I-GİRİŞ
5520 SayılıKurumlar Vergisi Kanunun ve “Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı” başlıklı 13’üncü maddesi, OECD’nin yayınladığı, Çok Uluslu Şirketler ve Vergi İdareleri İçin Transfer Fiyatlandırması Rehberinde”
yer alan tavsiyelerdikkate alınarak OECD üyesi ülkeler ve daha birçok ülkenin uyguladığı transfer fiyatlandırması kuralları ile uyumlu hale getirilmiştir. Birçok ülkenin deneyimlerinin ve uzun bilimsel çalışmalarının ortak bir ürünü olan transfer fiyatlandırması hakkında sadece AB ülkelerinde 20.000 sayfalık mevzuat birikimi vardır.[1] Ayrıca bu konuda 20 ciltlik eserler yayınlanmıştır. Transfer fiyatlandırmasının her bir kuralı derin olarak araştırılması gereken konulardır. Vergi idaresi mükellefin uyguladığı transfer fiyatlarının emsallere veya piyasa fiyatlarına uygun olmasını ister. Vergi idaresi incelemelerinde fiyatın emsallere uygunluğunu , piyasayı araştırarak temin ettiği veya mükellefin ilişkisiz kişilere uyguladığı emsal fiyatlarla karşılaştırmak suretiyle gerçekleştirir. Karşılaştırma bir analiz sürecidir ve analiz edilmesi gereken değişkenler çok fazladır. Fiyata etki eden ve analiz edilmesi gereken değişkenlerin fazla olması bu incelemelerin süresini de uzatmaktadır. Nitekim İngiltere’de transfer fiyatlandırması incelemelerinin süresi 18 ay olarak hedeflenmiştir. Fakat karmaşık incelemelerde bu süre 36 ayı bulmaktadır.[2] Makalemizin konusu ; karşılaştırılabilirlik analizinde değerlendirilmesi gereken iş stratejileri unsurlarından pazarlama stratejilerinin emsallere uygunluk değerlendirmelerini nasıl etkilediğini ölçülebilir yaklaşımla incelemektir.
2-KARŞILAŞTIRILABİLİRLİK ANALİZİ
“Karşılaştırılabilirlik analizi, genel olarak ilişkili kişiler arasındaki mal veyahizmet alım yada satım işlemlerindeki koşullarla, aralarında ilişki bulunmayan kişiler arasındaki benzer nitelikteki işlemlerin koşullarının karşılaştırılmasına dayanır.” Karşılaştırmaların güvenilir sonuç vermesi için karşılaştırılan durumlar arasındaki farklılık varsa, bu farklılıkların işlemi somut biçimde etkilememesi veya söz konusu farklılıkların etkisini ortadan kaldırmak için gerekli düzeltimlerin yapılması gerekmektedir. Mükellefin ilişkili kişilerle yaptığı işlemler ile ilişkisiz kişi işlemler karşılaştırılırken aşağıdaki unsurların dikkate alınması gerekmektedir:
a) Mal veHizmetlerin Nitelikleri
b) İşlev Analizi
c) Ekonomik Koşullar
d) İş Stratejileri.
İş stratejileri arasında pazar payının arttırılması ve/veya korunması, yenileme ve yeni ürün geliştirilmesi, riskten kaçınma, portföy çeşitlendirmesi sayılabilir.[3] Mükellefin uyguladığı pazarlama stratejisi transfer fiyatlarını da etkilemektedir. Emsallere uygunluğun değerlendirmesi yapılırken bu etki dikkate alınmalıdır. İş stratejileri arasında sayılan “Piyasanın Kaymağını Alma” ve “Piyasaya Nüfuz Edici” pazarlama stratejileri ve bu stratejilere yönelik fiyatlandırma politikası transfer fiyatlarını farklılaştırmaktadır .
3-PAZARLAMA STRATEJİLERİ VEFİYAT POLİTİKALARI
3.1. Piyasanın Kaymağını Alma Politikası
Bu politikayı uygulayan firma pazarınfiyata duyarlı kesimlerine geçmeden önce, yüksek gelir düzeyine yönelik yüksek fiyat uygular. Talep yüksek fiyat aralıklarında serttir. Bu politika özellikle patentle korunan yeni buluşlarda ve bazı piyasalara yeni girişlerde kullanılmaktadır. Bu politikanın uygulanması için yeterli sayıda gelir düzeyi yüksek kitle olmalıdır. Yüksek fiyatlar yeni rakiplerin ortaya çıkmasına neden olmamalıdır.
3.2. Piyasaya Nüfuz Edici (Penetrasyon)Fiyatlandırma Politikası
Bu stratejiyi benimseyen firmalar pazara tek ve düşükfiyatla derinliğine girmeyi amaçlar. İktisat terminolojisi açısından irdelendiğinde; bu politikayı uygulamak için tüm talep eğrisinin fiyata karşı oldukça esnek olması gerekmektedir. Satış hacmi veya pazar payı bu politikayla geliştirilebilirse ve maliyetler düşürülebilirse bu politika çekici olur. Bu politika ürün yaşam dönemini uzatabilir ve aynı fiyat uzun bir süre korunabilir. Örneğin gazete fiyatları gibi. Depo mağazaları ve indirimli mağazalarda penetrasyon fiyatlandırması politikası uygularlar.[4]
Mükellef, emsallerineuygun olmayan fiyatlarla işlem yaptığı gerekçesiyle vergi incelemesine alındıysa şöyle bir iddia da bulunabilir:
“Transfer fiyatlarımın düşüklüğü penetrasyon stratejisi uygulamamdan kaynaklanmaktadır.”
