Üniversite Öğrencilerine staj ücreti ödenir mi
Giriş: Kamu kurumlarında staj yapacak öğrencilere bilindiği gibi 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanunu kapsamında sigorta işlemleri yapılmaktadır. Staj yapan bu öğrencilere ayrıca bir maaş'ın verilmesi mümkün mü? Bazı öğrencilerin bu konuyu dava konusu yaptığı ve mahkeme kararıyla ödeneceği hükmü verildiği söyleniyor. Yalnız elimize gelen herhangi bir mahkeme kararı bulunmamaktadır. Ayrıca bu öğrencileri yerinde teftiş eden öğretim üyeleri veya öğretim görevlilerine her hangi bir ücret ödenir mi? 2914 personel kanunun 11. maddesine baktığımızda staj ile alakalı bir durum sayılmamaktadır.
Üniversitelerde staj gören öğrenciler ve bu stajları denetleyen öğretim elemanlarına ücret ödenip ödenmeyeceği yukarıda örnek olarak yer verilen sorunun benzerleri en çok sorulan sorulardandır. Bu yazımızda üniversite öğrencilerine ve stajı denetleyen öğretim elemanlarına ücret ödenip ödenmeyeceği sorularına cevap verilmeye çalışılacaktır.
Üniversite Stajı
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu'nun (3308 sayılı yasa, 1986) 18 inci maddesine göre, on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının yüzde beşinden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okulu ve kurumu öğrencilerine beceri eğitimi yaptırmakla yükümlüdür. Kanun'un 3 üncü maddesinde "işletme" mal ve hizmet üreten kamu ve özel kurum, kuruluş işyerleri olarak tanımlandığından bu yükümlülüğün yerine getirilmesinde özel ve kamuya ait işyerleri arasında bir ayırım söz konusu değildir.
Stajyer öğrenciler; eğitim gereği uygulamalı öğrenim yapmaları zorunlu bulunan öğrencilerdir. Bir öğrencinin stajyer sayılabilmesi için eğitim yaptığı kurumun statüsünde mecburi staj şartı bulunması ve okul tarafından bir işyerine uygulamalı eğitimini yapmak üzere belirli bir süre gönderilmesi gerekmektedir. 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin b bendine göre, meslek liselerinde okumakta iken veya öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler 4/a kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlar ise sadece iş kazası meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır. 4/a sigortalısı aynı dönem içinde birden fazla yerde çalışabilirler. Bunlarda herhangi bir sakınca yok. Hatta bir işyerindeki günleri ve kazançları dikkate alınarak sigortalı yapılması da zorunludur. Yoksa sigortasız işçi çalıştırmanın yaptırımları uygulanır.
Öğrencinin zorunlu olarak yaptığı staj süresince işveren bu kişileri sigorta yapmak zorunda değildir. Staj süresince okulun bilgisi dâhilinde öğrenci bir işyerinde uygulamalı eğitimi görür, ancak o işyerinde sigortalı olmaz. İşverenlerin stajyer öğrencinin okulundan belge istemeleri ve staj sürelerine dikkat etmeleri gerekir.
Üniversite Staj Ücreti
Staj yapma zorunluluğu bulunan yüksekokul ya da üniversite öğrencileri önceleri 3308 sayılı kanun kapsamına girmediğinden bu kapsama girenlerin sahip olduğu asgari ücret hakkına (yaşlarına uygun asgari ücretin en az % 30'u) sahip değildiler. 3308 sayılı kanuna tabi olmayan öğrenciler için işveren açısından ücret ödeme yükümlülüğü de yoktu.Ancak, 6111 sayılı "Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmündeki Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun"un 61 inci maddesi ile 3308 sayılı Kanun'un 3 üncü maddesinde ki "Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları" yeniden tanımlanmıştır. Yapılan değişiklikle mesleki ve teknik eğitim veren liseler ibaresinden sonra gelmek üzere teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ibaresi metne işlenmiştir. Bu değişikliğe bağlı olarak değişikliğin yürürlüğe girdiği 25.02.2011 tarihinden itibaren mesleki ve teknik eğitim veren liselerin yanı sıra yükseköğretim öğrencilerinden staj yapanlar hakkında da 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu'nu hükümleri uygulanmaya başlanmıştır.
