I.GİRİŞÇalışma hayatının düzenlenmesine ilişkin hayati öneme sahip yasal ve idari düzenlemeler 6111 sayılı kanununun yürürlüğe girmesinden sonra hızlıca yayınlanmaya devam etmektedir. 12 Mayıs 2010 Tarihli ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan SOSYAL SİGORTALAR İŞLEMLERİ YÖNETMELİĞİ[1]nde değişiklik yapılması hakkındaki yönetmelik 16
Haziran 2011 Tarihinde yayınlanmıştır.[2]’ İş ve çalışma hayatımızı ilgilendiren pek çok konuda önemli düzenlemelere gidilmiştir. Çalışmamızın konusunu oluşturan karşılaştırmalı analiz ile yazım tekniği açısından anlaşılması ve izahı son derece güç olan bu idari düzenlemeler (yönetmelikler) izah edilmeye çalışılmıştır. Bu sayede açıklamalı örnekler ile gerek iş ve işveren gerekse de meslek mensupları açısından son derece faydalı bir rehber olacağı kanaatindeyiz.
Bilindiği üzere 01 Ekim 2008 tarihinde yayınlanan 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU[3], yürürlüğe girdiğinden bu yana gerek sosyal ve iktisadi ihtiyaçlar, gerekse de idari düzenlemelere yön vermesi açısında ikincil mevzuat ihtiyaçları doğrultusunda ( yönerge, yönetmelik, tüzük, karar vs.) yeniden şekillenmektedir.
Bu Çalışmada:
6111 sayılı Kanun; kamuoyunda Torba Yasa adıyla bilinen Kanunu,
16 Haziran 2011 Tarihli Yönetmelik; Yeni Yönetmeliği,
12 Mayıs 2010 Tarihli Yönetmelik ise Eski Yönetmeliği ifade etmektedir.
II. İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK ALANINDA YAPILAN DÜZENLEMELER
Yeni yönetmelik ile 4/a sigortalılığının kapsamı genişletilmiş olup banka, sigorta, reasürans şirketleri ve ticaret odaları tarafından kurulmuş bulunan sandıklara[4] ve 5510 sayılı kanunun 4/b maddesi ile isteğe bağlı sigortalılık hükümlerine tabii olmayan tarım ve orman işerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar bu kapsama alınmıştır.
Kapsama alınan diğer bir grubu da ticari taksi ve dolmuşlarda çalışan şoförler oluşturmaktadır. Bilindiği gibi ticari taksi ve dolmuşlarda çalışan birçok şoför kayıtdışı olarak çalıştırılmaktadırlar. Torba Yasa, ek 6.maddesi ile kayıtdışılığın önüne bir nebze olsun geçebilmek için bu konuda yeni bir düzenleme getirmiştir. Çalışma gün sayısı 10 günden az olan kısmi süreli iş sözleşmesi ile ticari taksi, dolmuş ve diğer toplu taşıma araçlarından çalışan şoförler bu düzenleme ile 4/a kapsamına alınmışlar ve prime esas kazançları 18 gün üzerinden hesaplanarak kendileri tarafından ödenmesi şartı ile 30 gün üzerinden hizmet kazanmalarına imkân sağlanmıştır. Bu kapsamda sigortalılığın başlangıcı ve başvuru ile ilgili detaylar 5 Nisan 2011 tarihinde yayınlanan 2011 /36 sayılı genelge[5] ile açıklanmıştır. Birkaç örnekle konuya daha net anlaşılacaktır.
a) Bir hizmet akdi ile sürekli olarak 10 günden fazla olmak üzere 30 güne kadar (30 gün dahil) çalışan şoför 4/a kapsamında sigortalı olacak, sigortalılığı işvereni olan araç sahibi tarafından bildirilerek çalıştığı günlere ait primleri aylık prim ve hizmet belgesi ile bildirilecektir. Bir işverene bağlı olarak ay içerisinde 25 gün çalışan sigortalı ayrıca farklı bir işverene ait bir ticari takside 5 gün çalışmış ise bu sigortalı ticari takside 10 günden az çalışmış olmasına rağmen ek madde 6 kapsamında başvuruda bulunamayacaktır.
b) Ay içerisinde toplamda 10 günü aşmamak kaydı ile farklı işverenlere ait araçlarda şoför olarak çalışan bir şoför ise Torba Yasa ek 6.madde kapsamında başvuruda bulunabilecek ve çalıştığı günlere ait sigorta primlerini 18 gün olarak 4/a kapsamında kendisi ödeyebilecektir.