Mükellefin bu önermesi sözel bir önermedir ve ispat ve delil açısından verilerledesteklenmediği sürece iddiası doğru olmayacaktır. Ancak vergi inceleme elemanı fiyatların emsallere uygun olup olmadığını değerlendirirken mükellefin bu sözel önermesinin doğru olmadığını kanıtlamak zorundadır. Vergi denetim sürecinde vergi inceleme elemanı, mükellefin uyguladığı fiyatlandırma yönteminin transfer fiyatlandırması mevzuatına aykırı olduğunu iddia ediyorsa ispat külfeti vergi inceleme elemanına aittir.[5] Bu ispatlama nasıl yapılacaktır? Başvurulacak veri kaynağı mükellefin yasal defter ve belgeleridir.
4-STRATEJİLERİN GÖSTERGELERİ
4.1. Strateji Verileri
Hangi stratejilerin uygulandığının tespitinde karar vericilere veriler ve bilgiler raporlayan birim muhasebe bilgisistemidir . Çünkü yönetim, stratejileri belirlerken işletmenin ekonomik ve mali yapısını gösteren muhasebe verilerinden yararlanır.[6] Penetrasyon stratejisinde fiyatlar satış hacmi artıracak şekilde düşme eğilimi gösterir. Fiyatlar düştükçe satış hacmi veya pazar payı artıyorsa penetrasyon stratejisinin uygulanıyor denilebilir. Fiyat yerine kar marjı göstergesi de kullanılabilir. Bu durumda kar marjlarının dönemler itibariyle düşüş eğilimi göstermesi gerekmektedir. Diğer strateji de ise yüksek fiyat , emsallerine göre yüksek kar marjı meydana getirmelidir. Hangi stratejinin uygulandığının tespitinde iki veriye ihtiyacımız vardır: Birincisi satış miktarı ve ikincisi ise bu satışlarda uygulanan fiyatlar . Bu verileri ise muhasebe bilgi sisteminden temin etmek mümkündür .
4.2. Verilerin Analizi
Hasılat belgelerinde malınsatış miktarı ve fiyatı bilgileri vardır. Satış ve fiyat verilerinin nasıl analiz edileceğini, bu değişkenler arasındaki ilişkinin nasıl bir stratejiyi gösterdiği aşağıda bir örnekle açıklanmıştır. Ancak verileri analiz etmeden önce konuyla uygulanacak istatistik teknikleri ve terimleri açıklayalım.
İki değişken arasındaki doğrusal ilişkinin derecesini ve gücünü ölçen istatistik analizine korelasyon analizi denir. Korelasyon katsayısıfiyat ile satış miktarı arasındaki ilişkinin düzeyini ve yönünü ifade eder. Katsayının negatif olması, bağımlı bir değişken artarken diğer bağımlı değişkenin azaldığını, pozitif olması ise bağımlı değişkenlerden birinin değeri artarken diğer bağımlı değişkeninde arttığını göstermektedir.[7 ] Ayrıca değişkenler arasındaki ilişkinin derecesi ve yönü göstermek açısından grafiklerde önemli bir araçtır .
Örnek: (A) AŞ şirketi bağlı şirketi B AŞ şirketine 2009 yılında yaptığısatışlarda emsaller uygun olmayan düşük fiyat uyguladığı gerekçesiyle vergi incelemesine alınmıştır. Vergi inceleme elemanı mükellefin uyguladığı fiyatın emsallere uygun olmadığını karşılaştırılabilirlik analizi yaparak karar verecektir. Bu analizde uygulanan pazarlama stratejilerinin de analizi gerekmektedir. Stratejilerin analizi yapılırken salt 2009 verilerinin analizi yeterlidir. Zira bu stratejilerinin vadeleri farklıdır .
Pazarın kaymağını alma stratejisi kısa vadeli olmakla birlikte, penetrasyon orta ve uzun vadeli bir stratejidir. İşletmeler için 1 yıl kısa, 1-5 yıl orta, 5 yıl ve daha fazla olansüreç ise uzun vadedir.[8]
2009 yılına ilişkin defter ve belgeler inceleme elemanın ibraz edilmiştir. Ancak bu stratejileri doğruluğunu test etmek için geçmiş yıl verilerineihtiyaç duyulacaktır. Defter ve belgeleri saklama süresi 213 Sayılı Vergi Usul Kanununa göre 5 yıldır.[9] Analiz için 2005, 2006, 2007 ve 2008 hasılat belgeleri de talep edilir. İnceleme elemanı 2005-2009 yılları arası tüm satışların ve uygulanan fiyatların dökümünü yaparak verileri analize uygun hale getirir. Bu veriler günlük satış ve fiyat bilgileridir. Mükellefin iş hacmine göre yığınlığı değişebilir. İş hacmi fazla olan mükellefin bu verileri fazla olacaktır. Ancak bizim örneğimiz konunun anlaşılmasını sağlamaya yönelik hipotetik bir örnektir. Bu yüzden satışlar varsayımsal aylık toplam satışlar ve fiyatlar ise varsayımsal aylık ortalama fiyatları yansıtmaktadır. A AŞ’nin 2005-2009 yılları arasında ilişkili ve ilişkisiz kişilere yaptığı satışlar ve uyguladığı fiyatlar aylık dönemler itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Analizeuygun olarak, aylar itibariyle satış ve fiyat serisi verileri tespit edilmiştir. Örneğimizde satış miktarları ve fiyat bağımlı değişkenlerdir. Excel programı aracılığıyla satış ve fiyatlar arasında ilişkiyi ölçen korelasyon katsayısı -1 olarak bulunmuştur. Bu değişkenler arasında tam bir negatif ilişkiyi göstermektedir. Katsayının -1 olmasının anlamı; fiyatlar düşürüldükçe şirketin pazar payının artmış olmasıdır. Değişkenler arasındaki ilişkinin grafiksel ifadesi ise aşağıdaki gibidir.
