Okulların tatil olması ile birlikte çalışanlar tatil hazırlıklarına başlıyor. Tatil hazırlığı yaparken çalışanın ne kadar yıllık izin hakkı olduğunu bilmesi de önem arz ediyor. Yıllık izin çalışanlar yönünden büyük bir öneme sahiptir. Bu önemi yıllık izni düzenleyen mevzuatta öngörüyor. Örneğin yıllık ücretli izin anayasal bir hak olması ve İzin hakkından vazgeçilemiyor olması bu önemden kaynaklanıyor. Yıl boyunca çalışanların bir süre dinlenmeleri, beden ve ruh sağlığı bakımından gerekli olduğu gibi izin sonrası verimliliği ve motivasyonu da olumlu yönde etkiliyor. Bu yazı dizimizde; işçi, memur, gazeteci ve gemi adamlarının yıllık izne hak kazanma, yıllık izin süreleri ve bu izinleri nasıl kullanacaklarını açıklamaya çalışacağız....
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için işçilerin en az bir yıl bir işyerinde çalışmaları gerekiyor. Bu sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınıyor (Geniş bilgi için Arif TEMİR, İş Hukukunda İzinler ve Uygulaması)
Örnek: İşveren Ahmet beyin Samsun'daki işyerinde 7 ay çalışan işçi Ali bey, Ahmet beyin Adıyaman'daki işyerinde de 5 ay çalıştığı takdirde yıllık izne hak kazanır.
İşyeri devrinde izin nasıl hesap edilir?
İşyerinin devri, intikali ya da başka bir surette bir işverenden başka bir işverene geçmesi durumunda işçilerin kıdemleri eski işyerlerinde/işverenlerinde işe girdikleri tarihten itibaren başlar.
Örnek: Zeynep hanım, X işyerinde 01.01.2007 tarihinden itibaren 3 yıl çalışmıştır. 3 yıldan sonra işyeri devredilmiştir. Zeynep hanımın yıllık izin kıdemi devirden önceki işverenin yanında çalışmaya başladığı 01.01.2007 tarihinden itibaren başlar.
Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan işçilerin değişik kurumlardaki çalışma sürelerinin toplanarak yıllık izinleri hesap edilir.
Örnek: A Bakanlığında 8 ay, B bakanlığında ise 4 ay çalışmış olan işçinin her iki çalışma süresi toplanarak yıllık izin kıdemi ve izne hak kazanıp kazanmadığı belirlenir.
Yıllık izin bakımından çalışılmış sayılan haller
4857 sayılı İş Kanununa göre bir yıllık çalışma süresinin içerisine bazı durumlarda çalışılmamış sürelerde dahil edilebiliyor. Aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır:
- İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler,
- Kadın işçilerin 74 üncü madde gereğince doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler.
- İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz.).
- Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın onbeş günü (işçinin yeniden işe başlaması şartıyla).
İşçiler ne kadar izin kullanacak
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört gün,
b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi gün,
c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı gün,
yıllık ücretli izin verilir.
Bu izin süreleri iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
- Beşinci yılın izni 14 işgünümü yoksa 20 işgünü olarak mı kullanılır?
Beşinci yılın iznini kullanma konusunda uygulamada tereddütler var. Bu tereddüt beşinci yılın izni 14 işgünümü yoksa 20 iş günümü kullanılacağı konusundan kaynaklanmaktadır. İşçi beşinci yılın iznini altınca yılda 14 iş günü olarak kullanacaktır. Ancak yedinci yılda altıncı yılın iznini 20 işgünü olarak kullanmaya hak kazanacaktır.
İzin isteyen işçi ne yapmalı
İşçi, hak ettiği yıllık ücretli iznini kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir.
İşveren veya işveren vekilleri, bu istekleri varsa izin kuruluna yoksa kendileri değerlendirir. İşçi yıllık izin isteminde, adını soyadını, varsa sicil numarasını, iznini hangi tarihler arasında kullanmak istediğini ve ücretsiz yol izni isteyip istemediğini yazar.
- İşveren İşçinin İzin Talebiyle bağlı mı?
İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir. Ancak, izin sıra ve nöbetleşmesini göstermek üzere söz konusu kurulca düzenlenecek çizelgeler işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak hazırlanır.
