YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE ŞİRKETLERİN HALKTAN PARA TOPLAMASI
I- GİRİŞ
6102 sayılı (Yeni) Türk Ticaret Kanunu, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmiş ve 14.02.2011 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Söz konusu Kanun birkaç hükmü dışında 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (ETTK) yerini alacaktır. YTTK, şirketlerle ilgili birçok yeni düzenleme içermekte olup, söz konusu düzenlemelerden birini de şirket yöneticilerinin hukuki ve cezai sorumluluğu kapsamında düzenlenen ve mevzuatta ilk defa yer alan halktan izinsiz para toplanması ve/veya bir izin çerçevesinde toplanan paraların amaca uygun kullanılmaması konusu oluşturmaktadır.
Şirketlerin özellikle son yirmi yılda yurt içinde veya yurt dışında değişik gerekçelerle mevzuata aykırı olarak halktan para topladığı ve ilgililerin mağduriyetlerine neden olduğu bilinen bir gerçektir. Zira bu hususta şikayet ve mağdur sayısının artması, buna bağlı olarak sıkıntıların giderilememesi nedeniyle, 2005 yılında TBMM Araştırma Komisyonu kurulmuştur. Komisyonun düzenlediği Raporda yer alan öneriler de dikkate alınarak, Sermaye Piyasası Kurulu(SPK)’ndan izin alınmaksızın özellikle yurt dışında bir anonim şirket kurmak veya sermayeyi artırmak için para toplanmasına engel olmak, böyle bir olayla karşılaşınca önlem uygulamak, bu yolla halkın aldatılmasının yollarını kapamak ve küçük yatırımcıları korumak amacıyla YTTK’nın 552. maddesinde düzenleme yapılmıştır. Anonim şirketler ve diğer şirket türleri için geçerli olan bu düzenlemeye aykırı davranışlar, aynı zamanda hukuki ve cezai yaptırıma bağlanmıştır.
Bu çalışmamızda, şirketlerin halktan izinsiz ve usulsüz para toplamasıyla ilgili olarak YTTK’da yer alan düzenlemeler hakkında detaylı bilgi verilecektir.
II- ŞİRKETLERİN HALKTAN PARA TOPLAMASI
A- HALKTAN İZİNSİZ PARA TOPLANMASI
YTTK’nın “Halktan Para Toplamak” başlıklı 552. maddesinde; bir anonim veya başka bir şirket kurmak, şirketin sermayesini artırmak amacıyla veya vaadiyle halktan para toplanabilmesi için SPK’dan izin alınması gerektiği, bu iznin esas ve usullerinin SPK tarafından düzenleneceği hükme bağlanmıştır. Kanun’da sayılan halktan para toplanmasına ilişkin sebepler sınırlı sayıda olmayıp, sadece en çok rastlanılan sebepler örneklendirilmiştir. Söz konusu maddede geçen “halk” sözcüğü, çok sayıda kişiye başvurulmasını veya el ilanı ve bunun gibi araçlar dağıtılmasını, ilan verilmesini, belirsiz veya belirli kişilerin bir yere çağrılmasını, başvuruda bulunulmasının istenmesini vs. ifade etmektedir.
SPK, izinsiz para toplanması girişiminin ve başlanmışsa para toplanmasının tedbiren, hemen durdurulmasını, toplanan paraların koruma altına alınmasını, gerekli diğer önlemlerin uygulanmasını, gerektiğinde kayyım atanmasını, Ankara Asliye Ticaret Mahkemesi’nden de isteyebilecektir. Görüldüğü üzere, önlem talebinde bulunma yetkisi SPK’ya aittir ve anılan Kurum’a geniş yetkiler tanınmıştır. Bu talep hiçbir süreye veya aşamaya gelinmiş olmasına bağlı değildir. Kurul somut olayın özelliklerine uygun her türlü önlemi talep edebilecek, gereğinde suç duyurusunda bulunabilecektir. Önlemlerin, para toplanmasının durdurulması, toplanmış paraya el konulması veya benzeri nitelik taşıması gerekli değildir. Para toplayanların veya ilgili şirketin Türkiye’deki malvarlığına önlem de konabilecektir. SPK’nın istemi için teminat istenemeyecektir. Ayrıca bu konuda Ankara Ticaret Mahkemesi yetkili tek mahkeme değildir. SPK yabancı bir mahkeme veya yetkili makam dahil kendisine uygun gelen yetkili bir mahkemeye veya Ankara Ticaret Mahkemesi’ne başvurabilecektir(1).
