5510 SAYILI KANUN’A GÖRE SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİNE HAK KAZANMA VE GELİRİN HESAPLANMASI
I- GİRİŞ
İş kazaları ile meslek hastalıkları (İKMH) sigortası, iş kazası veya meslek hastalığının yol açtığı bedensel veya ruhsal zararları ortadan kaldırmayı, gelir kaybı ile gider artışlarını gidermeyi amaçlayan kısa vadeli bir sigorta kolu olup, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda 13 ila 24. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kanun’da bu sigorta kolundan sağlanan yardımlar;
Sigortalıya;
- Geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi,
- Sürekli iş göremez duruma düşmesi halinde, sürekli iş göremezlik geliri bağlanması,
Hak sahiplerine;
- İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için ölüm geliri bağlanması,
- Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi,
- Cenaze ödeneği verilmesi
şeklinde düzenlenmiştir.
Bu yazıda, 5510 sayılı Kanun’da iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasından sağlanan yardımlardan biri olan sürekli iş göremezlik geliri bağlama şartları ile hesaplama şekli hem 4-1/a hem de 4-1/b sigortalıları yönünden açıklanmıştır.
II- SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİNE HAK KAZANMA
Sürekli iş göremezlik geliri, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Sosyal Güvenlik Kurumu’nca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulu’nca meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalıya bağlanır.
Bu tespitin yapılması için sigortalının varsa ilk işe giriş sağlık raporu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirim belgesi, olayın Kanun’a göre iş kazası olup olmadığı veya sigortalının meslek hastalığına yakalandığı işyerine ait çalışma şartlarını net olarak belirtir soruşturma raporu ve tutanaklar, çalışır veya çalışamaz raporu, geçici iş göremezlik ödeneği belgesi, iş kazasından sonra veya meslek hastalığının tedavisi için başvurduğu hastanelerden alınan epikrizler ile tedavisi tamamlanıp bulguları sekel halini aldıktan sonra, son durumunu gösterir sağlık kurulu raporu ve dayanağı tüm belgelerin Kurum Sağlık Kurulu’nca incelenmesi gerekmektedir. Sağlık Kurulu, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği’nde belirlenen usul ve esaslara göre sigortalıların çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kayıp oranını tespit eder.
Sürekli iş göremezlik tam ve kısmi iş göremezlik olarak ikiye ayrılır. Tam iş göremezlik, sigortalının mesleğinde hiç çalışamaması durumunu anlatır. Bir başka deyişle, tam iş göremez durumundaki sigortalının meslekte kazanma gücündeki kayıp oranı % 100’dür. Sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kısmen azalmış olması ise kısmi iş göremezlik olarak adlandırılır. Bu durumda, kısmi iş göremezlik, meslekte kazanma gücünün en az % 10, en fazla %99,99 yitirildiğini gösterir. Meslekte kazanma gücündeki kayıp oranı % 10’un altında olan sigortalı, sürekli iş göremez durumuna girmediğinden sürekli iş göremezlik gelirine de hak kazanamaz.
III- SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİNİN HESAPLANMASI
4-1/a sigortalıları açısından iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından hak kazanılan gelirlerin hesaplanmasında;
- Günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı 2008/Ekim (hariç) öncesi olanların gelirleri 506 sayılı Kanun’un mülga hükümlerine,
- Günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı 2008/Ekim (dahil) sonrası olanların gelirleri 5510 sayılı Kanunla getirilen yeni sisteme
göre hesaplanır.
4-1/b sigortalıları için 5510 sayılı Kanun’dan önce 1479 sayılı Kanun’da kısa vade sigorta uygulaması bulunmaması nedeniyle bu sigorta kolundan gelir bağlama işlemleri 5510 sayılı Kanun’a göre yapılır.
Gelir sigortalının;
Tam iş göremezliği halinde; Günlük kazanç x 30 x %70 veya kısaca GK x 21,
Kısmi iş göremezliği halinde ise Günlük kazanç x 30 x %70 x Sürekli İş Göremezlik Derecesi (SİD) veya kısaca GK x 21 x SİD
formüllerine göre hesaplanır.
Sürekli kısmi iş göremezlikte sigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutarı kendisine ödenir.
Örneğin, günlük kazancı 30 TL olarak hesaplanan ve sürekli iş göremezlik derecesi % 45 olarak tespit edilen sigortalıya;
Gelir= 30 x 21 = 630 x % 45 = 283,50 TL gelir bağlanır.
