Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı
Bilindiği üzere, halihazırda yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 331. maddesinde “İdare meclisi toplantılarında azalar, şirketi temsile ve şirket işlerini görmeye memur olan kimselerden işlerin gidişi veya muayyen bazı işler hakkında izahat istemek hakkını haizdirler. İdare meclisi, defter ve dosyaların kendisine ibrazına dahi karar verebilir.” denilerek yönetim kurulu üyelerinin bilgi edinme ve inceleme hakkı hükme bağlanmıştır.
I- GİRİŞ
Ancak, anılan maddede konu genel olarak düzenlenmiş, herhangi bir kurala yer verilmemiştir. Oysa 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu(1) (YTTK)(2), anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin bilgi almasına ve bunlara bilgi verilmesine ilişkin köklü değişiklikler ve yenilikler öngörmüş, hatta yönetim kurulu başkanının dahi bu konudaki yetkilerini açık bir şekilde göstermiştir.
İşte bu çalışmamızda, 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun anonim şirket yönetim kurulu üyeleri ve başkanı için öngördüğü bilgi edinme ile inceleme hakları üzerinde durulacaktır. www.ozdogrular.com
II- YENİ TTK’YA GÖRE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI
Yeni TTK’nın anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakkını içeren 392. maddesi, ETTK’nın 331. maddesinden esinlenerek düzenlenmiş, ancak bu konuda uygulamadaki bazı sorunlar dikkate alınarak değişiklikler yapılmış, yeni kurallar konulmuştur(3).
YTTK’ya göre, her yönetim kurulu üyesi şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteyebilir, soru sorabilir, inceleme yapabilir (YTTK md. 392/f.1). Yönetim kurulu üyesinin bu hakları kısıtlanamaz ve kaldırılamaz. Aksine, esas sözleşme ve yönetim kurulu, üyelerin bilgi alma ve inceleme haklarını genişletebilir (YTTK md. 392/f.6).
Ağır ve kapsamlı sorumluluğunun bir gereği olarak her yönetim kurulu üyesinin şirketin bütün iş ve işlemleri hakkında bilgi almak hakkı vardır. Bu hak aynı zamanda üyenin güvenirliliğine ve özenine bırakılmış bulunan yönetim görevinin ve şirket ile üye arasındaki ilişkinin gereğidir. Bilgilendirilen üye yönetebilir ve doğru zamanda, doğru kararı alabilir. Bu yönden üyeler arasında fark yoktur. Bilgi vermek, verecek olan kişi yönünden bir yükümdür(4).
Bununla birlikte, anılan maddede yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma hakkı, “yönetim kurulunda” ve “yönetim kurulu dışında” olmak üzere ayrı kurallara bağlanmıştır. Bu nedenle, konu iki ayrı başlık altında ele alınmıştır. www.ozdogrular.com
A- ÜYENİN YÖNETİM KURULUNDA BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI
YTTK’ya göre, yönetim kurulu üyelerinden her biri şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteme, soru sorma ve inceleme yapma hakkına sahiptir. Bir üyenin istediği, herhangi bir defter, defter kaydı, sözleşme, yazışma veya belgenin yönetim kuruluna getirtilmesi, kurulca veya üyeler tarafından incelenmesi ve tartışılması ya da herhangi bir konu ile ilgili yöneticiden veya çalışandan bilgi alınması reddedilemez (YTTK md. 392/f.1).
Anılan fıkra yönetim kurulu üyelerinin kurula defter ve bilgi getirtebilmesi hususundaki yetkisini açık bir şekilde hükme bağlamıştır. Bu yetkinin, ne kurulda oylama yaparak, ne de yapılmadan reddi mümkün değildir. Üyeye verilecek bilgi ayrıntılı, amaca uygun ve istenileni karşılar nitelikte olmalıdır. Üye bilgiyi -kural olarak- yönetim kurulunda alır; yoksa doğrudan yöneticileri çağırarak veya onlara başvurarak bilgi isteyemez. Diğer yandan, bilgi alma hakkı şirket iş ve işlemleri ile sınırlı olup, özel işleri kapsamaz; ancak özel işler şirket iş ve işlemleriyle ilgili veya bağlantılı olduğu takdirde bunlar hakkında da bilgi alabilir. YTTK, bu hakkı üyenin kişiliğine tanımıştır; yoksa yönetim kuruluna “kurul” olarak tanımamıştır. Bu itibarla ancak üye bilgi alabilir. Hak, üyelikten ayrılmakla son bulur(5).
