Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Pay Sahibinin Oy Hakkının Doğumu ve Kullanılması

.

Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Pay Sahibinin Oy Hakkının Doğumu ve Kullanılması

I- GİRİŞ

Bilindiği üzere anonim şirket; sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığı ile sorumlu bulunan şirket olarak tanımlanmaktadır (YTTK md. 329). Anonim şirketin unsurlarından birisi olan “pay” kavramı, çeşitli anlamlarda kullanılmakla birlikte esasen sermayenin belirli bir kısmını ve pay sahibinin hak ve sorumluluklarını ifade etmektedir.

Anonim şirketlerde pay sahipliği şirketin kuruluşu ya da sermaye artırımı sırasında aslen kazanılacağı gibi devren de kazanılabilmektedir. Her ne şekilde kazanılırsa kazanılsın pay sahibi olma neticesinde pay sahibi ile şirket arasında hukuki bir ilişki doğmaktadır. Bu ilişki sonucunda pay sahibi, bir takım haklara sahip olduğu gibi, ortağı olduğu anonim şirkete karşı bir takım borç ve sorumluluklar altına girmektedir.

Anonim şirketlerde her pay, sahibine çeşitli haklar sağlar. Pay sahiplerinin şirket yönetimine katılmasına olanak sağlayan genel kurula katılma ve oy kullanma hakkı, payın maliki olması sebebi ile paya bağlı hakları kullanmaya yetkili olan pay sahibinin en temel haklarından birisidir. Bu çalışmamızda pay sahibinin en temel haklarından birisi olan oy hakkının doğumu ve kullanılması üzerinde durulacaktır.

II- OY HAKKININ DOĞUMU

YTTK’da, oy hakkının, payın kanunen veya esas sözleşmeyle belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesiyle doğacağı hüküm altına alınmıştır (YTTK md. 435). Anılan maddenin gerekçesine bakıldığında ise oy hakkının payın taahhüt edilmesiyle değil, kanunda veya esas sözleşmede öngörülen tutarın ödenmesiyle doğacağı, 344. ve devamı madde hükümleri uyarınca pay taahhüdünde bulunanların ödeme yükümünü yerine getirmedikçe bu paylar için oy kullanamayacakları ifade edilmektedir.

Şirket iradesinin oluşumunda bir araç olan ve pay sahiplerinin kendi iradelerinin açığa vurulmasının bir şekli olarak nitelendirilebilecek oy hakkının, ortaya çıkmasına ilişkin yukarıda yer verilen madde hükmünün biraz daha açılmasının yararlı olduğu düşünülmektedir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki Kanun’da oy hakkının doğumu “payın en az miktarının” ödenmesine bağlanmaktadır. Yani hükmün odak noktasında pay kavramı vardır. Payların asgari miktarının ödenmesiyle birlikte bu paylar için oy hakkı doğmaktadır. Payın itibari değerinin tamamının ödenmemiş olmasının oy hakkının doğumu üzerinde etkisi yoktur.

Burada belirtilmesi gereken iki durum söz konusudur. Gerek şirketin kuruluşunda gerekse sermaye artırımında paylar ya ayni olarak ya da nakdi olarak taahhüt edilecektir. Ayni olarak taahhüt edilen paylarla ile ilgili olarak asgari bir miktar söz konusu değildir. Zira ayın türünden taahhüt edilen sermayenin şirkete kısmi olarak ödenmesi mümkün değildir. Dolayısıyla ayni sermaye taahhüdünün yerine getirildiği anda buna bağlı paylara ilişkin oy hakkı da doğmuş olacaktır.

Nakden taahhüt edilen paylarda ise durum biraz farklıdır. Zira, Kanun’un 344. maddesinde; “Nakden taahhüt edilen payların itibarî değerlerinin en az yüzde yirmi beşi tescilden önce, gerisi de şirketin tescilini izleyen yirmi dört ay içinde ödenir.” hükmü yer almaktadır. Söz konusu hüküm kıyas yoluyla şirket sermayesinin artırılması durumunda da uygulanacaktır. Dolayısıyla şirket henüz ticaret siciline tescil edilip tüzel kişilik kazanmadan yahut sermaye artırımı kararı tescil edilmeden, nakden taahhüt edilen payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmi beşinin ödenmesi zorunludur. Bu oran Kanun’un aradığı ve asgari olarak ödenmesi gereken tutardır.

