6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair (Torba) Kanun yayımlanmıştır(1). I- GİRİŞ
Bu yasa temel olarak vergi ve SGK primleri ile ilgili düzenlemeler, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na ilişkin düzenlemeler çalışma hayatı ve istihdamda ilişkin düzenlemeler, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’na ilişkin düzenlemeler ile diğer alanlarında oldukça geniş ve köklü değişiklikler getirmiştir.
Yasa’da kadınların istihdamı ve çalışma şartları ile ilgili kadınlar lehine oldukça geniş düzenlemeler getirilmiştir. Kadınların çalışma hayatındaki konumu istihdam açısından gerek OECD gerekse Avrupa Birliği ülkelerinin oldukça gerisindedir. Hatta bu konuda Latin Amerika ve Ortadoğu ülkelerinin bile gerisindedir. Ülkemizde kadınların işgücüne katılım oranı %28’ler seviyesindedir(2). Mili geliri artırabilmemiz açısından kadınların istihdamını artırmamız gerekmektedir. Makalemizde 6111 sayılı Yasa ile kadınlar ile ilgili düzenlemeler ile özellikle kadının erken doğum yapması halinde getirilen düzenleme ile giderilmeye çalışılan mağduriyeti anlatılacaktır.
II- 6111 SAYILI YASA İLE GETİRİLEN BAZI İYİLEŞTİRMELER
6111 sayılı Yasa’da kadınların çalışma hayatındaki zorlukları giderilmeye çalışılmıştır.
İstihdam konusunda kadınların yeterli olmadığı ve bu alanda teşvik edilmesi gerektiği görülmüştür. İlk olarak 5763 sayılı Yasa(3) ile kadın istihdam edilmesi halinde sigorta primlerinden işveren hissesinin işsizlik fonundan karşılanması ve 5 yıllık süre içerisinde ilk yıl için %100’ünün devamında da her yıl %20 azaltılarak 5 yıl olarak uygulanması getirilmişti. Ancak 6111 sayılı Yasa’nın 74. maddesinde bu uygulama değiştirilerek kadın istihdamının sağlanması halinde 31.12.2015 tarihine kadar primlerdeki işveren hissesinin Devlet tarafından karşılanması getirilmiştir.
5510 sayılı Yasa’ya göre kız çocuklarının 01.10.2008’den sonra babalarından sağlık yardımından yararlanırken sigortalı olarak çalışmaları ya da evlenmeleri halinde boşanmaları yada işten çıkmaları halinde bu imkanı kaybetmekteydiler. 6111 sayılı Yasa’nın 49. maddesi ile 1.10.2008’den önce bu statüde olanların durumlarının değişmesi halinde bu haklarını kaybetmemeleri imkanı getirilmiştir.
Yine kendi emekleriyle dikiş nakış, örgü, dantel gibi uğraşan kadınların 01.10.2008’den önce çalışıp sigortalı olanları 15 gün sigorta primi yatırıp her yıl 1 gün artırılarak 30 gün sigorta yatırmış gibi değerlendirilmekteydiler. Torba Yasa ile 01.10.2008 öncesi şartı kaldırılarak aynı statüdeki kadınların 18 gün ve her yıl bir gün artırılarak 30 gün sigorta primi yatırmış gibi değerlendirilmesi kadınlar lehine getirilen yeni bir uygulamadır.
6111 sayılı Yasa ile ilk defa evlat edinilmesi halinde izin uygulaması getirilmiştir. Yasa’nın 108. maddesinde getirilen düzenleme ile 657 sayılı Yasa’da değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklik ile üç yaşından küçük çocuğun evlat edinilmesi halinde anneye birlikte evlat edinilmesi halinde 24 ay ücretsiz izin imkanı getiriliştir. Evlat edinen anne ve babanın memur olmaları halinde 24 aylık süreyi geçmeyecek şekilde dönüşümlü olarak bu izni evlat edinenler kullanabilecektir.
III- DOĞUMLA İLGİLİ GETİRİLEN DÜZENLEMELER
657 sayılı Yasa’ya tabi olarak çalışan devlet memurlarının doğumdan itibaren 1 yıl olarak kullandıkları doğum sonrası ücretsiz izin torba kanunun 108. maddesiyle değiştirilmiştir. Yapılan yeni düzenlemeyle doğum sonrası aylıksız izin analık izni süresinin bitiminden itibaren 24 aya çıkarılmıştır. Bu uygulama işçiler için doğum izninin tamamlanmasından itibaren 6 aylık ücretsiz izin kullanılabilmektedir. Aynı konuda babalar için de çok önemli bir yenilik getirilmiştir. Devlet memuru babalar doğum sebebiyle 3 gün ücretli izin kullanabilmekteyken bu izin 10 güne çıkarılmıştır ve ilk defa getirilen uygulama ile de babanın da doğum yapan annenin aylıksız izin kullanmaması halinde 24 aylık ücretsiz iznin babanın kullanmasına imkan sağlamıştır.
Yine emzirme izniyle ilgili devlet memurları için ciddi bir kazanım sağlanmıştır. Torba Kanun’un 106. maddesinde yapılan değişiklikle doğum yapan anneye doğum izninin bitiminden itibaren ilk 6 ay için günlük 3 saat, ikinci altı ay için de günde 1,5 saat emzirme izni getirilmiştir. Önceki uygulamada çocuk 1 yaşına gelinceye kadar toplam 1,5 saat kullanılmaktaydı. Nasıl ve hangi şekilde kullanılacağı da kadın memura bırakılmıştır. Ancak işçi olarak çalışan kadınlara çocuk 1 yaşına gelinceye kadar günde 1,5 saat emzirme izni kullandırılmaktadır.