Grafikten de görüleceği üzere mükellefin bir önceki aya görefiyatları düşürdükçe satış hacmi bir önceki aya göre artış göstermektedir. Örneğin Ocak/2005 döneminde fiyatlarda 0,001 oranındaki düşüş ((10-9,99)/10=0,001) satış hacminde 0,01 ((505-500)/500=0,01) oranında artış meydana getirmiştir. Yıllar itibariyle fiyatlar düştükçe satış hacmi ve dolayısıyla pazar payı hep artmıştır.
Vergi inceleme elemanı yaptığı analiz sonucunda mükellefin “Pazara Derinlemesine Nufüz Etme” stratejisi benimsediği kanaatine varmıştır. Korelasyon katsayısınınfiyatla satış arasında tam bir ilişkinin olduğunu göstermesi, fiyatların dönemler itibariyle sürekli düşerken satışların fiyat düşüşlerine artışla cevap vererek pazar payının artması penetrasyon stratejisinin güçlü göstergeleridir. Vergi inceleme elemanı, mükellefin uyguladığı fiyatı , emsallere göre düşük olmasına rağmen benimsediği pazarlama stratejisine ilişkin güçlü verilerin olması ve analizle elde edilen sonuçların bu stratejiyi göstermesi nedeniyle “emsallere uygun ” olarak değerlendirmiştir.
Aynı analiz tekniğiyle “Pazarın Kaymağını Alma Stratejisi” de test edilebilir. Diğer stratejiye göre pazar payı daha azdır. Ancak yüksekfiyatlar yüksek kar marjları sağlayabiliyorsa bu stratejinin varlığından söz edilebilir. Satışlar artmasa da fiyatlar yükseldikçe kar marjları artıyorsa “Pazarın Kaymağını Alma Stratejisi” uygulanıyor denilebilir. Kısa vadeli bir strateji olduğundan mükellefin 5 yıllık verilerini analiz etmeye gerek yoktur. Fiyatla kar marjı değişkenleri arasındaki ilişki test edilir. Korelasyon katsayısı pozitif ise bu iki değişken arasında aynı yönlü bir ilişki vardır. Fiyat artarken kar marjı da artıyordur.
Örnekte belirtilen veriler zaman serileri analiz tekniğineuygun verilerdir. Zaman itibariyle satış ve fiyat zaman serileri verileridir ve istatistikte, zaman serileri analiziyle bu değişkenlerin belli bir zaman periyodundaki kantitatif değişmeleri saptanabilir. Bu analizde zaman her zaman bağımsız değişken, kantitatif değişmeleri saptanan değişkenler ise bağımlı değişkenlerdir. Bu değişmeler genelde aşağıdaki gibidir:
satış ve fiyat parametrelerinin değişimleri ve değişimlerinin hangi yönde olduğu zaman serileri analiziyle de çözümlenebilir. Vergi inceleme elemanı bu analiz tekniğini de kullanabilir.[10]
Ölçülebilir yaklaşımlar, görünüştefiyat emsallere uygun olmasa bile, mükellefe ispat ve savunma gücü vermektedir. Bu yaklaşımlar transfer fiyatlarına ilişkin olarak vergi idaresini ikna noktasında mükellefin elini güçlendirmektedir. Vergi incelemesi yönünden ise inceleme raporlarının delillerini güçlendirmekte ve rapora güç katmaktadır. İhtilaf halinde mahkemelerde, vergi idaresinin davaları kazanma ihtimalini yükseltebilir. Geçmişte bu davaların yaklaşık % 65-70’ini vergi idaresi kaybetmiştir.[11]
V-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Çeşitli transfer fiyatlandırması uzmanları tarafından uygulanan şahsi transfer fiyatlandırması analizi yaklaşımları bugünün transfer fiyatlandırması uygulamasını çıkmaz içine sokmuştur. Her bir uzman takımı kendi konseptlerini ve değişkenlerini kullanmaktadır. Bu üç farklı uzmanın üç farklı sonuca ulaştığı subjektif analiz yöntemlerini meydana getirir.[12] Transfer fiyatlandırmasında değerleme ve değerlendirme sorunları yalnız Türkiye’ye özgü değildir. Hemen her ülkenin mevzuatını ve deneyimlerini referans aldığı ABD’de de transfer fiyatlandırması vergi idareleri için önemli bir sorundur. Nitekim Amerika’da Genel Muhasebe Ofisi kayıtlarına göre ABD İç Gelirler İdaresi 1987-1989 yılları arasında transfer fiyatları konulu inceleme raporlarına dayalı davaların %74’ünü kaybetmiştir.[13] Ayrıca ABD’nin transfer fiyatları nedeniyle yıllık vergi kaybının 50 Milyar Dolar olduğu tahmin edilmektedir.[14]
OECD’nin Transfer Fiyatlandırması Rehberinde belirtildiği üzere, transfer fiyatlandırması kesin bir bilim değildir. Mükellefin ve Vergi idaresinin kanaatlarını içerebilir. Ancak kesin olmaması, transfer fiyatlandırması analizlerinin tamamen subjektif yapılacağının kabulü anlamına gelmemektedir.[15]
Transfer fiyatlandırmasında tam kesin bir sonuca ulaşmak mümkün değildir. Ancak analizde istatistiksel ve matematiksel yaklaşımlar değerlendirmelerin doğruluk derecesini arttırarak ihtilafları azaltabilir. Ancak vergi inceleme elemanında derin bir matematik ve istatistik bilgisinin olmasını istemek gerçekçi değildir.
