Süreksiz Tarım İşçilerinin Sosyal Güvenliği
A- Giriş
Tarımsal faaliyetlerde kol kuvvetinden yararlanılan insanlara tarım işçisi denmektedir. İşçi kullanmayan küçük işletmelerde işletme sahibi ve aile bireyleri tarım işçisi sayılmazlar. İşletmede daimi veya geçici olarak kalan, arada yemek gereksinimleri karşılanan ve aynı zamanda¸ ücret alanlar ise işçi sayılır. Buna göre; başkasının işletmesinde bir ücret karşılığında çalışan insanlar tarım işçisi olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizde tarım işçilerinin sosyal güvenliği uzun yıllar büyük bir sorun olarak ortada kalmıştır.
Türkiye sanayileşme sürecine 1930’lu yıllarda girmiş ve bugünkü anlamıyla sosyal güvenlik sisteminin ilk temeli 1936 yılında çıkarılan 3008 sayılı İş Kanunu ile atılmıştır. Daha sonra Türkiye’de sosyal güvenlik konusu çeşitli evrimler geçirmiş, 1961 yılında kabul edilen Anayasa ile birlikte Anayasal bir hak halini almıştır. Anayasanın 48’inci maddesi ‘Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir, bu hakkı sağlamak için sosyal sigortalar ve sosyal yardım örgüt¸ kurmak ve kurdurmak devletin ödevlerindendir’ denmiştir.
Toplumun tüm kesimlerinin olduğu gibi tarım kesiminin de sosyal güvenlik kapsamı dışında bırakılması düşünülemez. Çünkü herkesin sosyal güvenliğini sağlamak devlete yüklenen anayasal ödevidir. Bu ödevi yerine getirmek adına geçici tarım işçilerini de sosyal güvenlik kapsamına almak amacıyla 17.10.1983 tarihli 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu (TİSSK) çıkartılmış, bu kanun 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu yürürlüğe girene kadar yürürlükte kalmıştır. (1)
5510 Sayılı Kanunda ilk anlamda süreksiz tarım işçilerinin sosyal güvenliğine yer verilmemiştir. Ancak 25.02.2011 tarih 27857 mükerrer resmi gazetede yayınlanan 6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna eklenen EK 5 inci maddeyle isteğe bağlı olarak süreksiz tarım işçileri yeniden sosyal güvenlik hakkına kavuşmuştur.
1. Süreksiz Tarım İşçiliğin Kabulü ve Sigortalılığın Başlangıcı
6111 sayılı Kanunun 51 inci maddesiyle, 5510 sayılı Kanuna eklenen ek-5 inci madde ile 1/1/2008 tarihinde yürürlükten kaldırılan Tarım SSK yerine tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar için 1/3/2011 tarihinden itibaren sigortalı olma imkanı yeniden getirilmiştir. Bu maddeye göre;
a- 5510 Sayılı Kanunun 4 üncü madde (zorunlu sigortalı) olmamak,
b- İsteğe bağlı sigortalı olmamak,
c- 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi (banka sandıkları) kapsamında sigortalı olmamak,
d- 2925 Sayılı Kanuna göre sigortalı olmamak (Eski 15 günlük Tarım SSK),
e- Kendi sigortalılıklarından dolayı bu kanunlara göre gelir veya aylık almamak,
f- 18 yaşını doldurmuş olmak;
g- Tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışıp, örneği Kurumca hazırlanan ve Kurumca belirlenen ilgili muhtarlık, birlik, kuruluş, il veya ilçe tarım müdürlükleri tarafından usulüne uygun olarak düzenlenip onaylanmış “Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” ile ikametlerinin bulunduğu SGK Müdürlüğüne talepte bulunanların talep tarihinden itibaren sigortalılıkları başlatılmaktadır. Ancak postayla yapılan müracaatlarda sigortalılık başlangıç tarihinin belirlenmesinde Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 124 üncü maddesi dikkate alınmaktadır. Buna göre adi posta veya kargo ile yapılan müracaatlarda bildirgenin kurum kayıtlarına intikal tarihi; taahhütlü, iadeli taahhütlü ve acele posta yoluyla yapılan müracaatlarda bildirgenin postaya veriliş tarihi sigortalılık başlangıç tarihi olarak dikkate alınmaktadır. (2)
SGK tarafından belirlenen ilgili muhtarlık, birlik, kuruluş, il veya ilçe tarım müdürlükleri tarafından usulüne uygun olarak düzenlenip onaylanmış “Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi”ile müracaatta bulunmak süreksiz tarım işçisi kabul edilmenin en önemli şartıdır. Süreksiz tarım işçisi olduğunun kabulü ve sigortalılığın başlatılması muhtarlık, birlik veya tarımsal kuruluşlar ile İl ve İlçe Tarım Müdürlüklerinin birlikte onayına bağlıdır. Aksi halde sigortalılık başlatılmamaktadır.
2. Süreksiz Tarım İşçilerinin Ödeyeceği Prim Tutarı
5510 sayılı Kanunun 82 inci maddesine göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak üzere (2012 yılı için günlük 29,55TL ile 192,08TL arasında) sigortalı tarafından belirlenen günlük kazancın otuz karının %34,5’i oranında prim ödeyeceklerdir. Bu primin %20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası; %12,5 genel sağlık sigortası primi, %2 ise iş kazası meslek hastalığı primidir.
