Muhasebenin Alfabesi Üzerine Birkaç Söz
Tarih: 26.12.2011
I. GİRİŞ
Bilindiği üzere ‘’Tek Düzen Hesap Planı’’ muhasebenin hem alfabesi hem temelidir. Bütün yıl bu temel üzerine sayısal işlemler inşa edilir ve bunların sonuçları anlamlı ölçülebilir, karşılaştırılabilir, yorumlanabilir hale gelir.
.
Yıllar itibariyle bu böyle devam eder. Doğru açılmamış ve doğru yürütülmemiş bir hesap planı sonucu üretilen mali tablolar, işletme hakkında yanıltıcı ve yanlış bilgiler verir. Bu da hem işletme yöneticilerini hem de işlemlere taraf olan üçüncü kişileri (ortaklar, finans kuruluşları, vergi idaresi v.d) yanıltır.
Yakın zamanda, muhasebe bilgilerinin gerek üretilmesi gerekse kullanımı sırasında uyulması gereken kurallar bütünü olan TMS yürürlüğe girecektir. Hesap planın da yeni revizyonlar olacaktır. Hesap planını ve uygulamasını iyi anlamamış, özümsememiş ve gerekli özeni göstermemiş birinin TMS’ye bakışı ve onu uygulaması sonucu elde edilecek ürünü varın siz düşünün. Kaldı ki önümüzde TMS ile birlikte bir de Bağımsız Denetim meselesi var. TDHP’nin uygulamaya geçtiği yıldan bu güne geldiğimiz noktada, TDHP’den sınıfta kalırsak varın gerisini hep beraber düşünelim.
.
Doğru açılmamış ve yürütülmemiş Dolaysıyla hesap planını çok iyi özümsememiş, mali tabloları okumayı ve anlamlandırmaya yeterince vakıf olmayanların kendilerini gözden geçirmeleri gerekir. Tabiî ki muhasebe sadece hesap planı mali tablolardan ibaret değil muhasebecinin aynı zamanında vergi, ticaret, sosyal güvenlik gibi muhasebeyi ilgilendiren hukuk alanlarında da donanımlı olması gerekir. Konumuz bu olmadığından bu hususlara değinmiyorum.
Değerli okurlar önümde hazır birkaç makale dururken TDHP’ye ilişkin bazı hususları sizlerle paylaşmaya iten sebep, birkaç yıldır yaptığım denetimlerde TDHP’ye gerekli önemin ve özenin gösterilmeyişi ve yanlış uygulamalardır. Son yaşadığım bir olay beni bu makalede işleme taraf olanları uyarmaya sevketti. Şöyle ki; bir şirketler grubunda usulüne uygun açılmış bir hesap planı, mali müşavirlik değişikliği ile yıl içinde yeni müşavir tarafından değiştirilmiş, muhasebedeki sorumlu kişi her iki hesap planını bana mail olarak gönderdi. Tabir yerinde ise resen katliam yapılmış; doğru hesap planı gitmiş yerine kendinin uydurduğu, sadece ana hesapları hesap planına benzeyen bir saçmalıklar listesi gelmiş. Cahil cesur olur derler ya. İşte bu örnek.
Tespit ettiğim hataları burada tek tek sıralamak bu makalenin boyutunu aşacağından, sadece TDHP’de 7/A seçeneğinde gider yeri ve gider çeşidi konusunda dikkatleri çekmek istedim. Umarım yararlı olur
II. HESAP PLANI OLUŞTURURKEN DİKKAT EDİLECEK HUSULAR
7/A seçeneğinde hesap planı oluştururken şirketin üretim ve yönetim organizasyonu göz önünde bulundurularak ve gereksiz ayrıntıdan, uzun anlamsız desimal (ondalık) sistemden kaçınılarak aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
- Grup hesaplar ve muavin hesapların sayı basamağı yeknesak olmalı.
- Gider çeşidi esasına uyulmalı.
- Gider yeri esasına uyulmalı.
A.Grup hesaplar ve muavin hesapların sayı basamağı yeknesak olmalı: Grup hesapların ve muavin hesapların sayı basamaklarının yeknesak (tekdüze) olması, mizan kullanıcıcısının mizan okurken gözünün yorulmamasına ve yanılmamasına olanak tanır. Ayrıca mizan ve tüm defter kayıtları çok düzenli görüntü verir.