Kanun’da, alınacak bilginin niteliği ve özellikle “gizli”, “şirket sırrı” olması ile ilgili açık bir sınır getirilmemiştir. Bunun birtakım sebepleri vardır. Birinci sebep şudur: Güvenilmeyen bir kişi üye seçilmemeli, seçilmişse uzaklaştırılmalıdır. İkincisi ise, YTTK’nın 369. maddesinde “şirketin menfaatlerinin” gözetilmesi de vurgulanarak ağır bir özen yükümünün getirilmiş olması ve özen yükümünün sorumlulukla doğrudan ilgili bulunması ve ayrıca bilgi sızdırmanın cezaî yaptırıma bağlanmasıdır. Hukukî ve cezaî yaptırımlar yeterince caydırıcı kabul edilmelidir. Üçüncü sebebe gelince: Somut olayın özelliği, istenilen bilginin verilmemesini gerekli kılıyorsa yönetim kurulu başkanı tedbir talebiyle mahkemeye başvurabilir. Yönetim kurulu üyesinin görevinin güvene dayalı olduğuna ilişkin temel düşünce, yaptığı işin nitelik ve önemi ve nihayet yüklendiği sorumluluk ve sorumluluğa bağlı hukukî ve cezaî yaptırımlar ondan bir bilginin saklanmasını ve esirgenmesini haklı gösteremez(6).
Yönetim kurulu toplantılarında, yönetim kurulunun bütün üyeleri gibi, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişiler ve komiteler de bilgi vermekle yükümlüdür. Bir üyenin bu konudaki istemi de reddedilemez; soruları cevapsız bırakılamaz (YTTK md. 392/f.2). Bu manada, yönetim kurulu başkan, üyeleri, şirketin tüm yöneticileri, ticarî mümessiller, vekiller, seyyar tacir yardımcıları, 378. maddesinde öngörülen riskin erken teşhisi komitesi de dahil olmak üzere komite, komisyon ve alt kurullar bilgi vermekle yükümlüdür. Aksine hareket, iş sözleşmesinin feshini gerektirir. Şirkete bağlı olmayan komisyoncuların, tellalların, aracı kurumların, rapor yazmakla görevlendirilen kişilerin kural olarak böyle bir yükümleri yoktur. Aynı sonuç, acentalar için de söz konusudur. Onların durumlarını ve bilgi vermemelerinin sonuçlarını sözleşmeleri belirler(7).
Peki, yönetim kurulu üyesinin yukarıda izah edilen bilgi alma ve inceleme hakkı reddedilirse ne olacaktır? Üyenin talebinin reddi halinde, eğer üye talebini yönetim kurulu başkanına yapmamışsa, bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini yönetim kurulu başkanına iletir. Başkan üyenin, bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini reddederse, konu iki gün içinde yönetim kuruluna getirilir. Kurulun toplanmaması veya bu istemi reddetmesi hâlinde üye şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. Mahkeme istemi dosya üzerinden inceleyip karara bağlar. Mahkemenin bu konuda vereceği karar kesindir (YTTK md. 392/f.1, f.4). www.ozdogrular.com
B- ÜYENİN YÖNETİM KURULU DIŞINDA BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI
Yönetim kurulu üyesinin yönetim kurulu dışında bilgi alma ve şirketin defter ve belgelerini inceleme hakkı, YTTK’nın 392. maddesinin üçüncü fıkrasında düzenlenmiştir. Anılan fıkrada “Her yönetim kurulu üyesi, yönetim kurulu toplantıları dışında, yönetim kurulu başkanının izniyle, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişilerden, işlerin gidişi ve belirli münferit işler hakkında bilgi alabilir ve görevinin yerine getirilebilmesi için gerekliyse, yönetim kurulu başkanından, şirket defterlerinin ve dosyalarının incelemesine sunulmasını isteyebilir.” denilmiştir.
Dikkat edileceği üzere Kanun, bu konuda yönetim kurulu başkanının iznini şart koşmuştur. Zira, yönetim kurulu üyesinin -kural olarak- yönetim kurulu dışında bilgi almak hakkı bulunmadığı gibi, kurul dışında defterleri ve/veya belgeleri incelemek hakkı da bulunmamaktadır. Ancak Kanun, üyeye bu hakkını sınırlı bazı hallere münhasır olmak üzere ve de yönetim kurulu başkanının izni ile kullanma imkanı tanımıştır. Bu itibarla, yönetim kurulu üyeleri, yönetim kurulu başkanından izin almak kaydıyla, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişilerden, işlerin gidişi ve belirli münferit işler hakkında bilgi alabilirler. Yönetim kurulu üyesinin, şirketin defter ve belgelerini incelemeyi talep edebilmesi ise ancak görevini, hesap verilebilirlik ilkesine uygun olarak yapması bakımından gerekliyse mümkün olabilir(8).
Kanun, yönetim kurulu başkanına yapılacak talebi belli bir şekle tabi kılmamıştır. Dolayısıyla, üye talebini yazılı olarak yapabileceği gibi sözlü olarak da iletebilecektir.
