Bilindiği gibi 1940lı yıllardan beri ,Vergi Usul Kanunu'nun135 inci maddesindeki belirlemelere göre vergi incelemesi; hesap uzmanları hesap uzman yardımcıları, ilin en büyük mal memuru, vergi denetmenleri, vergi denetmen yardımcıları veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır.Maliye Müfettişleri, Maliye Müfettiş Muavinleri, Gelir Kontrolörleri ve Stajyer Gelirler Kontrolörleri, Gelir Genel Müdürlüğü'nün merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.
Maddede sayılan denetim elemanları Hesap Uzmanlar ve Maliye Müfettişleri başta olmak üzere,1950,1960,1980 ve 2000 yılı sonrası vergi reformlarının gerçekleştirilmesinde ve Türk Vergi Sisteminin bu günkü halini almasında önemli rol oynamışlardır. Mükelleflerde vergi ve denetim anlayışının oluşması da yine Gelir İdaresi, ve bu kuruluşların gayretli çalışmaları ile mümkün olmuştur. Vergicilik alanında yapılan önemli katkılar da inkar edilemez.
Bu kuruluşların çalışmaları Türkiye'deki kayıt dışı ekonominin ortadan kaldırılması ve vergi kayıplarının önlenmesini sağlayamamıştır. Gerçekte vergi kaçağını ve kayıt dışılığı tek başına vergi denetimi ile önleme imkanı yoktur.
Vergi denetim birimleri arasındaki rekabetin ,çok başlılığın denetimin etkinliğini azalttığı görüşü sık sık kamu oyunda dile getirilmiş ve son yıllarda daha sık konuşulur olmuştur. Ancak rekabetin birimlerin çalışmasına ,diğer rekabet durumlarında olduğu gibi olumlu etkisi de dikkate alınmalıdır.
Son yıllarda ,kamu oyunda gelişen bu görüş doğrultusunda denetim birimlerinde çok başlılığın giderilmesi, çalışmaların koordine edilmesi gayretleri öne çıkmıştır. Biz de konu üzerinde değerlendirmelerimizi zaman zaman yazılarımızla sayın okuyucularımıza aktarmıştık .Aşağıdaki gibi bir değişikliğin vergi denetiminde çok başlılığın ortadan kaldırılması ve koordinasyonun sağlanmasında katkı sağlayabileceği görüşü muhtelif yerlerde tartışılmıştı.
Maliye Teftiş Kurulu ile Hesap Uzmanları Kurulu'nun birleştirilerek Maliye Bakanı'na bağlı bir kurula dönüştürülmesi, Gelir İdaresi bünyesinde Gelirler Kontrolörlerinin ve iller düzeyinde de vergi denetmenlerinin vergi denetimi görevini yürütmesi; denetimle ilgili eğitimleri ve denetim koordinasyonunun da Bakana bağlı olarak kurulacak merkezi denetim birimi tarafından yürütülmesinin denetim işlerinin daha etkin ve daha hızlı yürütülebileceği
Hesap uzmanları, Maliye müfettişleri yerine vergi müfettişleri
Konu ile ilgili tartışmalar sürerken 10.07.2011 tarih ve 27990 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 646 sayılı Veri Denetim Kurulu Başkanlığı'nın kurulması amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile Köklü düzenlemeler yapılmıştır. Kararname ile VUK' nun135'inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
"Vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır.
Gelir İdaresi Başkanlığı'nın merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir."
Yapılan yeni düzenleme ile Maliye müfettişi, hesap uzmanı, gelirler kontrolörü vergi denetmeni unvanlarının yerini vergi müfettişi almıştır.
Vergi Denetim Kurulu
Tüm birimlerin yerine kurulan Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, doğrudan bakana bağlı olarak başkan, başkan yardımcıları, grup başkanları ve vergi müfettişlerinden (vergi başmüfettişi, vergi müfettişi ve vergi müfettiş yardımcısı) oluşur.
Kurula verilen görevlerin yerine getirilmesinde, uzmanlaşma ve işbölümünün sağlanması amacıyla uygun görülen yerlerde bakan onayı ile doğrudan başkanlığa bağlı olmak üzere aşağıdaki grup başkanlıkları kurulabilir.
a) Küçük ve Orta Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı.
b) Büyük Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı.
c) Organize Vergi Kaçakçılığı ile Mücadele Grup Başkanlığı.
ç) Örtülü Sermaye, Transfer fiyatlandırması ve Yurtdışı Kazançlar Grup Başkanlığı.
Grup başkanlıkları, uygun görülen yerlerde ihtiyaca göre birden fazla
sayıda kurulabilir.