Buna ilaveten, ödenen yüzde yirmi beş oranındaki tutar her payın yüzde yirmi beşlik kısmıdır. Yoksa bir kısım payların itibari değerlerinin tamamının ödendiği, bir kısım payların itibari değerlerinin ise hiç ödenmediği anlamına gelmemektedir. Ayrıca payların asgari miktarı ödenmediği zaman şirket tüzel kişilik kazanamayacak yahut sermaye artırımı tescil edilemeyecektir. Dolayısıyla esasen payların itibari değerinin en az miktarının ödenmesi şirketin tüzel kişilik kazanması ve sermayenin artırılması için ön şart olduğundan şirketin ticaret siciline tescil edilip tüzel kişilik kazandığı ya da sermaye artırımının tescil edildiği andan itibaren oy hakkının doğduğundan bahsedilebilecektir.

Diğer taraftan, payların itibari değerinin en az miktarının ödenmesiyle birlikte kalan kısmın Kanun’da belirtilen süre içerisinde ödenmemesi durumunda ne olacaktır? Zira Kanun’da nakden taahhüt edilen payların itibarî değerlerinin en az yüzde yirmi beşinin tescilden önce, gerisinin ise şirketin tescilini izleyen yirmi dört ay içinde ödeneceği emredilmektedir. Bu durumun oy hakkının varlığına bir etkisi olacak mıdır?

Bu durumda, payın itibari değerinin asgari miktarının ödenmesi oyun doğumu için yeterli olacak, kalan kısmın ödenmemesinin oy hakkı üzerinde bir etkisi olmayacaktır. Böyle bir durumda şirket, Kanun’un 480. ve devamı maddelerinde belirtilen hükümler uyarınca pay sahibinden taahhüdünü yerine getirmesini talep edecek, gerekirse ıskat, temerrüt, cezai şart ve tazminat prosedürlerini işletecektir.

III- OY HAKKININ KULLANILMASI

Kanun’un 407. maddesi uyarınca, pay sahipleri şirket işlerine ilişkin haklarını genel kurulda kullanırlar. Pay sahibi bu sıfatından kaynaklanan haklarını genel kurulda bizzat kendisi kullanabileceği gibi temsilcisi vasıtasıyla da kullanabilir. Temsilcinin pay sahibi olma zorunluluğu da bulunmamaktadır. Aksine esas sözleşme hükmü geçersizdir (YTTK md. 425).

Bununla birlikte, YTTK’nın benimsediği sisteme göre, pay sahiplerinin haklardan yararlanmasında ve borçlara katlanmasında taahhüt ettikleri sermaye payı ölçü alınır. Yani pay sahiplerinin, haklardan yararlanması ve borçlara katlanması taahhüt ettikleri sermaye payı ile orantılıdır. www.ozdogrular.com

Nitekim şirket iradesinin oluşumu ve pay sahipliği haklarının korunması bakımından en etkin araçlardan birisi olan oy hakkı da pay sahibinin taahhüt ettiği sermaye payı ölçüsünde yararlanacağı haklardan birisidir. Kanun’da, pay sahiplerinin, oy haklarını genel kurulda payların toplam itibari değerleriyle orantılı olarak kullanacakları ifade edilmiştir (YTTK md. 434).

Söz konusu hükümde vurgulanan iki husus göze çarpmaktadır. Bunlardan ilki ETTK’da olduğu gibi oy hakkının genel kurulda kullanılması gereken bir hak olduğu ve bunun emredici bir kural olduğudur. Emredici kural gereği mektupla oy verilmesi mümkün değildir. Buna karşılık Kanun’un 1527. maddesinde öngörüldüğü üzere genel kurula elektronik ortamda katılma ve oy kullanma mümkündür. Zira anonim şirketlerde genel kurullara elektronik ortamda katılma, öneride bulunma, görüş açıklama ve oy verme, fiziki katılmanın ve oy vermenin bütün hukuki sonuçlarını doğurur (YTTK md. 1527).

İkinci husus ise itibari değer ile orantılı oy kullanma ilkesinin benimsenmesidir. Bilindiği gibi ETTK’nın öngördüğü sistemde itibarî değerden soyutlanmış olarak, her paya en az bir oy hakkı tanınmaktaydı. YTTK’da itibari değer ile orantılı oy kullanma sisteminin benimsenmesiyle birlikte oy hakkında “pay” sisteminden “pay sahibinin paylarının toplam itibarî değeri” sistemine geçildiği anlaşılmaktadır. www.ozdogrular.com

IV- OYDAN YOKSUNLUK

Ticaret hukukunda kural olarak her pay sahibinin en az bir oy hakkı vardır. Nitekim YTTK’da da her pay sahibinin sadece bir paya sahip olsa dahi en az bir oy hakkını haiz olduğu ifade edilmiş, birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy sayısının esas sözleşme ile sınırlandırılabileceği belirtilmiştir (YTTK md. 434). Bu düzenleme ile “oysuz pay sahibi olmaz” ilkesi vurgulanmış ve bu ilkeye bağlı kalmak şartı ile oy hakkının pay sahibi temelinde sınırlandırılabilmesine izin verilmiştir.

