BASIN ÇALIŞANLARININ KIDEM TAZMİNATI FARKLI ESASLARA DAYANIR.
Basın mesleğinde çalışanların kıdem tazminatları 5953 sayılı Kanunun 6’ıncı maddesinde ele alınmıştır.4857 sayılı İş Kanunundan farklı bir yapıya sahip olduğunu göreceğiz.
Kanunun 1’inci maddesinde gazeteci tanımlaması yapılmıştır.
5953 sayılı Kanun kapsamına giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denilmektedir.
Türkiye'de yayınlanan gazete ve mevkutelerle(belli zaman aralıkları ile çıkan yayın ) haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki "işçi" tarifi kapsamı dışında kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanır. Basın Kanunun kapsamına giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.
Uygulamada Türkiye’de dışındaki ülkelerde Dergi,gazete gibi basın yolu ile neşriyat yapanların Türkiye’de çalıştırdıkları mensupları için bu kanunu uygulama olanağı bulunmamaktadır.Böylecene bu hak sadece Türkiye’de yayınlanan gazete ve dergilerde çalışan basın çalışanlarının sahip olduğu bir haktır.
O halde bu durumda yabancı bir ülkede yayımlanan gazete, dergi veya ajansın Türkiye’de çalıştırdığı gazetecileri Türk vatandaşı da olsalar Basın İş Kanunu’nun uygulama alanı dışında kalıyorlar.
Günümüzde Radyo ve Televizyon Kanallarının bolluğundan söz edecek olursak,tıpkı gazeteciler gibi bu sektörde haber ve habere dayalı ajanslarda faaliyet gösteren kuruluşların mensupları da bu yasa kapsamında değerlendirilmelidir.
Gazetecilerde Kıdem Tazminatı Esasları Nasıl Belirleniyor?
Basın İş Kanunu açısından kıdem tazminatı için belirli bir süre çalışmış olan ve 5953 sayılı Kanunun da öngörülen biçimlerde iş sözleşmesi sona eren gazeteciye yada ölümü halinde hak sahiplerine, kıdem süresi ve aylık ücretine göre, işveren tarafından yapılan ödeme olarak tanımlayabiliriz.
1.)Gazeteci Kimliğine Sahip Olmak Gerekiyor.
Gazeteci ile işvereni arasında yazılı bir sözleşme olması gerekiyor.Bu sözleşme de basılı yayın yada görsel yayın organlarının haber bölümlerinde ''fikir ve sanat'' işlerinde uğraşacağına dair yazılı bir sözleşme varlığı gerekmektedir.
Çoğu zaman gazeteciler gazete veya haber merkezlerinde bizzat çalıştıkları gibi,yazılarını sözleşme gereği elektronik ortamda yazarak yayın yönetmenlerine internet kanalı ile gönderebilirler,yapılan sözleşme de gazeteci kimliği ile yapılmış ise bu kanunun sağladığı Kıdem Tazminatı Haklarını alabileceklerdir.
Tabi ki bu sözleşme sonucu belirlenen bir ücret alınması gerekiyor.
2.)Basın İş Kanununa Göre Kıdem Tazminatını Almak İçin Koşulların Gerçekleşmesi Gerekiyor:
Basın çalışanın işvereni Kanunun da belirtilen sürelere göre esas alarak ya da almayarak iş sözleşmesi ile çalışan gazetecinin sözleşmesini feshetmesi, gazeteciye kıdem tazminatı ödenmesini gerektirir.
Gazete çalışanına karşı ihbar koşulu:
a)En az beş yıl sürmüş gazeteci için 3 ay
b)Beş yıldan az hizmeti olanlar için ise 1 aydır.
Yukarıdaki bildirim sürelerini dikkate alarak yada almayarak gazetecinin de bir kusuru yok ise iş akdini fesh ederse Kıdem Tazminatı ödeme ile karşı karşıya gelecektir.
Bazı Durumlarda İşveren İhbar İçin Süre Tanımdan İş Akdi Feshini Gerçekleştirme Hakkına Sahiptir:
Gazete sahibi ve gazeteci arasında belirli süreli sözleşme yapılması sonucunda süre sonunda ihbar süresi beklenilmeden sözleşme fesh edilebilinir.
Gazetecinin bilerek veya ağır bir ihmali neticesi olarak mevkutenin itibar veya şöhretine halel verecek fiil ve harekette bulunması hali işverene ihbar mühletini beklemeden iş akdini derhal feshetmek hakkını veren ağır sebeplerden sayılır.Fakat bu durum karşısında kanunun metnine baktığımızda kıdem tazminatı için ödenip ödenmeyeceği ortada kalmaktadır.
Gazeteci altı aydan uzun süre hasta olursa,iyileşmezse bu durum karşısında tazminat ödenerek iş akdi fesh edilir.
Bir yıl içinde iyileşmesi halinde gazeteci müracaat ederse eski işine dönme hakkına sahiptir.
3.)Gazeteci İş Akdi Fesh Etme Yetkisine Sahiptir:
Bir mevkutenin veçhe ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde, gazeteci ihbar mühletini beklemeden akdi feshedebilir. İş akdini birinci fıkranın verdiği hakka dayanarak fesheden gazeteci, işverenin kusuru neticesinde iş akdini feshetmiş olsa idi ne miktar tazminat alacak idiyse, o miktar tazminat isteyebilir.