Kurulun görev ve yetkileri
Kurulun görev ve yetkileri aşağı olduğu gibidir.
a) Vergi Usul Kanunu ve diğer gelir kanunları kapsamında vergi incelemeleri
yapmak.
b) Her türlü bilgi, veri ve istatistiği toplamak suretiyle oluşturulacak Risk Analiz
Sistemi üzerinden mükelleflerin faaliyetlerim gruplar ve sektörler itibarıyla analiz
etmek, mukayeseler yapmak ve bu suretle risk alanlarını tespit etmek.
c) Vergi yükümlülüklerine ilişkin ihbar ve şikayetleri değerlendirmek.
ç) Vergi incelemelerinde Gelir İdaresi Başkanlığı ile gerekli eşgüdümü ve işbirliğini sağlamak
d) İnceleme ve denetim sonuçlarını izlemek, değerlendirmek ve istatistikler oluşturmak.
e) Vergi inceleme ve denetimleri ile raporlamaya ilişkin standart, ilke, yöntem ve
teknikleri geliştirmek, inceleme ve denetim rehberleri hazırlamak, vergi incelemesi
yapmaya yetkili olanların uyacakları etik kuralları belirlemek.(Standart ve kural belirleme)
f) Vergi müfettişlerinin mesleki yeterlik ve yetkinliklerinin sağlanması ve artırılması
artırılması için gerekli / çalışmaları yapmak, bu amaca katkı sağlamak üzerek
kalite güvence sistemini geliştirerek uygulamak(kalite güvence sistemi oluşturma)
g) Performans değerlendirme sistemi oluşturmak ve vergi müfettişlerinin
performansını bu sisteme göre değerlendirmek.(performans esası)
ğ) Vergi kaçırma ve vergiden kaçınma alanındaki gelişmeler ile bunların ortaya
çıkarılması ve önlenmesine yönelik yöntemler konusunda araştırmalar yapmak.
h) Vergi mevzuatı ile ilgili görüş ve önerilerde bulunmak.
ı) Bakan tarafından verilen teftiş, inceleme, denetim ve soruşturmaları yapmak.
i) Bakan tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.
Performans değerlendirme sistemi
Vergi müfettişlerinin mesleki yeterlik ve yetkinliklerinin objektif nesnel ve mukayeseli bir şekilde değerlendirilmesi için görev yaptıkları süre içindeki sınavlarda elde ettikleri başarı derecesi, grup başkanlarının vergi müfettişlerinin iş performansına ilişkin değerlendirmeleri, düzenledikleri vergi inceleme raporları hakkında rapor değerlendirme komisyonları tarafından yapılan değerlendirmeler, düzenledikleri diğer inceleme, araştırma, görüş, denetim ve soruşturma raporları hakkında yapılan değerlendirmeler, lisansüstü eğitim düzeyleri ve benzeri kriterler esas alınarak oluşturulur
Başkanlığın görev, yetki ve sorumlulukları, grup başkanlıklarının görev alanları, performans değerlendirme sisteminin oluşturulması ve yönetimi ile vergi müfettişlerinin görev, yetki ve sorumlulukları, mesleğe alınmaları, yetiştirilmeleri, yeterlikleri, yükselmeleri, grup başkanlıklarında görevlendirilmeleri ve yer değiştirme usul ve esasları yönetmelikle düzenlenir.
Yapılamayacak işler
Vergi incelemesine yetkili olanlar, görevlerinden ayrıldıktan sonra üç yıl süreyle, görevden ayrılış tarihi itibarıyla son üç yıl içinde nezdinde inceleme yaptıkları mükellefler veya bu mükelleflerin veya ortaklarının idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunduğu ya da nüfuzu altında bulundurduğu kurumlarda herhangi bir görev veya iş alamazlar, 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu kapsamında sözleşme düzenleyemezler. Bu yasağa uymayanlar hakkında 2/10/1981 tarihli ve 2531 sayılı Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşler Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.
Kanun Hükmünde Kararname ile yapılan düzenleme denetimde çok başlılığı ortadan kaldırılmış, eski tüm birimler ve unvanların yerini Bakana bağlı tek bir kurul ve unvan olarak vergi müfettişi almıştır. Yıllardır taşıdığımız unvanların kaybı üzücü olmuştur.
Merkeze bağlı 5000 den fazla vergi müfettişinden oluşan bir kurulun yönetimi ve etkili bir vergi denetimini sağlamak eskisinden daha büyük bir çabayı gerektirecektir. Kararname ile getirilen ilke ve esaslar uygulamaya yardımcı olabilecektir. Gerektiğinde yeni düzenleme yapmak yönetimin elindedir.
Akif AKARCA / Dr.Mehmet ŞAFAK / Verginin Gündemi