Eski Yönetmelikte 4/b kapsamındaki sigortalılığın başlangıcını vergi mükellefiyeti ile başladığını ve vergi mükellefiyetinin başladığı tarih tesis ettirildiği tarihi takip eden 15 günü geçmemek üzere vergi dairelerince yapılırken Yeni Yönetmelikle bu süre iki aya çıkartılmıştır. Böylece mükellefiyet tesisi ve Bağ-Kur sigortalılığı tescili arasında geçen ve mağduriyetlere neden olan süre uzatılmıştır. Yine vergi mükellefiyetinin sona erdiği tarihi takip eden 10 gün içerinde bildirim yükümlülüğü Yeni Yönetmelikle iki aya çıkarılmıştır ve bildirim yükümlüğünü vergi dairelerinin yanı sıra sigortalılara da yüklenmiştir.
Yeni Yönetmeliğin en önemli düzenlemelerinden biri de Torba Yasa 53. Madde[6] ile Sosyal Güvenlik Mevzuatımıza ihdas edilen ve birçok kişiyi ilgilendiren “Sigortalılık Statülerinin Çakışması” ile ilgili getirdiği düzenlemedir. Bilindiği üzere 5510 sayılı kanun yürürlüğe girmeden önce kendi işyerinde 4/b kapsamında şirket ortaklığı bulunan ve aynı zamanda başka bir işyerinde de çalışan bir kişinin 4/a sigortalılığı hakkı yok iken, Torba Yasa ile 4/a sigortalılığına tabii olma hakkı tanınmıştır. Ayrıca Yeni Yönetmelikte de 4/a ve 4/b statülerinde çalışan kişilerin her iki sigortalılık türü için de prim ödeme imkânı getirilmiş. Dolayısıyla 4/b kapsamında ki primlerini de ödemek isteyen sigortalı, bu yönde seçimini yapan sigortalıların yüksek prim ödemesi neticesinde daha fazla emekli maaşına hak kazanması sağlanmıştır.
Yeni Yönetmelikle kadın sigortalılar için getirilen bir düzenleme ile doğumdan önce erken doğum sebebiyle kullanamadığı süreler doğum sonrası iznine eklenecektir.
Yeni Yönetmelikte borçlanmaya ilişkin düzenlemeler de yer almaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar genel sağlık sigortası primi yatırmak şartı ile eksik günlerini borçlanabilecektir. Bu durumda günlük kazancın %32 üzerinden hesaplanan primleri %20 üzerinden hesaplanacaktır.
Yine bu madde ile ayrıca 5510 Sayılı Kanunun 41. Maddesi ( ücretsiz doğum, analık, silah altında bulunan süreler vs) sigortalıların borçlanabildiği süreler ile ilgili olarak, “aylık bağlanmamış olmak kaydı ile ödedikleri bu borçlanma primlerini bir defaya mahsus iade edilebilir” ibaresi eklenmiştir. Örneğin Bay A 01.02.1997 ile 01.05.1998 arasında askerlik görevini yapmış ve 30.07.2011 tarihinde askerlik borçlanmasını yaparak bu süreye ait primlerini ödemiş olsun. Bay A emeklilik hesabında fazla ödenen prim günü dolayısıyla dilerse bu yönetmelik uyarınca 15 aylık borçlanmasına ilişkin tutarı Kurumdan talep ederek bir defaya mahsus olmak üzere iade alabilir. Bu suretle ihtiyacından fazla borçlanma yapmış çalışanlar bu yönetmelikle bir defaya mahsus olmak üzere borçlanmalarını iade alabileceklerdir.
“Aylık prim ve hizmet belgelerinin asılması zorunluluğu” Torba Yasa ile kaldırılmış olup bu yönetmelik ile tekerrür etmiştir. Unutmadan söylemek gerekirse işverenlerin “İşyerimizde Asgari Ücret Uygulanmaktadır” ibaresini taşıyan yazının asılması zorunluluğu devam etmektedir.[7] Torba Yasa ile yapılan düzenlemelerden bir tanesi de “Vergi Levhası Asma Zorunluluğu[8]” ibaresi bulundurma şeklinde değiştirilmiştir.
