (gerçekleşmiş) rakamlardan faydalanacağız, ya da işletme için yapılmış bütçe çalışması varsa, bütçe rakamlarından faydalanacağız.

Analiz için önce işletme giderlerini sabit, değişken olarak sınıflandırmamız gerekecektir.

Sabit giderler

Belirli bir dönem bazında bazı giderler üretim/satış miktarlarına bağlı olmaksızın işletmenin faaliyeti devam ettiği müddetçe sabit olarak kalırlar, değişmezler.

Örnek olarak amortismanları, idari kadronun maaş ve ücretlerini, işletme gayrimenkullerinin sigorta giderlerini, üretime bağlı olmayan arge giderlerini gösterebiliriz.

Ancak burada şunu dikkate almak gerekir, sabit olarak düşündüğümüz giderler uzun dönem olarak çalışma yaparsak sabit olmaktan çıkıp yarı değişken veya değişken hale gelebilir.

Değişken giderler

Üretim/satışın değişkenliğine hassas olan, bunlar arttıkça ya da azaldıkca artan veya azalan giderlerdir. Yani üretim/ satışla doğrusal hareket gösterirler.
Değişken giderlere tipik örnek ürün bünyesine giren, ürün ağacında tariflenmiş malzeme giderlerini, direkt işçilik ve üretim için kullanılan enerji giderlerini gösterebiliriz.

Başa baş noktasının hesaplanması

Başa baş noktasını miktarsal ve tutarsal olarak, yani kaç adet üretim/satış ile başa baş noktası (sıfır kâr) yakalanabilir, ya da ne kadar ciro ile başa baş noktası yakalanabilir hesaplamak mümkündür.

Miktarsal olarak hesaplamak için ;
Birim katkı payının, toplam sabit giderlerin hesaplanması gerekir.
Birim katkı payı, birim satış fiyatından birim değişken giderin çıkarılması ile hesaplanır.
Toplam sabit giderlerin birim katkı payına bölünmesi ile de miktarsal olarak başa baş noktası hesaplanır.

Tutarsal olarak hesaplamak için ;
Toplam sabit gider tutarının katkı oranına bölünmesi ile hesaplanır.
Katkı oranı, toplam değişken gider tutarının toplam satışlara bölünmesi ile bulunacak değerin 1’den çıkarılması ile hesaplanır.

 

Başabaş noktasının hesaplanması

Bir başa baş noktası analizi örneği

Dönem başı ve dönem sonu stokların aynı olacağı varsayılmıştır.

Belli bir dönem için aşağıdaki üretim/satış değerlerinin gerçekleşeceğini varsayalım ;
Ürün                          Üretim/satış adedi      Satış fiyatı (TL                Ciro (TL)
A ürünü                       15.000                           55.000                      825.000.000
B ürünü                         5.000                              6.750                         33.750.000
Toplam ciro                                                                                               858.750.000

Toplam giderler
Ürün          Malzeme             İşçilik GÜG                    Faaliyet Giderleri   Toplam Giderler (TL)
A ürünü   525.000.000    15.000.000   75.000.000      125.000.000           740.000.000
B ürünü.    20.000.000       1.250.000       2.000.000         5 .000.000               28.250.000
Toplam     545.000.000     16.250.000   77.000.000     130.000.000             768.250.000

Giderlerin sabit ve değişken ayırımının şu şekilde olduğunu varsayalım ;

Değişken giderler :
Ürün          Malzeme              İşçilik                GÜG                       Faaliyet Giderleri    Toplam Değişken Giderler
A ürünü   525.000.000    15.000.000     48.750.000              56.250.000                 645.000.000
B ürünü     20.000.000        1.250.000         1.300.000                2.250.000                    24.800.000
Toplam    545.000.000        16.250.000    50.050.000             58.500.000                 669.800.000

Sabit giderler :
Ürün                    Malzeme   İşçilik         GÜG                Faaliyet Giderleri   Toplam Sabit Giderler
A ürünü                    0                    0          26.250.000      68.750.000              95.000.000
B ürünü                     0                   0                700.000         2.750.000                 3.450.000
Toplam                     0                    0          26.950.000       71.500.000              98.450.000

