YENİ TÜRK TİCARET KANUNUNDA ORTAĞIN VE ŞİRKETİN BİRBİRİYLE İLİŞKİLERİTicari işletmelerin ve sermaye şirketlerinin hukuki duzenini onemli olcude değiştiren Yeni
TTK, şirket ortağının hukuki konumuna onemli yenilikler getirmektedir. “Şirket ortağı olarak yeni duzende beni neler bekliyor?” sorusunun yanıtı araştırıldığında, mevcut TTK ile Yeni TTK arasında belirgin farklılıklar saptanmaktadır. Bu farklılıklar, bir yandan paysahibi ile şirketin karşılıklı ilişkilerini,diğer yandan şirketin ekonomi duzeninin aktorleri ile olan ilişkilerini etkilemektedir. Yeni TTK’nın bir de bu perspektiften incelenmesi gerekmektedir.
Bu bolumde, Yeni TTK ışığında ortağın şirketle olan ilişkisi irdelenecek; buradan hareketle
ortağın ve şirketin ceşitli aktorlerle olan ilişkilerine değinilecektir.
a. Yeni TTK’da Ortağın ve Şirketin Birbiriyle İlişkileri
Gelişen ve Ceşitlenen Haklar
Yeni sistemde anonim ortaklıkta paysahibinin,limited ortaklıkta ise ortağın haklarının kapsamı
genişlemekte ve mevcut TTK’da ongorulen haklara yenileri eklenmektedir. Uygulamada
cozumu gucluk arz eden hukuki sorunları gozeten Yeni TTK, mevcut paysahipliği haklarına işlerlik
kazandırmakta; ayrıca mevcut TTK’da bulunmayan bazı hakları ongormektedir. İlkine ornek, bilgi
alma ve inceleme hakkı (YTTK.m. 437) ile ozel denetim isteme hakkı (YTTK.m. 438-446); ikincisine
ornek ise haklı sebeple fesih davası acma hakkıdır (YTTK.m. 531). Paysahipliği haklarına yukarıda ana hatlarıyla değinilmiştir.
Bilgi Toplumu Hizmetleri ve Bilincli Paysahibi
Paysahibinin haklarını, kendi menfaatlerine en uygun bicimde kullanabilmesi, paysahibinin doğru
bir bilgi birikimine kavuşmasına bağlıdır. Yeni sistemde evrensel muhasebe standartları, yıllık
faaliyet raporunun asgari iceriği, bağımsız denetim ve işlem denetimi, inceleme ve bilgi alma haklarının guclendirilmesi, ozel denetimde mahkemenin devreye girmesi ve bilgi toplumu hizmetleri,paysahibinin haklarını kullanırken yararlandığı hukuki kaynaklardır. Yeni TTK, ongorduğu zengin hukuki mekanizmalarla paysahipliği değerini yukseltmekte ve guclendirmektedir.
Payın Devredilebilirliği
Yeni TTK’da anonim ortaklıklarda ve limited ortaklıklarda payın devredilebilirliği onundeki
engeller bir olcude hafi fl etilmektedir. Anonim ortaklıkta esas sozleşmede payın devredilebilirliğine yonelik duzenlemelere (bağlam) kısıtlama getirilmesi (YTTK.m. 493 vd.), limited ortaklıkta ise payın devrinin ortaklar kurulunda onanmasına ilişkin yetersayı kuralının hafi fl etilmesi (YTTK.m.595), kucuk yatırımcıların sermaye şirketlerine yonelimini teşvik edecektir. Bununla birlikte, limited ortaklıkta payın devrinin ortaklık sozleşmesiyle
tamamen yasaklanabileceğine de işaret edilmelidir (YTTK.m. 595/4). Bu itibarla ortaklık sozleşmesi,payın devredilebilirliği anlamında belirleyici bir role sahiptir.
Şirket Kaynaklarından Yararlanma
Yeni TTK, şirketlerde cok yaygın olan “ortaklar cari hesabı” uygulamasının sakıncalarını gozeterek,anonim ve limited ortaklıklarda paysahibine ve ortağa “şirkete borclanma yasağını” getirmiştir (YTTK.m. 358 ve 644). Artık ortaklar, şirket kaynaklarından ozgurce yararlanamayacaktır.