6111 sayılı Yasa’dan önce kadın memurların hamileliklerinin 26. haftasından itibaren ve doğumdan 1 yıl sonrasına kadar gece nöbeti ve gece vardiyasında çalıştırılmaları yasak iken Torba Kanun’un 105. maddesiyle doktor raporu ile sabit olması halinde bu süre hamileliğin 24. haftasına çekilmiştir. Kadın işçilerdeyse hamileliğin hekim raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede işçi gece çalışmasına zorlanamaz, yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyen 8 haftalık süre sonunda emziren işçinin ise 6 aylık süreden sonra gece çalışmasının sakıncalı olduğu hekim raporuyla belirlendiği dönem boyunca kadının gece çalıştırılması yasaktır(4).
IV- ERKEN DOĞUMLA İLGİLİ GETİRİLEN DÜZENLEMELER
Torba Kanun’un 106. maddesiyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda önemli bir düzenleme yapılmıştır. Düzenlemeden önce, doğum yapan devlet memuru kadınlar doğumdan 8 hafta önce ile doğumdan 8 hafta sonrasına kadar, çoğul gebelik olması halinde ise doğumun 10. haftasına kadar doğum izni kullanabilmekteydiler. Ayrıca, doktor raporu ile doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışmasında sakınca olmayanlar çalışmaları halinde bu beş haftalık süreyi doğumdan sonra kullanabilmekteydiler. Hamile kadının erken doğum yapması halinde kullanamadığı izinleri yanmakta ve bir daha kullanamamaktaydı.
Torba Yasa’nın 106. maddesinde yapılan düzenlemeyle “Doğumun erken gerçekleştirilmesi sebebiyle doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum sonrası analık izni süresine ilave edilir.” şeklinde düzenleme yapılmıştır. Bu düzenlemeye paralel olarak da 4857 sayılı Yasa’da düzenleme yapılmış ve Torba Kanun’un 76. maddesiyle kadın işçilerin erken doğum sebebiyle doğumdan önce kullanamadığı izinlerinin doğumdan sonra kullanma imkanı getirilmiştir. 5510 sayılı Yasayla da bu dönemler için geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi getirilmiştir.
Bu son düzenleme çalışma hayatında bulunan kadınlar için çok ciddi bir önem arz etmektedir. Uygulamaya baktığımızda da çalışan kadınların çok ciddi olarak problemle karşılaştıkları konu erken doğumla ilgilidir. Prematüre doğan bir çocuk fiziken de normal olması gerekenden 8-10 hafta erken doğmakta, bu dönemde hastane koşullarında yoğun bakımda normal emsallerine 8-10 hafta sonra ancak erişebilmektedir. Doğum yapan çalışan kadın erken doğum yapması sebebiyle kendisi problem yaşamakta, bunun yanında çocuğu da 8-10 haftanın sonunda ancak yeni doğabilecek fiziki olgunluğa ulaşabilmektedir. Doğumdan sonra 8 hafta izin kullanan anne işe başlamak zorunda olması halinde çocuğu ancak yeni doğabilecek bir çocuk seviyesinde olmaktadır. Yani, çocuğun anneye en fazla ihtiyaç olduğu dönemde anne işe başlamak zorunda kalmaktadır.
Bu yapılan yeni düzenlemeyle çocuğun prematüre olması halinde annenin kullanamadığı doğum öncesi izinleri doğumdan sonra kullanabilme imkanı getirilmiştir. Bu dönemde ayrıca iznin yanında iş göremezlik ödeneği de alma imkanı getirilmiştir.
Bu düzenlemelerle ilgili yönetmelikler yapılırken sadece doğum öncesi kullanılamayan 8 hafta ölçüsünde kalınmamalı çocuğun hayatta olması kaydı ile ve doktor raporları ile ne zaman doğum olmuş ise bu tarih normal doğum olacağı tarihe kadar uzatılmalıdır. Bu düzenlemeden amaçlanan budur.
V- SONUÇ
6111 sayılı Torba Kanun ile çalışan kadınlar lehine önemli kolaylıklar getirilmiştir. Kadın çalışanların çalışma şartlarının kolaylaştırılması yanında sosyal güvenlik ile ilgili konularda da önemli iyileştirmeler yapılmıştır. Bunun yanında çalışan kadın sayısını arttırmak için kadın istihdamını teşvik edici düzenlemeler yapılmıştır. Bunların yanında yapılan düzenlemelerin en önemlileri çalışan kadının doğum yapması halinde emzirme izninde iyileştirmeler yapılması ve çok ciddi olarak problem yaşadığı erken doğum halinde kullanamadığı doğum öncesi izinlerini kullanabilme imkanının verilmesidir. Böylece, çalışma hayatındaki kadının erken doğum yapması sebebiyle yaşadığı mağduriyeti giderilmiştir. Bu çalışmalarla kadının istihdamının arttırılması yolunda önemli bir adım atılmıştır.
Gürbüz ERDOĞAN*
Yaklaşım
* Sosyal Güvenlik Kurumu Avukatı, Müsteşar Danışmanı
(1) 25.02.2011 tarih ve 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(2) TUİK, www.tuik.gov.tr
(3) 26.05.2005 tarih ve 26887 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(4) Nurhan SÜRAL, “Torba Kanun’un Çalışan Kadınlara Dair Hükümleri”, Sicil İş Hukuku, Sayı: 21, Mart 2011
twitter.com/vergivekanunlar
http://vergivekanunlar.blogspot.com/
