İşçinin Hafta Tatilinde Yasal Günlük İş Süresi Kadar, Bu Sürenin Altında veya Üzerinde Yaptığı Çalışmaların ÜcretlendirilmesiTürkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Çalışma Şartları ve Dinlenme” başlıklı 50. maddesinde, kimsenin yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağı, küçüklerin ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacakları, dinlenmenin çalışanların hakkı olduğu, ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartlarının kanunla düzenleneceği belirtilmiştir.
I- GİRİŞ
Hafta tatili, 4857 sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz İş Kanunu, 5953 sayılı Basın İş Kanunu, 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun, 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun, Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği(1) ile Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte(2) düzenlenmiş bulunmaktadır.
Bu makalemizde, 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun, 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun, 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan hafta tatili konusu ile hafta tatilinde yasal günlük iş süresi kadar, yasal günlük iş süresinin altında ve üzerinde yapılan çalışmalar için işçiye ücret ödemesinin ne şekilde yapılacağı ele alınıp değerlendirilecektir. www.ozdogrular.com
II- KONU
A- 394 SAYILI HAFTA TATİLİ HAKKINDA KANUN
394 sayılı Kanun’da, nüfusu 10.000 ve üzerinde olan şehirlerde genel olarak bütün işyerlerinin haftada bir gün tatil yapmaları zorunlu kılınmıştır (md. 1). İşçilerin kamu kurum ve kuruluşları dahil tüm işyerlerinde haftada 6 günden fazla çalıştırılması yasaklanmıştır (md. 2). Hafta tatilinden müstesna bulunan işler ve bu işlerde çalışanlara haftada bir gün izin verilecektir (md. 4). Pazar günleri tatil yapan işyerlerinde bekçi, kapıcı, makine ve kazan temizliği gibi yapılması zorunlu hizmetlerde Pazar günü çalıştırılanlara 24 saatten az olmamak üzere hafta içinde birer gün izin kullandırılacaktır (md. 5). www.ozdogrular.com
B- 2429 SAYILI ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİLLER HAKKINDA KANUN
Ulusal bayram ve genel tatillerin hangi günler olduğunu düzenleyen 2429 sayılı Kanun’da, ulusal bayram ve genel tatillerin hangi günler olduğu ve bu günlerde ne kadar süreyle tatil yapılacağı belirtilmiştir. Bunun dışında, hafta tatilinin Pazar günü olduğu, bu tatilin 35 saatten az olmamak üzere Cumartesi günü en geç saat 13.00’den itibaren başlayacağı bildirilmiştir (md. 3). www.ozdogrular.com
C- 4857 SAYILI İŞ KANUNU
1- Çalışma Süresi ve Haftalık Çalışma Süresi
İşçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre çalışma süresi şeklinde isimlendirilmektedir.
4857 sayılı Kanun’a göre, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Genel olarak bu süre, haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek, uygulanmaktadır.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle haftalık 45 saatlik çalışma süresi artırılamamakta, ancak azaltılabilmektedir.
Haftada en çok 45 saat olan çalışma süresinin, iş sözleşmesi ve toplu iş sözleşmesiyle haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılması mümkün bulunmaktadır.
Bu dağıtma işlemi yapılırken, haftanın bir veya birkaç gününde ilgili işyerinde kısmi çalışma yapılıyor olması halinde, kısmi çalışma yapılan toplam saat haftalık 45 saatlik toplam çalışma süresinden düşülerek, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirlenmektedir. www.ozdogrular.com
2- Hafta Tatili
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle hafta tatiline hak kazanılması için haftalık 45 saatin altında bir sürenin belirlenmesi durumunda belirlenen bu süre kadar, böyle bir sürenin belirlenmemiş olması halinde ise haftalık 45 saatlik süre kadar sözleşmeyle belirlenen günlerde çalışılması gerçekleştiğinde, kesintisiz olarak kullanmak üzere en az 24 saat olarak işçiye verilen dinlenmeye hafta tatili denilmektedir.
Yargıtay, hafta tatili izninin kesintisiz en az 24 saat olduğu, bunun altında bir süre haftalık izin verilmesi durumunda, usulüne uygun şekilde hafta tatili izni kullanıldığından söz edilemeyeceği, hafta tatilinin bölünerek kullandırılamayacağı, hafta tatilinin 24 saatten az olarak kullandırılması halinde hafta tatilinin hiç kullanılmamış sayılacağını belirtmiştir(3).
