Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadelede Yeni Dönem60. Hükümet tarafından kayıtdışı ekonomi ile mücadelede etkin adımların atıldığı 2008 yılında hazırlanan Kayıtdışı ekonomiyle mücadele stratejisi eylem (2008-2010) planından bu yana birçok karara imza atılmış, nispeten başarıya da ulaşılmıştır.
Hükümetin denetime verdiği önem, denetim uzmanlarının sayısının artırılması, yeni denetim tekniklerine konu olacak formların kullanılması, denetim birimlerinin tek çatı altında toplanması, bankaların ekonominin içindeki rollerinin güçlendirilmesi, kurumlar arası iletişime daha işlevsel bir hal kazandırılması, elektronik imkânlardan olabildiğince faydalanarak yeni projeler üretilmesi ve benzeri çalışmalar şeklinde tezahür etmiştir.
Uluslararası alanda ülkelerin kayıtdışı ekonomileri ile ilgili yaptığı çalışmalarla tanınan Friedrich Schneider’ın 2002 yılındaki çalışmalarına göre OECD üye ülkeleri arasında kayıtdışı ekonomi, kayıtlı ekonominin ortalama %18’i iken Türkiye’de bu oranın %32,1 olarak tespiti, ülkemizdeki ekonominin vahametini de gözler önüne seriyordu. Yine aynı araştırmacının 2007 yılında yaptığı araştırma verilerine göre %25,1’lik kayıtdışı ekonominin diğer zararlarını saymazsak Yunanistan’a vergi maliyetinin yıllık 15 Milyar Euro olduğu tahmin ediliyordu. Yunanistan’ın bugünkü hali hem sosyal, hem ekonomik açıdan ibretamizdir.
Kayıtdışı ekonomi konusunda toplumsal bilinci göstermesi açısından, Gelir İdaresi Başkanlığının geçmiş dönemlerde yaptığı araştırma verilerine göre ortaya çıkan sonuçlardan bazıları şöyleydi;
· Vergi bilincinin ve gönüllü uyumun eksikliğinden kaynaklanan; mükelleflerin denetim kaygısı taşımamaları halinde vergilendirmeyi istemedikleri, hiç vergi ödemeyen birçok bireyin bu konuları alelade, çekinmeden her ortamda dile getirebiliyor ve kanıksamış olmaları,
· Vergi denetiminin yetersiz kalması,
· Vergi mevzuatının karmaşık olması,
· Cezaların yeterince caydırıcılığının olmadığı ve aynı zamanda da caydırıcı olması için destek verildiği,
Geçtiğimiz günlerde, uzun zamandır üzerinde çalışılan ve bir önceki program ışığında; ilgili kurum ve kuruluşların da katkıları dikkate alınarak hazırlanan, kayıtdışı ekonomiyle mücadele stratejisi eylem planı (2011-2013) yayımlandı. Bu eylem planında, kayıtdışı ekonomiyle ilgili olarak; Devletten gizlenen, kayda geçirilmeyen ya da geçirilemeyen ve bu sebeple de denetlenemeyen faaliyetler şeklindeki tanım üzerinde durulmuş ve amaçlar bu tanım etrafında şekillendirilmiştir.
Kayıtdışı ekonomin zararları ifade edildikten sonra yeni dönemde kayıtdışı ekonomi ile mücadelede denetim, algı yönetimi, caydırıcılık ve diğer yöntemlerin etkinliğini artırmak için belirlenen 47 eylemin aşağıda belirtilen 5 amaca müteallik hususlar olduğu belirtilmiştir.
· Gönüllü uyumun artırılması
· Denetim kapasitesinin güçlendirilmesi
· Yaptırımların caydırıcılığının artırılması
· Veri tabanı paylaşımı
· Toplumsal farkındalığın artırılması
Her biri belirli tarihlere kadar bitirilmesi planlanan (en geç olanları 2013 yılı sonuna kadar) eylemlerden öne çıkan bazı maddeler aşağıdaki gibidir.
· Mükellef risk yönetimi projesinin tamamlanması
· Vergi beyanname ve bildirimlerin daha açık, anlaşılır olması
· Belirli sektörlerin E-Fatura ve E-Defter kullanımlarının yaygınlaştırılması
· Elektronik ortamda yapılan ticaretin kayıt altına alınması, hukuki ve teknik altyapının hazırlanması
· Sektör ve işyerlerine ait elektronik sicil merkezinin oluşturulması
· Sgk ve Vergi İdaresi yoklama tutanaklarının birleştirilmesi
· Kullanılan enerji, su ve diğer kaynakların ölçümlerinin TÜİK verileri ile karşılaştırarak lüzum görülen işyerlerinin denetlenmeleri
· POS cihazlarının ödeme kayıt edici cihazlara bağlanması
· Sermaye gereksinimleri için kredi risk ölçümlerinin belirli standartlara bağlanması
· İnşaat sektörünün denetimi için çeşitli çalışmalar
· Kozmetik ürünlerin takip sistemi ve bu sistemin diğer sektörlere uygulanabilirliği
· Tarım ürünlerinin takibi için Merkezi Hal Kayıt Sisteminin tamamlanması
· Yaptırımların gözden geçirilerek, mevzuatın güncellenmesi
· Noterlerce yapılan işlemlerin elektronik ortamda paylaşımı
· Merkezi Sicil Kayıt Sisteminin (MERSİS) geniş kapsamlı oluşturulması
· Tüm kamu kurumlarının veri paylaşımının sağlanması
· Toplumsal farkındalık oluşturmaya yönelik çalışmalar
Tüm bu çalışmalar Sorumlu ve Koordinatör Kuruluşların işbirliği ile yapılacak olup rol alan kuruluşlar Maliye, Ekonomi, Sağlık Bakanlıkları’ndan Şeker Kurumu ve Noterler Birliği’ne kadar farklı birimlerden oluşmaktadırlar.
Eylem planının uygulanma süreci Gelir İdaresi tarafından izlenecek. Koordinatör kuruluşlar her bir eylem gerçekleşmelerini üçer aylık dönemler halinde Gelir İdaresi Başkanlığı’na raporlayacak ve aşağıda yer alan bu üç kurul tarafından Eylem Planı izlenip değerlendirilecektir.
1- Kayıtdışı ekonomiyle mücadele yüksek kurulu: En az yılda bir defa toplanacak.
2- İzleme ve yönlendirme kurulu: En az altı ayda bir toplanacak.
3- Yürütme kurulu: En az üç ayda bir toplanacak.
Anlaşılan o ki, gelişmeye devam eden iletişim teknolojilerinin marifeti ve yeni projelerle denetimlerin sıklaştırılması, vergi bilincinin kazandırılması, mevzuatın gözden geçirilmesi gibi çalışmalarla ekonominin tüm aktörlerinin kayıt içine alınması için hummalı bir dönem yaşanacak. Kuşkusuz bu süreçte meslek mensupları ve ekonomi yöneticililerine de yasal sorumluları uyarmada ve farkındalık kazandırmada büyük görevler düşecektir.
Zübeyir Başdaş
SMMM
zubeyirbasdas@hotmail.com
kaynak http://muhasebenet.net/haber.php?haber_id=1087