Yukarıdaki ürünlere baktığımızda iki farklı ürün olduğunu görüyoruz. Şimdi bunları eşdeğer ürün olarak hesaplamamız gerekir. Çünkü başa baş noktası analizi çalışmasında tek ürün cinsinden hesaplama yapacağız.
B ürününü, A ürünü cinsinden eşdeğer ürün olarak göstermek istiyorum, bunun için malzeme maliyetlerini anahtar olarak kullanacağım. Anahtar olarak işçilik standart saatleri veya mantıklı başka anahtar kullanılabilir. Fakat ben üretim işletmelerinde (özellikle emek yoğun olmayan) en iyi anahtar’ın malzeme maliyetleri olduğunu düşünüyorum.

Ürün             Birim malzeme maliyeti        Katsayı          Eşdeğer ürün üretim/satış adedi
A ürünü        35.000                                              1                           15.000
B ürünü          4.000                                         11,42857 %                  571 (5.000 adet B ürünü=571 adet A ürünü)
A ürünü cinsinden toplam ürün sayısı                                       15.571 adet

Böylece üretim/satışı yapılan ürünleri tek bir ürüne çevirerek analiz çalışmasında kullanacağız.
Başa baş noktasının (BBN) miktar olarak hesaplanması
Önce birim katkı payının bulunması gerekiyor. Satış fiyatından birim değişken gideri çıkardığımızda birim katkı payını hesaplamış olacağız.

Toplam ciro                858.750.000       Toplam değişken gider    669.800.000
Eşdeğer ürün adedi              15.571         Eşdeğer ürün adedi                       15.571
Birim satış fiyatı                     55.149         Birim değişken gider                    43.015
Birim katkı payı = Birim satış fiyatı -  birim değişken gider
Hesaplanan birim katkı payı : 55.149 – 43.015 = 12.134
Miktarsal başa baş noktası :  Toplam sabit gider / Birim katkı payı
Hesaplanan miktarsal başa baş noktası : 98.450.000 / 12.134 = 8.114 adet
Başa baş noktasının (BBN) ciro olarak hesaplanması

BBN’ı ciro olarak hesaplamak için kullanılacak formül   ;

Toplam sabit gider                                     .
1-      (Toplam değişken gider / Toplam ciro)
Hesaplanan TL BBN ;
98.450.000_

1-(669.800.000 / 858.750.000)
Hesaplanan TL BBN = 447.441.000
Hedeflenen karı sağlayacak satış adedi ve ciro
Birim satış fiyatı : 55.149 TL.  Birim değişken gider : 43.015 TL. Katkı payı : 12.134 TL.
Hedeflediğimiz kâr tutarı : 110.000.000 TL.

Bu kârı getirecek adet ve ciroyu hesaplamak istiyoruz. Önce toplam sabit gider ile hedeflediğimiz kârı toplayacağız, sonra bu tutarı birim katkı payına böleceğiz.
Toplam sabit gider :    98.450.000
Hedeflenen kâr       :   110.000.000
Karşılanacak tutar  :  208.450.000 TL.

Formül :
Hedeflenen kârı sağlayacak satış adedi = Toplam karşılanacak tutar / Birim katkı payı
110 Bin TL.kârı sağlayacak satış adedi : 208.450.000 / 12.134 = 17.179 adet

Formül :
Hedeflenen kârı sağlayacak ciro = Hesaplanan satış adedi x satış fiyatı
110 Bin TL.kârı sağlayacak ciro TL. : 17.179 x 55.149 = 947.405.000 TL.
Hedeflenen kârı sağlayacak ciroyu, karşılanacak tutarı katkı oranına bölerek de bulabiliriz.

VOLKAN KARA
S.M.Mali Müşavir
muhasebeciyorumluyor.com/witter.com/vergivekanunla
http://vergikanunhaberleri.blogspot.com/