Bilindiği üzere, 25.02.2011 tarihinde yürürlüğe giren 6111 sayılı Kanununun 61'inci maddesi ile mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları da 3308 sayılı Meslek ve Teknik Eğitim Kanununa tabi olmuşlardır. Bu nedenle söz konusu öğrencilere adı geçen kanun dikkate alınarak işlem yapılması gerekmektedir.Ayrıca, Milli Savunma Bakanlığı'ndan ulaşan ilgi (b) yazıda da; üniversite rektörlerinin, iş yerlerinde staj eğitimine tabi tutulacak öğrencileriyle ilgili olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca Sosyal Güvenlik Kurumuna gerekli başvuruları ve buna ilişkin belgeleri, öğrenci staj eğitimine başlamadan önce iş yerlerine göndermeleri gerektiği, belgeleri iş yerlerine ulaşmayan öğrencilerin staj eğitimine başlatılmayacağı ifade edilmektedir.
Eğitim yaptığı kurumun zorunlu staj şartı dışında, yüksekokulda öğrenimi devam eden bir öğrenciyi stajyer sıfatıyla çalıştıran işveren diğer çalışanlar gibi sigortalı sayacak ve aynı prim oranları üzerinden kuruma bildireceklerdir.
3308 SAYILI KANUN'UN KAPSAMI VE STAJYERLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
3308 sayılı Kanun ile çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda ve işletmelerde yapılacak mesleki eğitime ilişkin esaslar düzenlenmiştir (3308, m.1). Bu bağlamda 3308 sayılı Kanun, Mesleki Eğitim Kurulunun belirleyeceği mesleklerde, kamu ve özel sektöre ait kurum, kuruluş ve iş yerleri ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarındaki eğitim ve öğretimi kapsamına alır.
Kanun'un tanımlar başlıklı 3 üncü maddesine göre "İşletmelerde Mesleki Eğitim; mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin beceri eğitimlerini işletmelerde, teorik eğitimlerini ise mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletme veya kurumlarca tesis edilen eğitim birimlerinde yaptıkları eğitim uygulamalarını" ifade eder.
6111 sayılı Kanun ile 3308 sayılı Kanun'un 3 üncü maddesinde tanımlanan "Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları" tanımına ekleme yapılmıştır. Son değişikliğe göre "mesleki ve teknik eğitim alanında, diplomaya götüren orta öğretim kurumları ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ile belge ve sertifika programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim-öğretim kurumu" Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumu' dur.
Burada özellikle belirtmeliyiz ki, "orta öğretim kurumları" ibaresinden sonra gelmek üzere "ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları" ibaresi 6111 sayılı Kanun ile eklenmiştir. Dolayısıyla 6111 sayılı Kanun ile yapılan değişikliğin yürürlüğe girdiği 25.02.2011 tarihinden önce staj yapan üniversite öğrencilerini 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirmek mümkün değilken değişiklikten sonra artık staj yapan üniversite öğrencilerinin durumu da 3308 sayılı Kanuna göre belirlenecektir.
Yine madde metnine göre değerlendirme yaptığımızda; Ticaret Meslek Lisesi Muhasebe Bölümü Öğrencisi, Üniversite Meslek Yüksekokulu inşaat bölümü öğrencisi, aşçılık kursu öğrencisi (MEB tarafından izin verilmiş olan) stajyer öğrenci kapsamına girdiğini söyleyebiliriz. Diğer bir anlatımla üniversite öğrenimi yapanların tamamı 3308 sayılı Kanun kapsamında değildir. Üniversite öğrencilerinin 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilebilmesi için mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları olan meslek yüksekokullarında veya Teknik Eğitim Fakültesi vb. mesleki ve teknik eğitim okullarında öğrenim görmeleri gerekmektedir.
Daha öncede ifade ettiğimiz üzere on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının yüzde beşinden az, (…) olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitim yaptırır. Ancak bu ondan az personel çalıştıran işletmelerin stajyer çalıştıramayacağı anlamına gelmez. Zira ondan az personel çalıştıran işletmeler de mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerine bu Kanun'un ilgili hükümlerine göre beceri eğitimi yaptırabilirler.