Ortağın şirkete borclanmasını yasaklayan YTTK.m. 358, gercekci bir yaklaşım benimsemiş;
hem ortağın hem de şirketin işletme konusuna giren ve piyasa koşullarında gercekleştirilen
hukuki işlemlerden dolayı borclanmaya izin vermiştir. Yasaklanan, bu kapsam dışında
kalan borclanmalar yoluyla ortağın şirket kaynaklarından yararlanmasıdır. Duzenleme, hem
başta malvarlığının korunması ilkesi olmak uzere sermaye ortaklığının karakteristiğine, hem de
menfaat sahiplerinin haklı yararlarının karşılanması duşuncesine uygun duşmektedir.
Yasağın yaptırımları, 300 gunden aşağı olmamak uzere adli para cezası (YTTK.m. 562), bağımsız
denetcinin standartlara aykırılık nedeniyle olumlu goruş vermemesi (YTTK.m. 403/5) ve
kanunun yururluğe girmesinden once doğan ve 1 Temmuz 2015 tarihine kadar tasfi ye edilmeyen
borclanmalarla sınırlı olarak alacaklının borclanan ortağı doğrudan doğruya takip edebilmesi (6103
Sayılı Kanun m. 24/3) olarak sıralanabilir. Yasağın ekonomik acıdan şirketle ortak arasındaki ilişkide yaratacağı boşluklar, hukuka uygun bir bicimde kar payı avansından (YTTK.m. 509/3) yararlanılarak cozume kavuşturulabilir.
Paysahibinin Paylarını Şirkete Satma Hakkı
Yeni TTK, ceşitli hukumlerinde paysahibine paylarını şirkete satma hakkı tanımaktadır. Bir cok ayrıntıları bulunan bu duzenlemelere kısaca değinmek gerekirse,
- Şirketler topluluğunda, hakim şirketin hakimiyetini kotuye kullanması ve neden olduğu
zararı denkleştirme yoluna gitmemesi halinde,hakim,hakkaniyet gerektiriyorsa,zararın
tazminini dava eden ve yavru şirketin ortağı konumunda bulunan davacının paylarının hakim
şirket tarafından satın alınmasına karar verebilir (YTTK.m. 202/1/b).
- Aynı şekilde hakimiyetin kullanılması yoluyla gercekleştirilen ve haklı bir sebebe dayanmayan
birleşme, bolunme, tur değiştirme, fesih,menkul kıymet cıkarılması ve onemli esas sozleşme değişikliği gibi işlemlerde, genel kurul kararına red oyu verip tutanağa yazdıran veya
yonetim kurulunun bu ve benzeri konulardaki kararlarına yazılı olarak itiraz eden pay sahipleri,
“paylarının şirketce satın alınması istemiyle” dava acabilecektir (YTTK.m. 202/2).
- Haklı sebeple fesih davası da paysahibinin paylarını şirket tarafından satın alınmasına yol acabilmektedir (YTTK.m. 531). Paysahibi tarafından, ortaklık ilişkisinin katlanılmaz hale
gelmesi olasılığında acılacak bu davada, şirketin feshi, son caredir. Haklı sebebin varlığını tespit ettiği takdirde hakim, davacının paylarının şirket tarafından satın alınmasına karar verebilir.
Şirketin Paysahibini Ortaklıktan Cıkarma Hakkı
Şirketler Topluluğunda Paysahibinin Ortaklıktan Cıkarılması (squeeze out) da ilk kez Yeni TTK’da
duzenlenmektedir. Şirketler topluluğunda, hakim şirketin yavru şirketin doğrudan veya dolaylı olarak %90 oranında payına sahip olduğu durumlarda;
şirketin calışmasını engelleyen, durustluk kuralına aykırı davranan, fark edilir sıkıntı yaratan veya pervasızca hareket eden paysahibinin payları hakim şirket tarafından satın alınabilecektir (YTTK.m. 208).
Sozkonusu hak, hakim şirketin tek taraflı irade beyanıyla kullanılacaktır ve payların gercek değeri uzerinden satın alınmasını konu edinmektedir.