Yeni Yönetmeliğin 16. Maddesi ile işverenlerin aylık prim ve hizmet belgelerinde bildirimde bulundukları eksik gün süresi yeterli olup ayrıca eksik günler için EK-10 bildirim formunu verme zorunlulukları kaldırılmıştır. Böylece bürokratik bir işlem daha rafa kaldırılmıştır. Bu kapsamda ”Genel bütçeye dahil dairelerin, özel bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, fonların, belediyelerin, il özel idarelerinin, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmelerin, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşların, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarının, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve üst kuruluşlarının, sendikaların, vakıfların, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşların işyerleri ve toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile 50 ve üzerinde sigortalının çalıştırıldığı aylara ilişkin özel sektör işyerlerinde eksik gün bildirim nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesinde belirtilmesi yeterlidir. Bu işyerleri için ayrıca eksik gün bildirim formu ile eki belgeler aranmaz.”
Eski Yönetmeliğin 9. Maddesinde bahsi geçen “Kurumca belirlenen yaşın üzerinde olanlarla, başkasının bakımına muhtaç olduğu Kurumca tespit edilen ya da sağlık kurulu raporu ile belgelenen sigortalı veya hak sahiplerinin gelir ve aylıkları, yazılı istekleri üzerine PTT aracılığıyla, bildirdikleri adreslerde, ödenebilir.”cümlesinden yeni yönetmelik ile belirlenen yaşın üzerinde olanlarla ibaresi kaldırılmıştır.
Bu kapsamda Kurum tarafından emeklilere sağlanan bu hizmetin kapsamının daraltılıp daraltılmadığı konusunda tereddütlerimiz bulunmaktadır. Çünkü hali hazırda belirlenen yaşın ne olduğu sarih değildir. Konunun kamuoyunda dile getirilmesi ile birlikte Kurum tarafından yapılacak bir düzenleme ile bu belirsizliğin giderileceğini düşünmekteyiz.
III. SONUÇ
16 Haziran 2011 tarihinde yayınlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile 12 Mayıs 2010 tarihli Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikler ve yeni düzenlemeler örnekler ışığında açıklanmaya çalışılmıştır. Özellikle 4/a sigortalılığı kapsamı genişletilmiş, kısmi süreli sözleşme ile çalışanların prim ödeme yükümlülükleri ile ilgili tereddütler giderilmiştir. Bunun yanı sıra sigortalılık statülerinin çakışması durumunda hizmet akdi ile çalışıp aynı zamanda vergi mükellefiyeti nedeniyle 4/b sigortalılığı doğan çalışan için prim ödeme imkânı getirilmiştir. Bu sayede prim gün sayısı artan çalışanların daha yüksek tutarda yaşlılık aylığı alabileceklerdir. Aynı zamanda yönetmelikle Eksik Gün Bildirimleri (EK - 10) kaldırılmasıyla bazı işverenler üzerindeki bürokratik bir işlem daha tarihe karışmıştır. Temennimiz, aylık prim ve hizmet belgelerinde yer alan ek gün süreleri ve sebeplerinin yazmasından ötürü, işveren niteliği gözetmeksizin her işverene uygulanmasıdır.
Not: Bu makalenin hazırlanmasında emeği geçen Sosyal Güvenlik Uzmanı Elçin YILMAZ hanıma teşekkürü bir borç bilirim.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1. 12 Mayıs 2010 Tarihli 27579 Sayılı Resmi Gazete Yayınlanan “SOSYAL SİGORTA İŞLEMLERİ YÖNETMELİĞİ”
2. 25 Şubat 2011 Tarih 27846 Sayılı Resmi Gazete Yayınlanan “6111 SAYILI KANUN”
3. 16 Mayıs 2011 Tarihli 27966 Sayılı Resmi Gazete Yayınlanan “SOSYAL SİGORTA İŞLEMLERİ YÖNETMELİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK”
4. 16.06.2006 Tarihli 26200 sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 5510 Sayılı “SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU”
DİPONTLAR:
[1] 12 Mayıs 2010 Tarihli 27579 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır
[2] 16 Haziran 2011 Tarihli 27966 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır
[3] 16 Haziran 2006 Tarihli 26200 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır
[4] 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamında çalışanlar
[5] http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/abba71004664f874a881bd1dcbfef39a/2011_36.pdf?MOD=AJPERES ( Erişim Tarihi:28.06.2011)
[6] http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5510&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch= (erişim tarihi:24.06.2011)
[7] 01.08.2004 Tarihli 25540 Sayılı Asgari Ücret Yönetmeliği Madde 12
[8] 10.01.1961 Tarihli 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu Madde 12
İsa ŞEN
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
isasen@huzurmuhasebe.com
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
twitter.com/vergivekanunla
http://vergikanunhaberleri.blogspot.com/