Amerika’da vergi denetimleri takım halinde gerçekleştirilmektedir. Vergi denetimleri konusunda deneyimli bir vergi idaresi olan IRS yayınladığı “Denetim Teknikleri” kitabında sektörler itibariyle vergi inceleme gruplarında hangi uzmanların görev alacağını belirtmiştir. Örneğin; bir ticari banka incelemesinde vergi denetçisi ile birlikte istatistik uzmanı, bilgisayar mühendisi ve ekonomist görevlendirilir. [16] Türkiye’de vergi inceleme birimlerinde insan gücü planlaması yapılmalıdır. Vergi incelemelerinde görevlendirmek üzere çeşitli uzmanlık dallarından personel istihdam edilmelidir. Yukarıda belirttiğimiz analizin doğru ve gerçekçi yapılması uzmanlığı gerektiren bir konudur.
Vergi inceleme konularının karmaşıklığı arttıkça karmaşıklığın çözümlenmesinde ayrıntılı analizlerin yapılması kaçınılmaz olacaktır. Yakın gelecekte vergi inceleme raporlarında ve mükellefin transfer fiyatlarını ispat için idareye sunacağı belge ve hesaplamalarda, yukarıdaki bölümlerde belirtilen istatistiksel terimler, analizler ve grafiklerle karşılaşmak çok şaşırtıcı olmayacaktır.
BU MAKALE MALİYE VE SİGORTA YORUMLARI DERGİSİNİN 551. SAYISINDA (Ocak-2011) YAYINLANMIŞTIR.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1-AKIN, Fehamet; “Ekonometri”, Beta Yayıncılık, Bursa 2002, s. 21.
2-BİYAN, Özgür; “Türk Vergi Hukukunda Yeni Bir Boyut : Transfer Fiyatlandırması”, E-Yaklaşım Dergisi, Sayı:49, Ağustos, 2007.
3-ÇAKICI, Metin, OĞUZHAN, Adil, ÖZDİL, Tuncer; “Temel İstatistik”, İzmir 1999.
4-DANIŞTAY BİLGİ BANKASI, www.danistay.gov.tr, Erişim:02.04.2010.
5-GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI; “1 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliğ”, Resmi Gazete, Sayı:26704, Tarih:18.11.2007.
6-GOLDBERG W., FAIRBANKS G.; “IRS Initiatives Could Change Compliance Landscape in 2010”, Tax Adviser; Feb2010, Vol. 41, p93-94.
7-GOLDIN Ian; “Globalization For Development: Trade, Finance, Aid, Migration, and Policy”, The World Bank, 2007, p.98-99.
8-HER MAJESTY’S REVENUE AND CUSTOMS; “Resources For Transfer Pricing Enquiries”,http://www.hmrc.gov.uk/manuals/intmanual/INTM461050.htm,Erişim:12.02.2010
9-MALİYE VE SİGORTA YORUMLARI DERGİSİ, “Kurumlar Vergisi Kanunu Danıştay Kararları”, s. 133-150/58.
10-OECD; “Transfer Pricing Gudelines for Multinational Enterprises and Tax Administration, 2009.
11-RABY, Nick; “International Transfer Pricing”, Pricewaterhousecoopers; 2009 http://www.pwc.com/gx/en/international-transfer-pricing/assets/itp-2009.pdf, Erişim 24.12.2009
12-SEVİLENGÜL, Orhan; “Genel Muhasebe”, Gazi Kitapevi, Ankara 2005.
13-TEK, Ö. Baybars, Pazarlama İlkeleri: Global Yönetimsel Yaklaşım Türkiye Uygulamaları, Beta Yayıncılık, İstanbul. 1999.
14-THOMAS, Tucha, MARKUS, Brem; “Fuzzy Transfer Pricing World: On The Analysis Of Transfer Pricing With Fuzzy Logic Techniques”, Indian Instıtute of Managemenet Researh and Publications, Aralık 2005.