İşçi haftalık 45 saatlik çalışma süresini, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen haftalık çalışma günlerinde Cumartesi çalışmayan işyerleri 5 günde, Cumartesi çalışan işyerleri ise 6 günde tamamlamaktadır.
Çalışmasını 5 günde tamamlayan işyerleri 6. gün olan Cumartesi gününü akdi tatil olarak kullanmaktadır.
İşçiye hafta tatilinin 7 günlük bir zaman dilimi içinde verilmesi gerekmektedir.
3- Hafta Tatilinin Verilmesinde Çalışılmış Günler Gibi Hesaba Katılan Süreler
a) Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,
b) Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,
c) Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri
çalışılmış günler gibi hesaba katılmaktadır. www.ozdogrular.com
4- İşveren Tarafından Çalışmaya Zorlayıcı Sebeplerle Bir Süre Ara Verilmesi
İşyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılmaktadır.
Zorlayıcı sebeplerle işin bir haftadan fazla tatil edilmesi durumunda İş Kanunu gereği aynı nedenle çalışılmayan günler için işçilere ödenmekte olan yarım ücretin hafta tatili günü için de ödenmesi söz konusudur.
5- Ücret Şekillerine Göre Hafta Tatili Ücreti
Çalıştığı günlere göre işçinin bir güne düşen ücreti, hafta tatili ücreti olarak adlandırılmaktadır.
Parça başına, akort, götürü veya yüzde usulüyle çalışan işçilerin hafta tatili ücreti, işçinin ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır.
Saat ücretiyle çalışan işçilerin hafta tatili ücreti, saat ücretlerinin 7.5 ile çarpılması sonucu elde edilen ücret miktarıdır.
Yüzde usulüyle çalışan işçilerin yüzde ücretlerinin asgari ücretin altında kalması durumunda aradaki farkın işveren tarafından ödenmesi suretiyle asgari ücrete tamamlanması gerekmektedir. www.ozdogrular.com
6- Hafta Tatilinde Geçici İş Göremezlik Durumunda Ne Yapılacağı?
Çalışma hayatında çeşitli nedenlerle işçinin rahatsızlanması ve bu rahatsızlığı karşılığında istirahat kullanması mümkündür. İşçinin kullandığı istirahat zaman zaman hafta tatiline denk gelebilmektedir. İşçinin kullandığı istirahat için sosyal güvenlik kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alması durumunda, işçinin iş göremezlik ödeneği aldığı süreye denk gelen hafta tatili için geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işçiye hafta tatili ödemesi yapılmaktadır.
İş sözleşmesi ve toplu iş sözleşmesiyle bu durum, işçi lehine değiştirilebilinmesi mümkündür.
Şayet işçi hafta tatiline denk gelen istirahat, izin ve benzeri durumlar olduğu halde istirahat, izin ve benzeri durumların olduğu günlere ait ücretini işverenden tam alması halinde, ayrıca hafta tatili ücretinden yararlanamamaktadır. www.ozdogrular.com
7- Hafta Tatilinde Yapılan Çalışma Ücretinin Hangi Ücret Üzerinden Ödeneceği
Haftalık 45 saatlik çalışma süresini tamamlayan işçinin esasen hafta tatilinde çalıştırılmayıp, dinlendirilmesi esastır. Ancak, çalışma hayatında bu durum bazen mümkün olmayabilmektedir.
4857 sayılı Kanun’a göre işçinin hafta tatili ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar dikkate alınmamaktadır.
İşçinin hafta tatili ücreti yapılan bu çalışmanın ücreti işçinin almakta olduğu son ücret üzerinden değil, çalışmanın yapıldığı tarihteki çıplak brüt ücret üzerinden ödenmektedir(4). Bu durum, hafta tatilinde çalışılması için de geçerli bulunmaktadır. www.ozdogrular.com
8- Hafta Tatilinde Yasal Günlük İş Süresinin Altında Yapılan Çalışmalar ile Yasal Günlük İş Süresi Kadar Yapılan Çalışmalar İçin Ücret Ödemesi
İşçi hafta tatilinde, yasal günlük çalışma süresi kadar çalıştırılabileceği gibi bu sürenin altında da çalıştırılabilmesi mümkün bulunmaktadır.