Belirtilmesi gereken diğer bir husus da kanunda belirtilen şartları taşıyan işletmeler için stajyer öğrenci çalıştırmanın biz zorunluluk olduğudur. Şöyle ki, on ve daha fazla personel çalıştıran ve Bakanlıkça işletmelerde mesleki eğitim kapsamına alınan ancak, beceri eğitimi yaptırmayan işletmeler, beceri eğitimi yaptırması gereken her öğrenci için eğitim süresince her ay 18 yaşını bitirenlere ödenen asgari ücretin net tutarının 1/3'ü nispetinde, yirmi ve daha fazla personel çalıştırılması halinde 2/3'ü nispetinde saymanlık hesabına para yatırmakla yükümlü tutulmuştur.
Stajyer Öğrencilere Ödenen Ücretlerden Vergi Ve Sigorta Primi Kesilir Mi?
İşletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. Buna karşın, işletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30'undan, yirmiden az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15'inden aşağı ücret ödenemez (3308 m. 25/a). Daha yalın bir anlatımla stajyerlere ödenecek ücretler okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Bakanlıkça belirlenen esaslara göre sözleşme ile belirlenir. Ancak burada tam bir sözleşme serbestliğinden bahsedilemez. Bu kişilere yani liselerdeki stajyer dediğimiz öğrencilerle, mesleki eğitim öğrenimi gören üniversiteli stajyer öğrencilere, işyerinde 20 ve üzerinde personel çalışıyor ise asgari ücretin net tutarının %30 undan, yirmiden az personel çalışıyor ise % 15' inden daha aşağı ücret ödenemez.
Burada özellikle belirtilmesi gereken diğer bir husus ise 3308 sayılı Kanun kapsamı dışında kalan stajyer öğrencilere, örneğin; işletme fakültesi öğrencilerine üniversiteleri tarafından staj yaptırılması uygun görülse dahi bu öğrencilere staj yaptıklarından dolayı ücret ödemesi zorunlu değildir. Ancak işletmeler dilerse bu nitelikteki stajyerlere de ücret ödeyebilir.
Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenen ücretlerden vergi kesintisi tapılmaz. Çünkü aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenen ücretler her türlü vergiden müstesnadır(3308 m. 24/a). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun (5510 sayılı yasa, 2006) 80 inci maddesinin 1 inci fıkrasının (k) bendinde, aday çırak, çırak ve meslekî eğitim gören öğrencilerin prime esas kazançlarının ilgili kanunlarında öngörüldüğü şekilde belirleneceği hüküm altına alınmıştır. 3308 sayılı Kanun'da ise sigorta primlerinin 1475 sayılı İş Kanunu'nun 33. maddesi gereği, bunların yaşına uygun asgari ücretin % 50'si üzerinden Bakanlık ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarının bağlı olduğu üniversitelerin bütçesine konulan ödenekle karşılanacağı belirtilmiştir. 6111 sayılı Kanun ile değişiklik yapılmadan önce 3308 sayılı Kanuna tabi olanların genel sağlık sigortası hükümlerinden sigortalı olarak yararlanma hakları bulunmamaktaydı. 6111 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrası bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında olmayanlar genel sağlık sigortalısı sayılmıştır (sigorta prim oranları ise bakmakla yükümlü olunanlar için % 1, bakmakla yükümlü olunmayanlar için % 1+5=% 6'dır. %1 olanlar kısa vadeli sigortalar olan İKMH sigortası, % 6 olan ise İKMH+GSS primleridir).
3308 sayılı Kanun'un 24/a. maddesinde her ne kadar "Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır" denilse de 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nda (193 sayılı yasa, 1961) "3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunu'na tâbi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretlerinin vergi dışı tutulacağı" hüküm altına alınmıştır (193, m.23/12). Dolayısıyla 3308 sayılı Kanuna tabi olanlara asgari ücretin üzerinde ücret ödenmesi söz konusu olduğu durumlarda asgari ücreti aşan kısımdan vergi alınması gerekmektedir.