15-TOKMAKOĞLU, A. Buğra; “İşletme Açısından Üretim Faktörleri”, http://blog.milliyet.com.tr/Isletmeler_Acisindan_Uretim_Faktorleri/Blog/?BlogNo=212332, Erişim:02.04.2010.
16-TUNCER, Selahettin; “Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımında Yaşanan Kaos”, Yaklaşım Dergisi, Sayı:182, Şubat 2008.
17-VERGİ USUL KANUNU; Resmi Gazete Sayı:10703, 10 Ocak 1961.
DİPNOTLAR:
[1] TUNCER, Selahettin; “Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımında Yaşanan Kaos”, Yaklaşım Dergisi, Sayı:182, Şubat 2008, s. 3.
[2] HER MAJESTY’S REVENUE AND CUSTOMS; “Resources For Transfer Pricing Enquiries”, http://www.hmrc.gov.uk/manuals/intmanual/INTM461050.htm, Erişim: 12.02.2010.
[3] GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI; “1 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliğ”, Resmi Gazete, Sayı:26704, Tarih:18.11.2007.
[4] TEK, Ö. Baybars; “Pazarlama İlkeleri: Global Yönetimsel Yaklaşım Türkiye Uygulamaları”, Beta Yayıncılık, İstanbul. 1999, s. 475.
[5] RABY, Nick; “International Transfer Pricing”, Pricewaterhousecoopers; 2009 http://www.pwc.com/gx/en/international-transfer-pricing/assets/itp-2009.pdf, Erişim 24.12.2009, s. 706.
[6] SEVİLENGÜL, Orhan; “Genel Muhasebe”, Gazi Kitapevi, Ankara 2005, s. 16.
[7] AKIN, Fehamet; “Ekonometri”, Beta Yayıncılık, Bursa 2002, s. 21.
[8] TOKMAKOĞLU, A. Buğra; “İşletme Açısından Üretim Faktörleri”,
http://blog.milliyet.com.tr/Isletmeler_Acisindan_Uretim_Faktorleri/Blog/?BlogNo=212332, Erişim:02.04.2010.
[9] VERGİ USUL KANUNU; Resmi Gazete Sayı:10703, 10 Ocak 1961.
[10] ÇAKICI, Metin, OĞUZHAN, Adil, ÖZDİL, Tuncer; “Temel İstatistik”, İzmir 1999, s. 388-389.
[11] MALİYE VE SİGORTA YORUMLARI DERGİSİ, “Kurumlar Vergisi Kanunu Danıştay Kararları”, s. 133-150/58 ve DANIŞTAY BİLGİ BANKASI, www.danistay.gov.tr, Erişim:02.04.2010.
[12] THOMAS, Tucha, MARKUS, Brem; “Fuzzy Transfer Pricing World: On The Analysis Of Transfer Pricing With Fuzzy Logic Techniques”, Indian Instıtute of Managemenet Researh and Publications, Aralık 2005, s. 14
[13] BİYAN, Özgür; “Türk Vergi Hukukunda Yeni Bir Boyut : Transfer Fiyatlandırması”, E-Yaklaşım Dergisi, Sayı:49, Ağustos, 2007, s. 13.
[14] GOLDIN Ian; “Globalization For Development: Trade, Finance, Aid, Migration, and Policy”, The World Bank, 2007, p.98-99.
[15] OECD; “Transfer Pricing Gudelines for Multinational Enterprises and Tax Administration, 2009, s. 29.
[16] GOLDBERG W., FAIRBANKS G.; “IRS Initiatives Could Change Compliance Landscape in 2010”, Tax Adviser; Feb2010, Vol. 41, p93-94.
5520 Sayılı
yer alan tavsiyeler
2-KARŞILAŞTIRILABİLİRLİK ANALİZİ
“Karşılaştırılabilirlik analizi, genel olarak ilişkili kişiler arasındaki mal veya
a) Mal ve
b) İşlev Analizi
c) Ekonomik Koşullar
d) İş Stratejileri.