Örnek: 3-2-3 sistemi, 3.2.1.3 sistemi desimal sisteme bir örnektir. Tüm hesaplar açılırken karar verilmiş olan desimal (ondalık) sistem istisnasız hepsinde uygulanmalıdır.
3-2-3 Sistemine Örnek
770 GENEL YÖNETİM GİDERİ
770 10 Merkez Yönetim Gider Yeri
770 10 500 Damga Vergisi
(3) (2) (3)
3.2.1.3 Sistemine Örnek
770 GENEL YÖNETİM GİDERİ
770 10 Merkez Yönetim Gider Yeri
770 10 5 Vergi Resim Harç
770 10 5 001 Damga Vergisi
(3) (2) (1) (3)
B. Gider çeşidi esasına uyulmalıdır: 1 Nolu TDHP uygulama tebliğinde gider çeşidine ilişkin açıklama aşağıdadır.
0-9 GİDER ÇEŞİTLERİ
Gider çeşitleri hesapları, mal ve hizmet üretiminde katlanılması gereken maliyetlerin bünyesindeki harcama çeşitlerini ifade eder. Bu hesaplar, kuruluşların bünyelerine uygun biçimde detaylandırılır. Gider çeşitleri hesaplarının sabit, değişken ve yarı değişken olarak gruplandırılması mümkündür. Gruplar içindeki gider çeşitlerinin sabit, değişken ve yarı değişken biçimde ayırımı işletmelerin kendi ihtiyaç ve inisiyatiflerine bırakılmıştır. Gider çeşitleri hesaplarının kodlamasında aşağıda belirtilen sınıflama esas alınmıştır.
Gider hesapları grupları:
0 İlk madde ve malzeme
1 İşçi ücret ve giderleri
2 Memur ücret ve giderleri
3 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
4 Çeşitli giderler
5 Vergi, resim ve harçlar
6 Amortismanlar ve tükenme payları
7 Finansman Giderleri
0. İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Mal ve hizmetlerin üretilmesini, işletme faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla tüketilen her türlü direkt ilkmadde ve malzeme, endirekt malzeme ve üretimle ilgili dışarıyla yaptırılan işleri kapsar.
1. İşçi Ücret ve Giderleri
İşletme faaliyetlerini yürütmek üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan işçiler için tahakkuk ettirilen, (Esas işçilik, fazla mesai, üretim primleri, ikramiyeler, yıllık izin ücretleri, S. Sigorta işveren primi, gece primi, hafta tatili ve genel tatil ücretleri, her türlü sosyal yardımlar ve işçilere ait diğer giderler gibi) her türlü tutarları kapsar.
2. Memur Ücret ve Giderleri
İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetler gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan aylıklı yönetici, memur, büro personeli vb.. için tahakkuk ettirilen her türlü tutarları kapsar.
3. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim pazarlama ve diğer hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler (elektrik, su, gaz bakım ve onarım, haberleşme, nakliye ile diğer fayda ve hizmetler) için yapılan giderleri kapsar.
4. Çeşitli Giderler
Yukarıda belirtilen giderler dışında, işletme faaliyetlerini sürdürmek için yapılması gerekli olan giderleri kapsar. Sigorta giderleri, kira giderleri, yolluk giderleri dava icra ve noter giderleri, iştirak payı ve aidat giderleri, çeşitli giderler gibi giderler bu grupta yer alır.
5. Vergi, Resim ve Harçlar
Mevzuat gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçları kapsar.
6. Amortismanlar ve Tükenme Payları
Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile, özel tükenmeye tabi varlıklar için ayrılan amortisman gideri ile tükenme paylarını kapsar.
7. Finansman Giderleri
İşletmenin gerek yatırım gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak üzere yaptığı kısa veya uzun vadeli borçlanmaların faiz, komisyon ve kur farklarını kapsar.
Gider Çeşitleri Hesaplarının İşleyişi :
Eş zamanlı kayıt yöntemini uygulayan işletmelerde, giderler tahakkuk ettikçe ilgili fonksiyonel gider hesaplarına kaydedilirken, aynı anda yardımcı defterlerdeki söz konusu çeşit hesaplarına da kaydedilir. Gider çeşitlerinin izlendiği yardımcı defter kayıtlarının gider yerlerini de gösterecek biçimde tutulması esastır.