Sigortalının başkasının bakımına muhtaç olması durumunda % 70 olan gelir bağlama oranı % 100 olarak dikkate alınır ve Gelir = GK x 30 x %100 x SİD formülüne göre hesaplanır.
Bu şekilde hesaplanan gelir, günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı itibariyle hesaplanan gelir olup, günlük kazanç hesabına giren son ay ile gelir başlangıç tarihi arasında 5510 sayılı Kanun’un 55. maddesinin ikinci fıkrası hükmüne göre artırılarak belirlenir.
Son takvim ayı ile gelir başlangıç tarihi yılın ilk altı aylık döneminde ise Ocak ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranı kadar, son takvim ayı ve gelir başlangıç tarihi yılın ikinci altı aylık döneminde ise, Ocak ödeme dönemi artışı uygulanmaksızın Temmuz ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranı kadar, son takvim ayı yılın ilk altı aylık döneminde, gelir başlangıç tarihi yılın ikinci altı aylık döneminde ise hesaplanan gelir hem Ocak ödeme dönemi hem de Temmuz ödeme döneminde aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, sigortalının başlangıç tarihindeki geliri hesaplanır.
Sigortalının gelirinin hesaplanmasına esas günlük kazancı; iş kazasının olduğu veya meslek hastalığı halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içinde 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesine göre hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Örneğin, 15.06.2010 tarihinde iş kazası geçiren sigortalının günlük kazancı için kaza geçirdiği tarihten geriye doğru 3 aylık dönemlerde gün ve kazanca bakılır. Sigortalının;
Dönem | Gün | Prime Esas Kazanç |
2010/Mayıs | 30 | 820 |
2010/Nisan | 30 | 1000 |
2010/Mart | 30 | 950 |
Toplam | 90 | 2770 |
Günlük Kazanç: 2770/90 = 30,78 TL.
Aylık Kazanç: 30,78 x 30 =923,40 TL.
On iki aylık dönemde çalışmamış ve ücret almamış olan sigortalı, çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrarsa bağlanacak gelirlerin hesabına esas günlük kazanç; çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğinin başladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlük kazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle; çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulur.
Prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.
İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye, zam, tazminat ve bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek ve gelirin hesabına esas alınan üç aylık dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkate alınmaz.
506 sayılı Kanun’un 22. maddesi gereği, iş kazası sonucu gelirlerin sermaye olarak ödenmesi uygulaması 5510 sayılı Kanunla kaldırılmış olup, iş kazası sonucu gelir başlangıç tarihi Kanun’un yürürlük tarihinden sonra olan sigortalılar bu haktan yararlanamaz.
IV- GELİRİN ALT SINIRI
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu bağlanacak gelirlerde alt sınır kontrolü sadece başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumdaki sigortalılar için öngörülmüştür. Başkasının bakımına muhtaç olan sigortalılara bağlanacak gelirler prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının % 85’inden az olamaz.
Alt Sınır Geliri= Asgari Aylık Kazanç x 85/100 şeklinde formüle edilir. Buradaki asgari aylık kazanç, sigortalıların gelirinin hesaplandığı son takvim ayında geçerli olan ve 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen günlük asgari kazancın 30 katıdır.
Örneğin; 2008/Ekim – 31.12.2008 süresinde sürekli iş göremezlik gelirlerinde uygulanacak alt sınır geliri:
21,29 x 30 x % 85 = 542,90 TL,
01.07.2010-31.12.2010 süresinde sürekli iş göremezlik gelirlerinde uygulanacak alt sınır geliri ise
25,35 x 30 x % 85 = 760,50 TL olarak hesaplanır ve söz konusu tarihlerde sürekli başkasının bakımına muhtaç olan sigortalılar için bu miktarların altında gelir bağlanmaz. Gelir hesaplansa bile bu miktarlar üzerinden ödeme yapılır.
V- SONUÇ
İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sürekli iş göremezlik geliri hesaplanması 4-1/a sigortalıları için 506 sayılı Kanun’daki uygulamaların devamı şeklinde iken, 4-1/b sigortalıları için getirilen yeni bir uygulamadır. 4-1/b sigortalıları için yaptıkları mesleklerin tehlike derecesine göre kısa vade sigorta kolu prim oranının belirlenmesi ve alınan kısa vade primleri karşılığında IKMH sigortasından tüm yardımların yapılması 5510 sayılı Kanunla getirilen önemli düzenlemelerden biridir.
Yazar:Nergis ŞİMŞEK*
Yaklaşım / Ocak 2011 / Sayı: 217
http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/20110118413.htm