Öğretim Elemanlarına Staj Ücreti Ödenmesi
2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanununun 11 inci maddesiyle ek ders ücreti ödenme esas ve koşulları belirlenmiş olup, öğretim elemanlarının haftalık okutmak zorunda oldukları ders yükü saati dışında yaptıkları ders ve yürüttükleri faaliyetlerin haftalık ders programlarında yer alması ve fiilen yapılması şartıyla en çok 20 saate kadar ders ücreti ödeneceği, ders yükü ve ek ders ücretinin hesabında teorik ders dışındaki faaliyetler için belirlenen yükün haftalık 10 saatlik kısmının dikkate alınacağı öngörülmüş bulunmaktadır.
Diğer taraftan, Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Yürütme Kurulunun, 07.05.1990 tarihli toplantısında kabul edilen "Ders Yükü Tespitinde Uyulacak Esaslar" ın 2 inci bölümünün 2 inci maddesinin ( a ) fıkrasında; teorik ders, pratik ders, seminer, uygulama, tıbbi ve cerrahi klinik uygulaması ile birlikte benzeri diğer her saatinin bir saat yük olduğu belirtilmiş bulunmaktadır.
Buna göre, üniversitelerin bazı Fakülte, Yüksekokul ve Meslek Yüksekokullarında yürütülen staj çalışmalarının haftalık ders programlarında yer alması kaydıyla bu faaliyet dolayısıyla hastada 10 saati geçmemek üzere ek ders ücreti ödenmesi mümkündür. Ancak söz konusu faaliyetin yapıldığı sırada teorik dersinin de anlatıldığından bahisle ayrıca teorik ders ücreti ödenmesi ise mümkün bulunmamaktadır.
Sonuç
İşletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler ile üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerinde okuyup işletmelere staj yapmak üzere gönderilen öğrenciler 3308 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmektedir. Bu nedenle belirtilen nitelikteki stajyer öğrencilere staj yaptıkları işletmelerce ücret ödenmesi zorunludur. Bu kapsamdaki öğrencilerin sigorta primleri sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden öğrenim gördükleri okulları tarafından ödenir. Sigorta prim oranı ise öğrencilerin bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında olup olmamasına göre değişmektedir. Eğer öğrenci bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda ise sigorta prim oranı %1, bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda değil ise %6,5'tur. Yine stajyer öğrencilere işletmeler tarafından ödenen ücret tutarı asgari ücretin altında ise gelir ve damga vergisinden muaftır. Ödenen ücretin asgari ücret tutarı üzerinde olması durumunda ise asgari ücret tutarını aşan kısım brüt ücrete dönüştürülerek bulunan tutar üzerinden gelir ve damga vergisi kesilir.
Son olarak staj yapan öğrenci üniversitelerin mesleki ve teknik eğitim bölümlerinde öğrenim görmüyor ise ve okulları tarafından staj yapmaları uygun görülmüş ise bu öğrenciler 3308 sayılı Kanun kapsamına dışında tutulduğundan bunlara staj yaptıkları işletmeler tarafından ücret ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak işletmeler tarafından ücret ödenmesi söz konusu ise bu sefer ödenen ücretinin tamamı üzerinden hem gelir hem de damga vergisi kesilerek bağlı bulunulan vergi dairesine ödenmelidir. Öğretim elemanları haftalık ders programlarında yer alması şartıyla bu faaliyetleri dolayısıyla ek ders ücreti ödenmesi mümkündür. Ancak stajlar okulun kapalı olduğu dönemde yapıldığından, uygulamada staj için ders ücreti ödemesi yapılmamaktadır.
KAYNAKÇA
Murat ÖZDAMAR İstanbul SGK İl Müdür Yrd, Erden ÇAKAR Sosyal Güvenlik Denetmeni MART- NİSAN 2013 Tarih Sayılı Mali Çözüm Dergisinde yayınlanan "STAJ YAPAN ÖĞRENCİLERE ÖDENEN ÜCRETLERDEN VERGİ VE SİGORTA PRİMİ KESİNTİLERİ NASIL YAPILACAK?" başlıklı makale
(C) YAZAR: Ayhan GÖKDEMİR
Dokuz Eylul Üniversitesi
Sağlık Meslek Yüksekokul Sekreteri
ayhan.gokdemir@deu.edu.tr
İSAKARAKAS.COM
ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ =} BLOG1:Sosyal Güvenlik (SGK) Mesleki Paylaşım Platformu
