Doğum Halinde Sigortalılara Sağlanan Haklar / Ebru BUDAK

Doğum Halinde Sigortalılara Sağlanan Haklar

 

I. Giriş

Ülkemizde sigortalılar için, doğum hali sebebiyle doğum öncesi ve sonrası karşılaştıkları gider artışları ve gelirlerinde meydana gelen kayıplar önemli birer risk unsuru teşkil etmektedir. İşte bu sebeple 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, sigortalılara sunduğu parasal ve sağlık yardımlarıyla onlara ekonomik bir güvence sağlamaktadır.

 

5510 sayılı Kanuna göre, 4/1(a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşinin, kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadının ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşinin gebeliğinin başladığı tarihten itibaren doğumdan sonraki ilk 8 haftalık, çoğul gebelik halinde ise ilk 10 haftalık süreye kadar olan gebelik ve analık haliyle ilgili rahatsızlık ve özürlülük halleri analık hali kabul edilmektedir. 4-1(c) bendi kapsamında doğum yapan kadın memura ve eşine 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda çeşitli haklar verilmektedir. Makalemizde, doğum halinde sigortalılara 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde sağlanan izin hakları ve parasal yardımlar anlatılmaktadır.

 

II. 4/1(a) ve (b) Bentlerine Tabi Sigortalılar Açısından

 

4/1(a) ve (b) bentlerine tabi sigortalıların doğum halinde ücretli veya ücretsiz izin, emzirme izni gibi hakları bulunmakla birlikte geçici iş göremezlik geliri ve emzirme ödeneği gibi maddi yardımlardan da faydalanmaktadırlar.

 

II.I. İzin Hakları

 

4857 sayılı İş Kanununa göre sigortalı kadının isteği ve doktorunun vereceği onay ile sigortalı kadın doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışabilmektedir. Bu durumda kadın sigortalının çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenmektedir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı süreler doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kendisine kullandırılmaktadır. Ayrıca hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilmektedir. Gerekli görüldüğü takdirde hekim raporuyla hamile kadın işçi, sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılmaktadır. Böyle bir durumda işçinin ücretinde herhangi bir indirim yapılmamaktadır. İsteği halinde kadın işçiye, doğum sonrası kanuni izninin bittiği tarihten itibaren6 aya kadar ücretsiz izin verilmektedir. Bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmamaktadır.

 

Kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilmektedir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölüneceğini işçi kendisi belirlemektedir ve bu süre günlük çalışma süresinden sayılmaktadır.

 

4/1(b) bentlerine tabi sigortalılar için özel bir kanun bulunmamakla birlikte 5510 sayılı kanunda 4/1(b) bendine tabi sigortalılara analık halinde sağlanan izin sürelerinden bahsedilmektedir. Bu süreler aynı 4/1(a) bendine tabi sigortalılarda olduğu gibi doğumdan önce 8 hafta, çoğul gebelik halinde 10 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta şeklinde kullanılmaktadır. Ayrıca erken doğum halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekim onayıyla doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışması halinde kullanılmayan bu süreler doğum sonrası istirahat süresine eklenmektedir.

 

II.II. Maddi Yardımlar

 

4/1(a) ve (b) bendine tabi sigortalılara, geçici iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneğigibi maddi yardımlar sağlanmaktadır.

 

Geçici İş Göremezlik Ödeneği

 

4/1(a) ve 4/1(b) bendi kapsamındaki sigortalılara, analık haline bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir. 4/1(a) bendi kapsamındaki sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi için;

 

- İstirahatin başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin sona ermemesi,

- Doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması,

- Bu süre içinde işyerinde çalışmamış olması,

- Doğum olayının gerçekleşmiş olması gerekmektedir.

 

4/1(b) bendinde belirtilen muhtarlar ile ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar ve tarımsal faaliyette bulunanlar kapsamındaki sigortalı kadına analık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi için doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması ve doğum olayının gerçekleşmesinin yanında genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması gerekmektedir.

 

Emzirme Ödeneği

 

Analık sigortasından 4/1(a) ve 4/1(b) bendi kapsamındakilere sağlanan diğer bir hak emzirme ödeneğidir. Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe her çocuk için yaşaması şartıyla doğum tarihinde geçerli olan ve SGK Yönetim Kurulunca belirlenip Bakanlık Makamınca onaylanan tarife üzerinden emzirme ödeneği (2012 yılı için belirlenen tutar 89 TL’dir) verilmektedir. Sigortalı erkeğin sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe emzirme yardımı ödenebilmesi için, doğum tarihinde doğum yapan kadınla Medeni Kanuna göre evlenmiş olması şartı aranmaktadır.