3-PAZARLAMA STRATEJİLERİ VE
3.1. Piyasanın Kaymağını Alma Politikası
Bu politikayı uygulayan firma pazarın
3.2. Piyasaya Nüfuz Edici (Penetrasyon)
Bu stratejiyi benimseyen firmalar pazara tek ve düşük
Mükellef, emsallerine
“
Mükellefin bu önermesi sözel bir önermedir ve ispat ve delil açısından verilerle
4-STRATEJİLERİN GÖSTERGELERİ
4.1. Strateji Verileri
Hangi stratejilerin uygulandığının tespitinde karar vericilere veriler ve bilgiler raporlayan birim muhasebe bilgi
4.2. Verilerin Analizi
Hasılat belgelerinde malın
İki değişken arasındaki doğrusal ilişkinin derecesini ve gücünü ölçen istatistik analizine korelasyon analizi denir. Korelasyon katsayısı
Örnek: (A) AŞ şirketi bağlı şirketi B AŞ şirketine 2009 yılında yaptığı
Pazarın kaymağını alma stratejisi kısa vadeli olmakla birlikte, penetrasyon orta ve uzun vadeli bir stratejidir. İşletmeler için 1 yıl kısa, 1-5 yıl orta, 5 yıl ve daha fazla olan
2009 yılına ilişkin defter ve belgeler inceleme elemanın ibraz edilmiştir. Ancak bu stratejileri doğruluğunu test etmek için geçmiş yıl verilerine
Dönemler | | | | | Dönemler | | | | |
Ocak 05 | 500 | 0,000000 | 10,00 | 1 | Temmuz 07 | 5.265 | 0,155000 | 7,80 | 0,779726374 |
Şubat 05 | 505 | 0,010000 | 9,99 | 0,999 | Ağustos 07 | 6.107 | 0,160000 | 7,67 | 0,767250752 |
Mart 05 | 513 | 0,015000 | 9,98 | 0,9975015 | Eylül 07 | 7.115 | 0,165000 | 7,55 | 0,754591115 |
Nisan 05 | 523 | 0,020000 | 9,96 | 0,995506497 | Ekim 07 | 8.324 | 0,170000 | 7,42 | 0,741763066 |
Mayıs 05 | 536 | 0,025000 | 9,93 | 0,993017731 | Kasım 07 | 9.781 | 0,175000 | 7,29 | 0,728782212 |
| 552 | 0,030000 | 9,90 | 0,990038678 | Aralık 07 | 11.542 | 0,180000 | 7,16 | 0,715664132 |
Temmuz 05 | 571 | 0,035000 | 9,87 | 0,986573542 | Ocak 08 | 13.677 | 0,185000 | 7,02 | 0,702424346 |
Ağustos 05 | 594 | 0,040000 | 9,83 | 0,982627248 | Şubat 08 | 16.276 | 0,190000 | 6,89 | 0,689078283 |
Eylül 05 | 621 | 0,045000 | 9,78 | 0,978205425 | Mart 08 | 19.449 | 0,195000 | 6,76 | 0,675641257 |
Ekim 05 | 652 | 0,050000 | 9,73 | 0,973314398 | Nisan 08 | 23.339 | 0,200000 | 6,62 | 0,662128431 |
Kasım 05 | 688 | 0,055000 | 9,68 | 0,967961169 | Mayıs 08 | 28.124 | 0,205000 | 6,49 | 0,648554799 |
Aralık 05 | 729 | 0,060000 | 9,62 | 0,962153402 | | 34.030 | 0,210000 | 6,35 | 0,634935148 |
Ocak 06 | 776 | 0,065000 | 9,56 | 0,955899405 | Temmuz 08 | 41.346 | 0,215000 | 6,21 | 0,621284042 |
Şubat 06 | 831 | 0,070000 | 9,49 | 0,949208109 | Ağustos 08 | 50.442 | 0,220000 | 6,08 | 0,607615793 |
Mart 06 | 893 | 0,075000 | 9,42 | 0,942089048 | Eylül 08 | 61.792 | 0,225000 | 5,94 | 0,593944438 |
Nisan 06 | 965 | 0,080000 | 9,35 | 0,934552336 | Ekim 08 | 76.004 | 0,230000 | 5,80 | 0,580283716 |
Mayıs 06 | 1.047 | 0,085000 | 9,27 | 0,926608641 | Kasım 08 | 93.864 | 0,235000 | 5,67 | 0,566647049 |
| 1.141 | 0,090000 | 9,18 | 0,918269163 | Aralık 08 | 116.392 | 0,240000 | 5,53 | 0,553047519 |
Temmuz 06 | 1.249 | 0,095000 | 9,10 | 0,909545606 | Ocak 09 | 144.908 | 0,245000 | 5,39 | 0,539497855 |
Ağustos 06 | 1.374 | 0,100000 | 9,00 | 0,90045015 | Şubat 09 | 181.135 | 0,250000 | 5,26 | 0,526010409 |
Eylül 06 | 1.518 | 0,105000 | 8,91 | 0,890995424 | Mart 09 | 227.324 | 0,255000 | 5,13 | 0,512597143 |
Ekim 06 | 1.685 | 0,110000 | 8,81 | 0,881194474 | Nisan 09 | 286.428 | 0,260000 | 4,99 | 0,499269618 |
Kasım 06 | 1.879 | 0,115000 | 8,71 | 0,871060737 | Mayıs 09 | 362.332 | 0,265000 | 4,86 | 0,486038973 |
Aralık 06 | 2.105 | 0,120000 | 8,61 | 0,860608009 | | 460.162 | 0,270000 | 4,73 | 0,47291592 |
Ocak 07 | 2.368 | 0,125000 | 8,50 | 0,849850409 | Temmuz 09 | 586.706 | 0,275000 | 4,60 | 0,459910733 |
Şubat 07 | 2.675 | 0,130000 | 8,39 | 0,838802353 | Ağustos 09 | 750.984 | 0,280000 | 4,47 | 0,447033232 |
Mart 07 | 3.037 | 0,135000 | 8,27 | 0,827478521 | Eylül 09 | 965.014 | 0,285000 | 4,34 | 0,434292785 |
Nisan 07 | 3.462 | 0,140000 | 8,16 | 0,815893822 | Ekim 09 | 1.244.868 | 0,290000 | 4,22 | 0,421698294 |
Mayıs 07 | 3.964 | 0,145000 | 8,04 | 0,804063362 | Kasım 09 | 1.612.105 | 0,295000 | 4,09 | 0,409258195 |