SPK’dan izin almaksızın para toplayanlar ve fiilden haberli olan kurumlar ile ilgili şirketin yönetim kurulu üyeleri, yöneticileri ve girişimcileri toplanan paranın derhal SPK’ca belirlenen bir mevduat veya katılım bankasına yatırılmasından müteselsilen sorumludurlar. Alınan tedbir veya hacizden itibaren altı ay içinde aynı mahkemede dava açılması gereklidir (YTTK md. 552/I).
B- YETKİLİ MAKAMDAN İZİN ALINARAK TOPLANAN PARALARIN AMACA UYGUN KULLANILMAMASI
Bir şirketin, SPK’dan izin alarak halktan para topladığı takdirde, toplanan paraları, izin tarihinden itibaren altı ay içinde öngörülen amaca uygun olarak kullanması veya ciddi bir şekilde kullanmaya başlaması gerekmektedir. Amaca uygun kullanma girişimi yeterli değildir. Ancak Mahkeme’nin altı aylık söz konusu süreyi uzatma yetkisi vardır (YTTK md. 552/II). Madde gerekçesinde, amaca uygun kullanmadan şirketin kurulması, kanuni tutarın yatırılması gibi kanun aşamalarının anlaşılması gerektiği, yoksa bazı kimselere para verilmesi veya sözleşme yapılmasının yeterli olmadığı, hükümde yer alan “ciddi bir şekilde” ibaresinin bu amaçla konulduğu ifade edilmiştir(2).
Toplanan paraların belirtilen süre içerisinde amaca uygun olarak kullanılmaması veya ciddi bir şekilde kullanılmaya başlanılmaması halinde, izinsiz para toplama fiilinde olduğu gibi, SPK para toplanması girişiminin ve başlanmışsa para toplanmasının tedbiren, hemen durdurulmasını, toplanan paraların koruma altına alınmasını, gerekli diğer önlemlerin uygulanmasını, gerektiğinde kayyım atanmasını mahkemeden isteyebilecektir. Yine, amacı doğrultusunda kullanılmayan paraların SPK tarafından belirlenen bir bankaya yatırılmasından, yukarıdaki bölümde sayılanlar müteselsilen sorumlu olacaklardır (YTTK md. 552/II).
Kanun’da açıkça görev olarak belirtilmese de SPK, bir şirkete halktan para toplamak için izin verdiğinde, söz konusu şirketin topladığı paraları amaca uygun olarak kullanıp kullanmadığını da takip ve kontrol etmelidir. Yoksa toplanan paraların amaca uygun veya amaç dışı kullanıldığını tespit etmek mümkün olamayacaktır. Buna bağlı olarak, Kanun’da öngörülen yaptırımların uygulanmasını talep etme hakkı da kullanılamayacaktır.
III- HUKUKİ SORUMLULUK
YTTK’da hukuki sorumluluk; genel sorumluluk ve özel sorumluluk olmak üzere ikili bir ayrıma tabi tutulmuştur. Kanun’un 552. maddesinde düzenlenen özel sorumluluk hallerinden biri de, halktan izinsiz para toplanmasıdır.
Bir önceki bölümde de belirtildiği üzere SPK’dan izin almaksızın para toplayanlar ve fiilden haberli olan kurumlar ile ilgili şirketin yönetim kurulu üyeleri, yöneticileri ve girişimcileri toplanan paranın derhal SPK’ca belirlenen bir mevduat veya katılım bankasına yatırılmasından müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluğa gidebilmek için yöneticilerin ve diğer ilgililerin kusurlu hareket etmesi gerekli değildir; iyi niyetle hareket edilmiş olsa da hüküm uygulanacaktır. Maddede kullanılan “girişim” sözcüğü, uygulama için paranın toplanmış olmasının şart olmadığını işaret etmektedir.
Müteselsil sorumluluğa YTTK’nın 557. maddesinde düzenlenen farklılaştırılmış teselsül hükümleri uygulanacaktır. Buna göre, birden çok kişinin aynı zararı tazminle yükümlü olmaları halinde, bunlardan her biri, kusuruna ve durumun gereklerine göre, zarar şahsen kendisine yükletilebildiği ölçüde, bu zarardan diğerleriyle birlikte müteselsilen sorumlu olacaktır. Davacı birden çok sorumlu kişiyi zararın tamamı için birlikte dava edebilecek ve hakimin aynı davada her bir davalının tazminat borcunu belirlemesini isteyebilecektir.