Şirketler Topluluğunda Paysahibinin Ortaklıktan Cıkarılması
Şirketler Topluluğunda Paysahibinin Ortaklıktan Cıkarılması (squeeze out) da ilk kez Yeni TTK’da
duzenlenmektedir. Şirketler topluluğunda, hakim şirketin yavru şirketin doğrudan veya dolaylı olarak %90 oranında payına sahip olduğu durumlarda;
şirketin calışmasını engelleyen, durustluk kuralına aykırı davranan, fark edilir sıkıntı yaratan veya pervasızca hareket eden paysahibinin payları hakim şirket tarafından satın alınabilecektir (YTTK.m. 208).
Sozkonusu hak, hakim şirketin tek taraflı irade beyanıyla kullanılacaktır ve payların gercek değeri uzerinden satın alınmasını konu edinmektedir.
b. Şirketin Ticaret Siciliyle İlişkileri
Ticari işletmeye ilişkin acıklamalarımızda değinileceği uzere, ticaret siciline ozgu kurallar
onemli olcude cağdaşlaştırılmaktadır. Bakanlık ve Turkiye Odalar ve Borsalar Birliği nezdinde
kurulacak olan elektronik veri bankası, tum tacirlerin ticaret sicil dosyalarında yer alan verileri barındıracak; bu veri bankasına her yerden ulaşılabilecektir. Bunun dışında, gorunuşe guven kuramı Yeni TTK’da etkilerini belirgin bir şekilde hissettirmekte, ticaret sicilinin tutulmasından Ticaret Odası’nın ve Devletin muteselsilen sorumlu tutulması (YTTK.m. 25/2), sicil uygulamasını daha guvenilir hale getirmektedir. Yeni sistemde devreye giren işlem denetimi de, şirketin ve ilgililerin menfaatlerini yakından ilgilendiren bazı ozellikli işlemlerin tescilinden once, bu işleme ozgu spesifik bir denetimin uygulanmasını gerekli kıldığından onemli olcude işlem guvenliğine hizmet etmektedir.
c. Şirketin Bankayla İlişkileri
Yeni TTK’da para akışını ilgilendiren duzenlemelerde, odemelerin banka uzerinden yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. Anonim şirketlerde kuruluşta ve sermaye artırımında (YTTK.m. 345, 457/2) nakit odemelerin bankaya yapılması ongorulmektedir. Taahhut edilen payların, kanunda veya esas sozleşmede ongorulmuş bulunan ve kanunda yazılı olandan daha yuksek olan tutarlarının odendiği, ticaret siciline yoneltilecek bir banka mektubu ile ispatlanır.
Banka, bu tutarı, şirketin tuzel kişilik kazandığını bildiren bir sicil mudurluğu yazısının sunulması uzerine sadece şirkete odeyecektir.
d. Şirketin Bağımsız Denetçiyle ve İşlem Denetçisiyle İlişkileri
Bağımsız denetimin ve işlem denetiminin ortaklık duzenine etkilerini yukarıda inceledik. Bağımsız
denetimin amaca uygun işlemesi icin, bağımsız denetcinin bilgi alma taleplerinin yonetim kurulu
tarafından karşılanması gerekir (YTTK.m. 401).
Denetim sırasında şirket ile bağımsız denetci arasındaki goruş ayrılıkları ise, mahkeme tarafından
giderilecektir. Yonetim kurulunun bağımsız denetci ve işlem denetcisi ile olan ilişkilerinin en iyi şekilde koordine edilmesi icin, bir ic denetim biriminin oluşturulmasından, onemli yararlar sağlanacaktır.
e. Şirketin Vergi Dairesi Başkanlığı İle İlişkileri
Yeni TTK, şirketin vergi dairesi başkanlığıyla olan ilişkilerini duzenlememektedir. Ancak evrensel muhasebe standartlarının getirilmesi ve şeffaflığın sağlanması, vergi denetimi ve kayıtdışı ekonomiyle mucadele acısından buyuk katkılar sağlayacaktır.
Kaynak Yıldırım Ercan