Dolayısıyla YTTK’da oy hakkından yoksun olan paylardan bahsedilmesi mümkün değildir. Bununla birlikte YTTK’daki “Oydan Yoksunluk” kenar başlığı altında yer alan düzenleme ile Sermaye Piyasası Mevzuatında yer alan oy hakkından yoksun paylar birbirine karıştırılmamalıdır. Daha önce de belirtildiği gibi gerek ETTK gerekse de YTTK’da öngörülen sistemde oy hakkından yoksun pay olamaz. Bununla birlikte YTTK’daki “oydan yoksunluk” ifadesinden anlaşılması gereken paya bağlı oy hakkı bulunmakla beraber bu oy hakkının Kanun’da belirtilen bazı durumlarda kullanılamayacağıdır. www.ozdogrular.com

Pay sahibinin hangi hallerde oy kullanamayacağı Kanun’un 436. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre, pay sahibi kendisi, eşi, alt ve üst soyu veya bunların ortağı olduğu şahıs şirketleri ya da hâkimiyetleri altındaki sermaye şirketleri ile şirket arasındaki kişisel nitelikte bir işe veya işleme veya herhangi bir yargı kurumu ya da hakemdeki davaya ilişkin olan müzakerelerde oy kullanamaz. www.ozdogrular.com

Aynı maddenin devamında şirket yönetim kurulu üyeleriyle yönetimde görevli imza yetkisini haiz kişilerin de yönetim kurulu üyelerinin ibra edilmelerine ilişkin kararlarda kendilerine ait paylardan doğan oy haklarını kullanamayacakları ifade edilmiştir.

YTTK’nın 436. maddesi hükmü yeni bir hüküm olmayıp ETTK’nın 374. maddesinde de yer alan düzenlemenin tekrarı mahiyetindedir. Ancak oydan yoksunluğa sebebiyet veren hallerin içine, pay sahibinin, karı veya kocasının, alt ve üst soyunun ortağı oldukları şahıs şirketleriyle, hakimiyetleri altındaki sermaye şirketleri de dahil edilmiştir. www.ozdogrular.com

Son olarak Kanun’da oy hakkına getirilen bir sınırlama da Kanun’un 201. ve 389. maddelerinde hüküm altına alınan karşılıklı iştirak durumunda iştirak konusu olan paylardan doğan oy hakları ile şirketler topluluğunda yavru şirket tarafından hâkim şirketin paylarından kaynaklanan oy haklarının kullanılamayacağına ilişkin düzenlemedir.

V- ÖZET VE SONUÇ

Anonim şirketlerde her pay, sahibine çeşitli haklar sağlar. Pay sahiplerinin şirket yönetimine katılmasına olanak sağlayan genel kurula katılma ve oy kullanma hakkı, pay sahibinin en temel haklarından birisidir. www.ozdogrular.com

Oy hakkı, payın kanunen veya esas sözleşmeyle belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesiyle doğar. Payın itibari değerinin tamamının ödenmemiş olmasının oy hakkının doğumu üzerinde etkisi yoktur. Pay sahipleri oy haklarını genel kurulda ve payların toplam itibari değerleriyle orantılı olarak kullanırlar. www.ozdogrular.com

Ticaret hukukunda kural olarak her pay sahibinin en az bir oy hakkı vardır. Nitekim YTTK’da da her pay sahibinin sadece bir paya sahip olsa dahi en az bir oy hakkını haiz olduğu ifade edilmiştir. Bu düzenleme ile “oysuz pay sahibi olmaz” ilkesi korunmuştur.

Bununla birlikte Sermaye Piyasası Mevzuatı’na göre kârda imtiyazlı ancak oy hakkından yoksun pay olabilmektedir. Bununla birlikte YTTK sisteminde “oydan yoksunluk” deyince Sermaye Piyasası Mevzuatı’nda yer alan oy hakkından yoksun paylar anlaşılmamalıdır. YTTK’daki oydan yoksunluktan anlaşılması gereken paya bağlı oy hakkının Kanun’da belirtilen bazı durumlarda kullanılamayacağıdır. Bu haller de Kanun’un 201, 389 ve 436. maddelerinde belirtilmiştir.

 

Hasan TEPELİ*

Yaklaşım

 

(*) Gümrük ve Ticaret Müfettişi

(^♦) Çalışmamızda, karışıklığa sebebiyet vermemek için, 29.06.1956 tarih ve 6762 sayılı Kanun için Eski Türk Ticaret Kanunu manasında ETTK, 13 Ocak 2011 tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu için de Yeni Türk Ticaret Kanunu manasında YTTK kısaltmaları kullanılacaktır.

(^●) Bu çalışmada belirtilen görüşler yazarına ait olup, çalıştığı Kurum’u bağlamaz.

 http://www.ozdogrular.com/content/view/19398/