Hukuki sorumluluk davası, sorumlular aleyhinde şirketin merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinde açılabilecektir. YTTK’nın 1521. maddesi gereği açılacak olan sorumluluk davasında basit yargılama usulü uygulanacaktır.
IV- CEZAİ SORUMLULUK
Anonim şirketlerde cezai sorumluluğu gerektiren hükümler YTTK’nın 562. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddenin XI. fıkrasında; “Bu Kanun’un 552. maddesine aykırı hareket edenler altı aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılırlar.” denilmiştir. Bu halde, şirket yönetim kurulu üyeleri ve yöneticileri dahil konuyla ilgili olanlar, yukarıdaki bölümde detaylı bir şekilde açıklanan YTTK’nın “Halktan Para Toplamak” başlıklı 552. maddesine aykırı hareket etmeleri halinde altı aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılacaktır. Maddenin tamamına atıf yapıldığından, suçun maddi unsuru sadece SPK’dan izin almadan halktan para toplamak değildir. Bu fiil dışında ayrıca, izinsiz olarak toplanan paraların ve izin alınmasına karşın izin tarihinden itibaren altı ay içinde öngörülen amaca uygun olarak kullanılmayan veya ciddi bir şekilde kullanılmaya başlanılmayan paraların SPK tarafından belirlenen bir mevduat veya katılım bankasına yatırılmaması fiilleri de cezai sorumluluk gerektirecektir.
Suçun faili, Kanun hükmüne aykırı olarak halktan para toplayanlar, şirketin yönetim kurulu üyeleri, yöneticileri ve girişimcileri olabilecektir. Suç şikâyete tabi olmayıp, resen takip olunacaktır.
V- SONUÇ
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, şirketlerin halktan para toplamasına ilişkin temel usul ve esasları belirleyerek bu konuda yaşanan sıkıntılara son vermek istemiştir. Bu çerçevede, bir anonim veya başka bir şirket kurmak, şirketin sermayesini artırmak amacıyla veya vaadiyle halktan para toplanabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin alınması zorunludur. Bu iznin esas ve usullerini Sermaye Piyasası Kurulu belirleyecektir. Sermaye Piyasası Kurulu, izinsiz para toplanması girişiminin ve başlanmışsa para toplanmasının tedbiren hemen durdurulmasını, toplanan paraların koruma altına alınmasını, gerekli diğer önlemlerin uygulanmasını, gereğinde kayyım atanmasını mahkemeden isteyebilecektir. Halktan izinsiz olarak para toplayanlar ve fiilden haberli olan kurumlar ile ilgili şirketin yönetim kurulu üyeleri, yöneticileri ve girişimcileri toplanan paranın derhal Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen bir mevduat veya katılım bankasına yatırılmasından müteselsilen sorumlu olacaklardır. Sorumluluk için kusurlu hareket etmek gerekli değildir.
Öte yandan, bir şirket SPK’dan izin aldığı tarihinden itibaren altı ay içinde, topladığı paraları öngörülen amaca uygun olarak kullanması veya ciddi bir şekilde kullanmaya başlaması gerekmektedir. Aksi durumda SPK, yukarıda belirtilen yetkilerini kullanabilecektir.
Kanun koyucu halktan para toplama fiiline aykırı hareket edenler hakkında hukuki sorumluluktan ayrı olarak cezai sorumluluk da öngörmüştür. Buna göre; SPK’dan izin almadan halktan para toplayanlar ile bu paraları ve izin alınmasına karşın izin tarihinden itibaren altı ay içinde öngörülen amaca uygun olarak kullanılmayan veya ciddi bir şekilde kullanılmaya başlanmayan paraları SPK tarafından belirlenen bir mevduat veya katılım bankasına yatırmayanlar altı aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılacaklardır.
(*) Gümrük ve Ticaret Müfettişi
(1) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Adalet Komisyonu Raporu, Esas No: 1/324, S.Sayısı: 96 (http://www.tbmm.gov.tr /sirasayi/donem23/yil01/ss96.pdf)
(2) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Adalet Komisyonu Raporu, Esas No: 1/324, S.Sayısı: 96
Yazar:Mustafa YAVUZ*
Yaklaşım / Aralık 2011 / Sayı: 228
KAYNAK :http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/20111220609.htm