O halde bir yayın organının yön ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretine ya da genel olarak manevi değerlerine zarar verici açık bir değişiklik meydana gelmesi halinde ise, gazeteciye ihbar süresini beklemeksizin fesih hakkı tanınmıştır. Bu durumda gazeteci işverenin kusuru neticesinde akdi feshetmiş olsa idi ne miktar tazminat alacak idi ise, o miktar tazminat isteyebilecektir. Burada sözü geçen tazminatın da kıdem tazminatı olduğu düşünebiliriz.
4.)Ölüm Hali Kıdem Tazminatı Hakkını Doğuracaktır:
Gazetecinin ölümü sebebiyle iş akdinin sona ermesi halinde, eşi ve çocuklarına ve bunlar bulunmadığı takdirde geçimi kendisine terettüp eden ailesi efradına müteveffanın aylık ücretinin üç mislinden az olmamak üzere, kıdem hakkı tutarında ölüm tazminatı verilir.
Bu durumda vefat eden gazetecinin ölümü halinde eşi ve çocuklarına ve bunlar bulunmadığı takdirde geçimini sağladığı aile bireylerine, ölen gazetecinin aylık ücretinin üç katından aşağı olmamak üzere tazminat ödenmesi esas alınır.
Yukarıdaki Esaslar Oluştuğunda Aşağıdaki Şartların Varlığında Kıdem Tazminatı Doğar:
1.) Meslekte en az beş yıl çalışmış olmak gerekiyor.
2.) Kıdem Esas Alınacak süre mesleğe başlangıç itibaren dikkate alınır. Gazetecinin mesleğe giriş tarihi, Başbakanlık Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğü nezdinde tutulan sicildeki kayıtlara göre tespit edilir.Deneme süresi Kıdem Tazminatı süresine dahil edilir.
Kıdem Tazminatının Hesabı ve Miktarı:
Gazetecinin Kıdem Tazminatı Mesleğe başladığı ilk tarih olarak ele alınır.
Kıdem süresi sonu olarak da ;
A)Bildirimli fesihlerde bildirim süresinin son günü olan tarih,
B)Derhal fesihlerde, feshin yapıldığı tarihtir.
Bildirim süresi peşin ödense de bildirim süresinin son günü hesap edilecektir.
Burada gazeteciler için önceki çalıştığı gazetelerden kıdem tazminatı alsa bile,işverenle yapılan sözleşme ile bu süreler her zaman kullanılabilinir.Buradan şunu diyebiliriz,gazeteci tıpkı başlangıçtaki süreleri silinmeyerek en son o işverende çalıştığı varsayılarak kıdem tazminatı alabilir.
Gazeteciye son aylığı esas alınmak sureti ile sözleşmesinin ilişkin olduğu her hizmet yılı için, bir aylık ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenecektir. Beş yıldan fazla olan her hizmet yılı ve küsuru için de tazminat hesaplanacak olup küsurların hesabında altı aydan az süreler dikkate alınmayacaktır.
Ücret unsuruna gelince sözleşme de ek olarak bazı unsurlar verilmiş ise,bu yan haklarda kıdem tazminatına esas olacak ücret tutarı olarak dikkate alınacaktır.
Kıdem Tazminatının Ne Zaman Ödenmelidir?
Gazeteci Basın İş Kanununda öngörülen şartların taşıması halinde tüm kıdem süresi üzerinden son işvereni tarafından kıdem tazminatı ödenecektir.
Burada Kıdem Tazminatı için bir tavan söz konusu değildir.Gelir vergisi açısından 24 ay kadar kısmı vergiden muaf tutulmuştur.Bu durum karşısında 24 aylık tutardan Gelir Vergisi alınmayacak,Damga Vergisine tabi olacaktır.
İşveren Kıdem Tazminatını bir defa da ödeyebileceği gibi,ödeme koşullarına göre dört taksit ile de ödeyebilir.Burada en fazla taksitleri bir yıla yayabilecektir.Bunun içinde taksitli ödeme de gerekçe olarak işverenin bağlı bulunduğu vergi dairesinin o işletmenin zarar etmekte olduğuna dair kararının olması gerekir.
Kıdem Tazminatı Ödenmemesi Durumunda Zaman Aşımı Süresi Nedir?
Ödenmeyen Kıdem Tazminatları için dava açımı için öngörülen süre 10 yıllık zaman aşımına tabiidir.
Ödenmeyen Kıdem Tazminatı İçin Faiz İstenir mi?
Sözleşmeye hüküm konulması halinde sözleşme hükümlerindeki faiz oranları,hüküm yok ise kanuni faiz istenecektir.
4857 sayılı İş Hukukunun Kıyas Maddeleri Uygulanır mı?
4857 S.K./116. md. 13/06/1952 tarihli ve 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunun 6 ncı maddesinin son fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.İş Kanununun 18, 19, 20, 21 ve 29 uncu maddesi hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.
VEDAT İLKİ
vedat.uzman@gmail.com