Haftalık 45 saatlik çalışmasını tamamladıktan sonra hafta tatiline hak kazanan işçinin süresine bakılmaksızın hafta tatilinde yaptığı tüm çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Hafta tatili çalışmasında işçiye çalıştığı süre kadar fazla çalışma ücreti ödenmesi söz konusudur. Dolayısıyla, günlük yasal iş süresinin altında hafta tatili çalışması yapan ve çalıştığı süre kadar fazla çalışma ücreti alacak bulunan işçiye bir günlük yevmiye ödenmesi mümkün bulunmamaktadır.
İşçinin hafta tatilinde yasal günlük iş süresi kadar çalışma yapması durumunda, hafta tatili ücreti dahil günlük brüt çıplak ücretinin 2.5 katı tutarında ücret alması söz konusudur.
İşçinin yasal günlük iş süresinin altındaki bir süre çalışması durumunda, işçinin alacağı yasal hafta tatili ücreti dışında, çalışılan süreden ara dinlenmelerin düşülmesiyle kalan çalışma süresi, günlük brüt çıplak ücretinin günlük yasal çalışma süresine bölünmesiyle elde edilecek saat ücretinin 1.5 katıyla çarpılması sonucu hafta tatilinde çalışması karşılığı işçiye ödenmesi gereken brüt ücret bulunmaktadır.
Yargıtay bir kararında, hafta tatilinde çalıştığı kabul edilen işçiye hafta tatili çalışması için % 50 zamlı ödeme esasına göre 1.5 yevmiye üzerinden hafta tatili alacağına hükmedilmesi gerektiğine karar vermiştir(5).
Yargıtay bir başka Kararı’nda ise, “aylık maktu ücrete; çalışılmayan genel ve hafta tatili ücretlerinin de dahil olduğu, hafta ve genel tatilde çalışma halinde bir kat fazlası ile ödeme yapılacağı, tatilden önceki 6 işgününde çalışma halinde; hafta tatilinde çalışılmasının fazla çalışma niteliğine bürüneceğinden, bu günlere has olmak üzere 1 kat fazlasının yüzde 50 zammıyla ödenmesi gerektiği”(6)ne karar vermiştir.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle hafta tatilinde çalıştırılan işçiye günlük ücretinin ya da saat ücretinin 1.5 katından (hafta tatili ücretiyle birlikte 2.5 katından) daha yüksek bir ücret ödenmesinin kararlaştırılması mümkündür. www.ozdogrular.com
9- Hafta Tatilinde Yasal Günlük İş Süresinin Üzerinde Yapılan Çalışmalar İçin Ücret Ödemesi
Hafta tatilinde yapılan çalışmalarda, yasal günlük iş süresinin aşılması durumunda, aşılan süre de fazla çalışma olarak değerlendirilmekte ve işçiye aşılan süre kadar ayrıca fazla çalışma ücreti ödenmesi söz konusu olmaktadır.
İşçinin bu şekilde yaptığı fazla çalışma, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde daha yüksek belirlenmemiş ise, işçinin fazla çalışmanın yapıldığı tarihteki normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 fazlasıyla ödenmesi icap etmektedir. www.ozdogrular.com
III- SONUÇ
İşçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre çalışma süresi şeklinde isimlendirilmektedir.
4857 sayılı Kanun’a göre, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Genel olarak bu süre, haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek, uygulanmaktadır.
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle hafta tatiline hak kazanılması için haftalık 45 saatin altında bir sürenin belirlenmesi durumunda belirlenen bu süre kadar, böyle bir sürenin belirlenmemiş olması halinde ise haftalık 45 saatlik süre kadar sözleşmeyle belirlenen günlerde çalışılması gerçekleştiğinde, kesintisiz olarak kullanmak üzere en az 24 saat olarak işçiye verilen dinlenmeye hafta tatili denilmektedir.
Hafta tatilinde yapılan yasal günlük iş süresini aşmayan çalışmalar için işçiye hafta tatili ücreti dışında, ayrıca günlük brüt çıplak ücretinin 1.5 katı tutarında (hafta tatili ücretiyle birlikte 2.5 katı olarak) fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir.
İşçinin hafta tatilinde yasal günlük iş süresinin üzerinde yaptığı fazla çalışma, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde daha yüksek belirlenmemiş ise, işçinin fazla çalışmanın yapıldığı tarihteki normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 fazlasıyla ödenmesi icap etmektedir.
Hafta tatilinde yapılan çalışma ve bu çalışmanın ücretlendirilmesinde konusunda işçi ve işveren arasında herhangi bir sorun yaşanmaması dilek ve beklentimizle…
www.ozdogrular.com
Raşit ULUBEY*
Yaklaşım