| 4.558 | 0,150000 | 7,92 | 0,792002411 | Aralık 09 | 2.095.736 | 0,300000 | 3,97 | 0,396980449 |
Analize
Grafikten de görüleceği üzere mükellefin bir önceki aya göre
Vergi inceleme elemanı yaptığı analiz sonucunda mükellefin “Pazara Derinlemesine Nufüz Etme” stratejisi benimsediği kanaatine varmıştır. Korelasyon katsayısının
Aynı analiz tekniğiyle “Pazarın Kaymağını Alma Stratejisi” de test edilebilir. Diğer stratejiye göre pazar payı daha azdır. Ancak yüksek
Örnekte belirtilen veriler zaman serileri analiz tekniğine
- Mevsimsel Dalgalanmalar
- Konjonktür Dalgalanmaları
- Düzensiz Dalgalanmalar
- Trend
Ölçülebilir yaklaşımlar, görünüşte
V-DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Çeşitli transfer fiyatlandırması uzmanları tarafından uygulanan şahsi transfer fiyatlandırması analizi yaklaşımları bugünün transfer fiyatlandırması uygulamasını çıkmaz içine sokmuştur. Her bir uzman takımı kendi konseptlerini ve değişkenlerini kullanmaktadır. Bu üç farklı uzmanın üç farklı sonuca ulaştığı subjektif analiz yöntemlerini meydana getirir.[12] Transfer fiyatlandırmasında değerleme ve değerlendirme sorunları yalnız Türkiye’ye özgü değildir. Hemen her ülkenin mevzuatını ve deneyimlerini referans aldığı ABD’de de transfer fiyatlandırması vergi idareleri için önemli bir sorundur. Nitekim Amerika’da Genel Muhasebe Ofisi kayıtlarına göre ABD İç Gelirler İdaresi 1987-1989 yılları arasında transfer fiyatları konulu inceleme raporlarına dayalı davaların %74’ünü kaybetmiştir.[13] Ayrıca ABD’nin transfer fiyatları nedeniyle yıllık vergi kaybının 50 Milyar Dolar olduğu tahmin edilmektedir.[14]
OECD’nin Transfer Fiyatlandırması Rehberinde belirtildiği üzere, transfer fiyatlandırması kesin bir bilim değildir. Mükellefin ve Vergi idaresinin kanaatlarını içerebilir. Ancak kesin olmaması, transfer fiyatlandırması analizlerinin tamamen subjektif yapılacağının kabulü anlamına gelmemektedir.[15]
Transfer fiyatlandırmasında tam kesin bir sonuca ulaşmak mümkün değildir. Ancak analizde istatistiksel ve matematiksel yaklaşımlar değerlendirmelerin doğruluk derecesini arttırarak ihtilafları azaltabilir. Ancak vergi inceleme elemanında derin bir matematik ve istatistik bilgisinin olmasını istemek gerçekçi değildir.
Amerika’da vergi denetimleri takım halinde gerçekleştirilmektedir. Vergi denetimleri konusunda deneyimli bir vergi idaresi olan IRS yayınladığı “Denetim Teknikleri” kitabında sektörler itibariyle vergi inceleme gruplarında hangi uzmanların görev alacağını belirtmiştir. Örneğin; bir ticari banka incelemesinde vergi denetçisi ile birlikte istatistik uzmanı, bilgisayar mühendisi ve ekonomist görevlendirilir. [16] Türkiye’de vergi inceleme birimlerinde insan gücü planlaması yapılmalıdır. Vergi incelemelerinde görevlendirmek üzere çeşitli uzmanlık dallarından personel istihdam edilmelidir. Yukarıda belirttiğimiz analizin doğru ve gerçekçi yapılması uzmanlığı gerektiren bir konudur.
Vergi inceleme konularının karmaşıklığı arttıkça karmaşıklığın çözümlenmesinde ayrıntılı analizlerin yapılması kaçınılmaz olacaktır. Yakın gelecekte vergi inceleme raporlarında ve mükellefin transfer fiyatlarını ispat için idareye sunacağı belge ve hesaplamalarda, yukarıdaki bölümlerde belirtilen istatistiksel terimler, analizler ve grafiklerle karşılaşmak çok şaşırtıcı olmayacaktır.
BU MAKALE MALİYE VE SİGORTA YORUMLARI DERGİSİNİN 551. SAYISINDA (Ocak-2011) YAYINLANMIŞTIR.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1-AKIN, Fehamet; “Ekonometri”, Beta Yayıncılık, Bursa 2002, s. 21.
2-BİYAN, Özgür; “Türk Vergi Hukukunda Yeni Bir Boyut : Transfer Fiyatlandırması”, E-Yaklaşım Dergisi, Sayı:49, Ağustos, 2007.
3-ÇAKICI, Metin, OĞUZHAN, Adil, ÖZDİL, Tuncer; “Temel İstatistik”, İzmir 1999.
4-DANIŞTAY BİLGİ BANKASI, www.danistay.gov.tr, Erişim:02.04.2010.
5-GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI; “1 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliğ”, Resmi Gazete, Sayı:26704, Tarih:18.11.2007.
6-GOLDBERG W., FAIRBANKS G.; “IRS Initiatives Could Change Compliance Landscape in 2010”, Tax Adviser; Feb2010, Vol. 41, p93-94.