Yönetim kurulu başkanının, üyenin, yönetim kurulu dışında bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini reddetmesi durumunda ise, konu iki gün içinde yönetim kuruluna getirilir (YTTK md. 392/f.4). Yönetim kurulunun kabul kararı halinde üye bilgi alma, soru sorma inceleme hakkını kullanabilir. Sorun “şirket dışı kişisel bir menfaatle” ilgili olmadığından, talepte bulunan üyenin müzakereye ve oylamaya katılmasına 393. madde engel değildir(9).
Kurulun toplanmaması veya bu istemi reddetmesi hâlinde ise üye şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. Mahkeme istemi dosya üzerinden inceleyip karara bağlar. Mahkemenin bu konuda vereceği karar kesindir (YTTK md. 392/f.4). www.ozdogrular.com
III- YENİ TTK’YA GÖRE YÖNETİM KURULU BAŞKANININ BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI
Yönetim kurulu başkanı, kurulun izni olmaksızın, yönetim kurulu toplantıları dışında bilgi alamaz, şirketin defter ve dosyalarını inceleyemez (YTTK md. 392/f.5). Bu düzenleme yönetim kurulu başkanının kurulda “eşitler arasında birinci” konumunda olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Yani, başkan kurul dışında inceleme ve bilgi edinme hakkını ancak diğer üyeler gibi kullanabilecektir(10).
Yönetim kurulu başkanı, bu isteminin reddedilmesi hâlinde mahkemeye başvurabilir (YTTK md. 392/f.5). www.ozdogrular.com
IV- ÖZET VE SONUÇ
6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nda, yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma hakkı, “yönetim kurulunda” ve “yönetim kurulu dışında” olmak üzere iki ayrı başlık altında ele alınmıştır. Kurulda bilgi alma hakkına ilişkin düzenlemeye göre, yönetim kurulu üyelerinden her biri şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteme, soru sorma ve inceleme yapma hakkına sahiptir. Bir üyenin istediği, herhangi bir defter, defter kaydı, sözleşme, yazışma veya belgenin yönetim kuruluna getirtilmesi, kurulca veya üyeler tarafından incelenmesi ve tartışılması ya da herhangi bir konu ile ilgili yöneticiden veya çalışandan bilgi alınması reddedilemez. Yönetim kurulu toplantılarında, yönetim kurulunun bütün üyeleri gibi, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişiler ve komiteler de bilgi vermekle yükümlüdür. Üyenin talebinin reddi halinde, eğer üye talebini yönetim kurulu başkanına yapmamışsa, bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini yönetim kurulu başkanına iletir. Başkan üyenin, bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini reddederse, konu iki gün içinde yönetim kuruluna getirilir. Kurulun toplanmaması veya bu istemi reddetmesi hâlinde ise üye şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir.
Kurul dışında bilgi alma hakkına ilişkin düzenlemeye göre de, her yönetim kurulu üyesi, yönetim kurulu toplantıları dışında, yönetim kurulu başkanının izniyle, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişilerden, işlerin gidişi ve belirli münferit işler hakkında bilgi alabilir ve görevinin yerine getirilebilmesi için gerekliyse, yönetim kurulu başkanından, şirket defterlerinin ve dosyalarının incelemesine sunulmasını isteyebilir. Yönetim kurulu başkanının, üyenin, yönetim kurulu dışında bilgi alma, soru sorma ve inceleme yapma istemini reddetmesi durumunda, konu iki gün içinde yönetim kuruluna getirilir. Kurulun toplanmaması veya bu istemi reddetmesi hâlinde ise üye şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir. YTTK’da, yönetim kurulu başkanının bilgi alma ve inceleme hakkı da açık bir şekilde düzenlenmiştir. Buna göre, yönetim kurulu başkanı, kurulun izni olmaksızın, yönetim kurulu toplantıları dışında bilgi alamaz, şirketin defter ve dosyalarını inceleyemez. Yönetim kurulu başkanı, bu isteminin reddedilmesi hâlinde mahkemeye başvurabilir. Dolayısıyla, yeni TTK’nın yürürlüğe gireceği 1 Temmuz 2012 tarihinden sonra, anonim şirket yönetim kurulu üyeleri, bilgi alma ve inceleme haklarını daha etkin bir şekilde kullanabileceklerdir. www.ozdogrular.com
Soner ALTAŞ*
Yaklaşım
(*) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Başmüfettişi
(●) Bu çalışmada belirtilen görüşler yazarına ait olup, çalıştığı Kurum’u bağlamaz.
(1) 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(2) Çalışmamızda, karışıklığa sebebiyet vermemek için, 29.06.1956 tarih ve 6762 sayılı Kanun için Eski Türk Ticaret Kanunu manasında ETTK, 13.01.2011 tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu için de Yeni Türk Ticaret Kanunu manasında YTTK kısaltmaları kullanılacaktır.
(3) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
(4) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S.Sayısı:96
(5) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S.Sayısı:96
(6) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
(7) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
(8) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
(9) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
(10) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu, Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