 

Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe emzirme ödeneği verilebilmesi için, 5510 sayılı kanunun 4’ üncü maddesinin birinci fıkrasının;

 

- (a) bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması,

- (b) bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış ve genel sağlık sigortası primi dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması gerekmektedir.

 

Emzirme ödeneğine hak kazanan sigortalılardan 5510 sayılı kanunun 9’ uncu maddesine göre sigortalılığı sona erenlerin, bu tarihten başlamak üzere 300 gün içinde çocukları doğarsa, sigortalı kadın veya eşi analık sigortası haklarından yararlanacak sigortalı erkeğe, doğum tarihinden önceki 15 ay içinde en az 120 gün prim ödenmiş olması şartıyla emzirme ödeneği verilmektedir.

 

III. 4/1 (c) Bendine Tabi Sigortalılar Açısından

 

4/1(c) bendine tabi sigortalılar doğum halinde ücretli ve ücretsiz izin, babalık izni, emzirme izni gibi haklara sahip iken doğum ve çocuk yardımı gibi maddi yardımlardan da faydalanmaktadırlar.

 

III.I. İzin Hakları

 

657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre kadın memura, doğumdan önce ve doğumdan sonra 8’ er hafta olmak üzere toplam 16 hafta süreyle doğum izni verilmektedir. Çoğul gebelik durumunda doğum öncesi 8 haftalık doğum izni süresine 2 hafta eklenmektedir. Ancak beklenen doğum tarihinden 8 hafta öncesine kadar sağlık durumunun çalışmaya uygun olduğunu tabip raporuyla belgeleyen kadın memur, isteği halinde doğumdan önceki 3 haftaya kadar kurumunda çalışabilmektedir. Bu durumda doğum öncesinde bu rapora dayanarak fiilen çalıştığı süreler doğum sonrası izin süresine eklenmektedir. Doğumun erken gerçekleşmesi sebebiyle doğum öncesi izninin kullanılmayan bölümü de doğum sonrası izin süresine ilave edilir. Doğumda veya doğum sonrasında izin kullanılırken annenin ölümü halinde, isteği üzerine memur olan babaya anne için öngörülen süre kadar izin verilmektedir. Ayrıca memura eşinin doğum yapması halinde isteği üzerine 10 gün babalık izni verilmektedir.

 

Kadın memura doğum sonrası analık izin süresinin bitiminden, eşi doğum yapan memura ise doğum tarihinden itibaren istekleri üzerine 24 aya kadar aylıksız izin verilmektedir.

 

Kadın memura, çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası izin süresinin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda günde bir buçuk saat süt izni verilmektedir. Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın memurun tercihi esas alınmaktadır.

 

III.II. Maddi Yardımlar

 

4/1(c) kapsamındaki sigortalılar için 657 sayılı DMK’ ya göre doğumun gerçekleşmesi halinde bir defaya mahsus olmak üzere doğum yardımı ( 01.07.2012-31.12.2012 döneminde geçerli olmak üzere 178,97 TL) verilmekte ve doğan çocuğa her ay için çocuk yardımı (01.07.2012-31.12.2012 döneminde geçerli olmak üzere her bir çocuk için 72 aya kadar olanlar için 35,8 TL, 72 ayı aşanlar için 17,9 TL) verilmektedir.

 

IV. Sonuç

Analık halinde izin konusunda kanunun 4/1(a) (b) ve (c) bentleri arasında farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin; 4/1(c) bendine tabi sigortalılara 10 günlük babalık izni verilirken 4/1(a) bendine tabi sigortalıların babalık izinleri bulunmamaktadır. 4/1(a) bendine tabi sigortalılara 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı verilirken 4/1(c) bendine tabi sigortalılara 24 ay ücretsiz izin hakkı verilmektedir. 4/1(c) bendine tabi sigortalılara ilk 6 ay günde 3 saat süt izni verilirken 4/1(a) bendine tabi sigortalılara günde 1,5 saat süt izni verilmektedir. Söz konusu farklılıkların tüm sigortalılar için tek tip olması anayasamızın eşitlik ve sosyal adalet gereklerine uygun olması açısından önem taşımaktadır. Ayrıca aynı oranda prim ödedikleri halde 4/1(b) kapsamında bulunan şirket ortaklarının doğum öncesi ve sonrası geçici iş göremezlik hakkından faydalanamamalarının bu kişilerin mağduriyetlerine yol açtığı değerlendirilmektedir.

 

 Ebru BUDAK

http://calismarehberi.com/dogum-halinde-sigortalilara-saglanan-haklar-makale,86.html