7-GOLDIN Ian; “Globalization For Development: Trade, Finance, Aid, Migration, and Policy”, The World Bank, 2007, p.98-99.
8-HER MAJESTY’S REVENUE AND CUSTOMS; “Resources For Transfer Pricing Enquiries”,http://www.hmrc.gov.uk/manuals/intmanual/INTM461050.htm,Erişim:12.02.2010
9-MALİYE VE SİGORTA YORUMLARI DERGİSİ, “Kurumlar Vergisi Kanunu Danıştay Kararları”, s. 133-150/58.
10-OECD; “Transfer Pricing Gudelines for Multinational Enterprises and Tax Administration, 2009.
11-RABY, Nick; “International Transfer Pricing”, Pricewaterhousecoopers; 2009 http://www.pwc.com/gx/en/international-transfer-pricing/assets/itp-2009.pdf, Erişim 24.12.2009
12-SEVİLENGÜL, Orhan; “Genel Muhasebe”, Gazi Kitapevi, Ankara 2005.
13-TEK, Ö. Baybars, Pazarlama İlkeleri: Global Yönetimsel Yaklaşım Türkiye Uygulamaları, Beta Yayıncılık, İstanbul. 1999.
14-THOMAS, Tucha, MARKUS, Brem; “Fuzzy Transfer Pricing World: On The Analysis Of Transfer Pricing With Fuzzy Logic Techniques”, Indian Instıtute of Managemenet Researh and Publications, Aralık 2005.
15-TOKMAKOĞLU, A. Buğra; “İşletme Açısından Üretim Faktörleri”, http://blog.milliyet.com.tr/Isletmeler_Acisindan_Uretim_Faktorleri/Blog/?BlogNo=212332, Erişim:02.04.2010.
16-TUNCER, Selahettin; “Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımında Yaşanan Kaos”, Yaklaşım Dergisi, Sayı:182, Şubat 2008.
17-VERGİ USUL KANUNU; Resmi Gazete Sayı:10703, 10 Ocak 1961.
DİPNOTLAR:
[1] TUNCER, Selahettin; “Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımında Yaşanan Kaos”, Yaklaşım Dergisi, Sayı:182, Şubat 2008, s. 3.
[2] HER MAJESTY’S REVENUE AND CUSTOMS; “Resources For Transfer Pricing Enquiries”, http://www.hmrc.gov.uk/manuals/intmanual/INTM461050.htm, Erişim: 12.02.2010.
[3] GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI; “1 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliğ”, Resmi Gazete, Sayı:26704, Tarih:18.11.2007.
[4] TEK, Ö. Baybars; “Pazarlama İlkeleri: Global Yönetimsel Yaklaşım Türkiye Uygulamaları”, Beta Yayıncılık, İstanbul. 1999, s. 475.
[5] RABY, Nick; “International Transfer Pricing”, Pricewaterhousecoopers; 2009 http://www.pwc.com/gx/en/international-transfer-pricing/assets/itp-2009.pdf, Erişim 24.12.2009, s. 706.
[6] SEVİLENGÜL, Orhan; “Genel Muhasebe”, Gazi Kitapevi, Ankara 2005, s. 16.
[7] AKIN, Fehamet; “Ekonometri”, Beta Yayıncılık, Bursa 2002, s. 21.
[8] TOKMAKOĞLU, A. Buğra; “İşletme Açısından Üretim Faktörleri”,
http://blog.milliyet.com.tr/Isletmeler_Acisindan_Uretim_Faktorleri/Blog/?BlogNo=212332, Erişim:02.04.2010.
[9] VERGİ USUL KANUNU; Resmi Gazete Sayı:10703, 10 Ocak 1961.
[10] ÇAKICI, Metin, OĞUZHAN, Adil, ÖZDİL, Tuncer; “Temel İstatistik”, İzmir 1999, s. 388-389.
[11] MALİYE VE SİGORTA YORUMLARI DERGİSİ, “Kurumlar Vergisi Kanunu Danıştay Kararları”, s. 133-150/58 ve DANIŞTAY BİLGİ BANKASI, www.danistay.gov.tr, Erişim:02.04.2010.
[12] THOMAS, Tucha, MARKUS, Brem; “Fuzzy Transfer Pricing World: On The Analysis Of Transfer Pricing With Fuzzy Logic Techniques”, Indian Instıtute of Managemenet Researh and Publications, Aralık 2005, s. 14
[13] BİYAN, Özgür; “Türk Vergi Hukukunda Yeni Bir Boyut : Transfer Fiyatlandırması”, E-Yaklaşım Dergisi, Sayı:49, Ağustos, 2007, s. 13.
[14] GOLDIN Ian; “Globalization For Development: Trade, Finance, Aid, Migration, and Policy”, The World Bank, 2007, p.98-99.
[15] OECD; “Transfer Pricing Gudelines for Multinational Enterprises and Tax Administration, 2009, s. 29.
[16] GOLDBERG W., FAIRBANKS G.; “IRS Initiatives Could Change Compliance Landscape in 2010”, Tax Adviser; Feb2010, Vol. 41, p93-94.
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
Serdar Pehlivan Vergi Denetmeni
pehlivanserdar@yahoo.com
twitter.com/vergivekanunla
http://vergikanunhaberleri.blogspot.com/