Çalışma süresinden sayılan haller
- Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri.
- İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
- İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler.
- İşveren tarafından verilen diğer izinler ile kısa çalışma süreleri.
- Bu Kanunun uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi.
Fazla izin nasıl kullanılır?
Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Bu süreler izin süresine ayrıca eklenir. Yıllık izin süresini bir bayram gününe denk getiren işçi bayram süresi sonunda işbaşı yapar.
Örnek: 30 nisan 2012 tarihinde izne başlayan bir işçinin 20 mayısta işbaşı yapması gerekiyorsa bu işçi 1 mayıs ve 19 mayıs tarihlerinin genel tatil günü olması nedeniyle 22 mayısta işbaşı yapacaktır. Bu örnekte olduğu gibi işçi 2 günlük ilave izin hakkı elde ederek 2 gün sonra işbaşı yapmıştır.
Yıllık İzinde Çocuk, Genç ve Yaşlı İşçilerin Avantajı
Onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamıyor.
Örnek: Bir işyerinde bir yıl çalışan 52 yaşındaki Ahmet beye en az 20 işgünü yıllık izin verilir. Ahmet beyin diğer işçiler gibi işyerinde 5 yıl çalışmasına gerek yoktur.
Sigorta primlerinin ödenmesi
01.10.2008 tarihine kadar iş kazaları ve meslek hastalıkları primi yıllı izin kullanma döneminde kesilmemekteydi. Ancak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun yürürlüğe girdiği 01.10. 2008 tarihinden itibaren izin süresinde bütün sigorta kollarına ait primler kesiliyor.
Kullanamayacaklar
Bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlar hakkında İş Kanununun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz. Dolayısı ile mevsimlik ve kampanya işlerinde çalışanların yıllık ücretli izin hakkı bulunmuyor.
Örnek: Antalya'da kurulu bulunan otelde bir garson sadece yaz sezonunda çalışıyorsa yıllık izin hakkı olmaz. Garson sezonluk olarak 10 yıl çalışmış olsa da izne hak kazanamaz.
- İzin kullanırken dikkat edilecek konular
Yıllık ücretli izin, bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere tarafların anlaşması ile en çok üçe bölünebilir. Çocuk ve genç işçilerin izinleri ise çocuk ve genç işçinin talebi doğrultusunda en fazla ikiye bölünebiliyor.
Örnek: Yılda 16 gün izin hakkı olan işçiye izninin bir bölümü 10 gün olarak verilir. Diğer altı gün ise değişik şekilde kullandırılabilir.
- Hastalık izinleri yıllık izinden düşülür mü?
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.
Ücretsiz yol izni...
Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır
Ücretsiz yol izninin, izin parçalı kullanılsa da toplam olarak 4 gün kullanılması gerekir. Bunun aksine görüşler de vardır
Ücretsiz Yol İzninden Erken Dönenleri Bekleyen Tehlike:
Yol izni alanlar bu süreyi kullanmadan işe dönerlerse, işveren bunları sürenin bitiminden önce işe başlatmayabilir. Dolayısı işçiler tatilden erken dönmeden önce işverenleri ile bu durumu konuşmaları gerekiyor. Aksi halde tatilden erken dönmenin bir faydası olmayabilir.
Yıllık izin ücreti izinden önce ödenmeli mi?
İşveren, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izine başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermesi gerekiyor.
Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödeniyor.
- Yıllık izin ücretinin hesabında hangi ücretler dikkate alınmaz?
İzin ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı alınacak ücretler, primler, sosyal yardımlar ve işyerinin devamlı işçisi olup, normal saatler dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler hesaba katılmaz.
- İzinde çalışma yasağı
Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. İş sözleşmesinde izin kullanırken bir başka işyerinde çalışabilir hükmü olanların çalışmasında bir sakınca bulunmuyor.
Part-time çalışanlar için
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir . Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır. Yukarıdaki esaslara göre izine hak kazanan kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçilerle tam süreli çalışan işçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücretleri konularında bir ayrım yapılamaz.
Arif Temir
http://www.gunes.com/2012/06/28/yazar/2632/arif_temir/calisanlarin_yillik_izin_haklari.html