Basit Örnek:
0 İlk madde ve malzeme
1 İşçi ücret ve giderleri
2 Memur ücret ve giderleri
3 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
4 Çeşitli giderler
5 Vergi, resim ve harçlar
6 Amortismanlar ve tükenme payları
7 Finansman Giderleri
Yukarıdaki gider çeşitlerinden 770 hesabı ilgilendirenler dikkate alındığında hesap aşağıdaki şekilde oluşmalıdır.
770 GENEL YÖNETİM GİDERİ
770 10 Merkez Yönetim Gider Yeri
770 10 0 İlk madde ve malzeme
1 İşçi ücret ve giderleri
3 Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler
4 Çeşitli giderler
5 Vergi, resim ve harçlar
6 Amortismanlar ve tükenme payları
7 Finansman Giderleri
Gider çeşitleri de böylece öluştuktan sonra bu çeşitlere ilişkin gider detayı ayrıca açılır. (tercih edilen ondalık sisteme göre)
C. Gider yeri esasına uyulmalıdır: 1 Nolu TDHP uygulama tebliğinde gider yerine ilişkin açıklama aşağıdadır.
10-99 GİDER YERLERİ
Gider yeri, üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve maliyetlerin oluştuğu, örgütün bir birimini ya da birim içindeki bir yeri ifade eder. Giderlerin planlanması, kontrol edilmesi ve bu giderlerin dengeli bir biçimde toplanıp dağıtılmasını sağlar. Gider yerlerinin saptanmasında genellikle kuruluşların organizasyon şeması esas alınır. Gider yerleri aşağıdaki gibi bölümlenir.
- Esas üretim gider yerleri
- Yardımcı üretim gider yerleri
- Yardımcı hizmet gider yerleri
- Yatırım gider yerleri
- Üretim yerleri yönetimi gider yerleri
- Araştırma ve geliştirme gider yerleri
- Pazarlama, satış ve dağıtım gider yerleri
- Genel yönetim gider yerleri.
Gider yerlerinin bölümlenmesinde yukarıda verilen gider yerleri gruplanması esas olmakla beraber, kuruluşların işletme faaliyet alanı ile faaliyetin teknolojik akımına uygun olarak açılacak gider yerleri, bu verilen ana grup başlıkları altında yer alabilir.
Basit Örnek: Şirket A,B,C olmak üzere üç ayrı projede inşaat taahhüt işi yapmaktadır.
Firma 3-2-3 desimal sistemi tercih ettiğinde hesap planını aşağıdaki gibi açmalıdır.
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
740.10 A PROJE GİDER YERİ
740.10.001 İlk Madde Malzeme
740.10.100 İşçi Ücret ve Giderleri
740.10.300 Elektrik Gideri
740.10.400 Noter Gideri
740.10.500 Harç Gideri
740.10.600 Tesis makine Cihaz Amortismanı
740 11 B PROJE GİDER YERİ
740.11.001 İlk Madde Malzeme
740.11.100 İşçi Ücret ve Giderleri
740.11.300 Elektrik Gideri
740.11.400 Noter Gideri
740.11.500 Harç Gideri
740.11.600 Tesis makine Cihaz Amortismanı
740 12 C PROJE GİDER YERİ
740.12.001 İlk Madde Malzeme
740.12.100 İşçi Ücret ve Giderleri
740.12.300 Elektrik Gideri
740.12.400 Noter Gideri
740.12.500 Harç Gideri
740.12.600 Tesis makine Cihaz Amortismanı
Açıklama:
- 740 ana hesaptır.
- Ortadaki iki basamak sayı gider yeridir.
- Sondaki üç basmağın ilk rakamı gider çeşididir.
- Sondaki üç basmağın son iki rakamı giderlerin ayrıntısıdır.
III. SONUÇ
TDHP, muhasebenin hem alfabesi hem temelidir. Bütün yıl bu temel üzerine sayısal işlemler inşa edilir. Dolaysıyla TDHP’nin şekline ve muhtevasına uygun açılmış bir hesap planı sonucunda üretilen mizanlar ve mali tablolar, hem muhasebenin mutfağındakilere hem de kullanıcılarına, muhasebenin temel kavramlarına ve mali tablo ilkelerine uygun doğru bilgiler verir.
Yunus DOĞRU
Yeminli Mali Müşavir
dogruy@hotmail.com
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale yazılı veya elektronik ortamda kaynak göstermeden yayınlanamaz)