Ancak 6111 Sayılı Kanunun 51 inci maddesinin yürürlüğe girmesiyle birlikte 2011 yılı için 5510 Sayılı Kanunun 82 inci maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının on sekiz katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle alt sınırın otuz katını geçmemek üzere prim ödeyecektir.
Buna göre; ek 5 inci madde kapsamındaki süreksiz tarım sigortalılardan, 2012 yılı için kendilerinin Kuruma beyan ettikleri kazanç esas alınarak aylık 19 gün üzerinden prim alınacak, sigortalı hizmetleri ise 30 üzerinden kabul edilecektir. 2012 yılının ilk yarısı için de prime esas kazanç alt sınırı üzerinden yaklaşık 193,70 TL prim ödeyeceklerdir.
3. Sigortalılıklarının Sona Ermesi
Madde kapsamındaki sigortalılıkları ise 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi dâhil (çiftçi bağ-kur) olmak üzere 4 üncü maddeye istinaden sigortalı olarak çalışmaya başlayanların (zorunlu sigorta kapsamında) çalışmaya başladıkları tarihten itibaren sona erecektir. Çıraklık, Lisede ve Üniversitede Staj Yapma, Üniversitede Kısmi Zamanlı Çalışma gibi hallerde ise sigortalılık sona erdirilmeyecektir. Zorunlu sigortalılığın sona ermesini takip eden tarihten itibaren kendiliğinden başlatılacak ayrıca talep istenmeyecektir.
Sigortalılığını sonlandırması talebinde bulunanların talep tarihinden, prim borcu bulunanların primi ödenmiş son günden, gelir veya aylık talebinde bulunanların aylığa hak etmiş olmak şartıyla talep tarihinden, ölen sigortalının ölüm tarihinden itibaren sonlandırılmaktadır. (2)
5. Süreksiz Tarım İşçilerinin Yararlandıklar Haklar
Tarım işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrası ( a ) bendi kapsamında (Eski SSK) sigortalı sayılmışlardır. Kısa vadeli sigorta kolları bakımından iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, uzun vadeli sigorta kolları yönünden melüllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından yararlanabilmektedirler. Ayrıca genel sağlık sigortasından sağlık yardımlarından kendileri ve bakmakla hükümlü oldukları yararlanabilmektedirler.
Süreksiz tarım işçileri analık ve hastalık sigorta kolları kapsamına ise alınmamıştır. Daha açık bir ifadeyle süreksiz tarım işçileri; iş kazası ve meslek hastalığı halleri haricinde hastalıkları veya doğum nedeniyle istirahat aldıklarında geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanamayacaklardır. Ayrıca yine doğumdan sonra ödenen ve süt parası olarak bilinen 89,00TL’lik emzirme ödeneğinden de yararlanamamaktadırlar.
- İş kazası veya meslek hastalığı sigortasından yararlanabilecekleri haklar ise şunlardır:
a) Sigortalıya, geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi.
b) Sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanması.
c) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlanması.
d) Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi.
e) İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi.
- Malûllük sigortasından ise malûllük aylığı bağlanabilecektir.
- Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ise şunlardır:
a) Yaşlılık aylığı bağlanması.
b) Toptan ödeme yapılması
.
- Ölüm sigortasından ölen sigortalıların hak sahiplerine;
a) Ölüm aylığı bağlanmakta,
b) Ölüm toptan ödemesi yapılmakta,
c) Aylık almakta olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmekte;
d) Cenaze ödeneği verilmektedir. Cenaze ödeneği 2012 yılı için 363,00TL’dir.
Kız çocuklarına evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde ödenen evlenme ödeneği (çeyiz parası) almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarının bir defaya mahsus olmak üzere peşin olarak ödenmesidir.
Süreksiz tarım işçileri ve bakmakla yükümlü oldukları genel sağlık sigortalısı kabul edilmiştir. Ancak bunların genel sağlık sigortasından sağlık yarımlarından yararlanabilmeleri için 30 günlük prim ödeme şartını yerine getirmelerinin yanında taksitlendirilerek tecil ve taksitlendirmeleri devam edenler hariç 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının bulunmaması şarttır.
B- Sonuç:
Türkiye’de toplumun tüm kesimlerinin sosyal güvenliğinin sağlanması anayasal zorunluluktur. Ülkemizde ırgat tabir edilen süreksiz tarım işçilerinin isteklerine bağlı olarak sosyal güvence kapsamına girebilecek olmaları kayıt dışı istihdamın oldukça yüksek olduğu sektör açısından önemli bir sorundur. Ayrıca isteğe bağlı olması nedeniyle istismar edilerek süreksiz tarım işçileri yerine bu sigortalılığı genellikle eski SSK statüsünden yararlanmak isteyenler, yüksek genel sağlık sigortası primi nedeniyle sadece genel sağlık sigortası primi ödeyerek sağlıktan yararlanmak yerine yaklaşık aynı primi ödeyerek emeklilik haklarından da yararlanmak isteyenler oluşturmaktadır.
Bu yüzden gerçekten beden gücüyle tarım işlerinde gündelik çalışanlar sosyal güvenlik kapsamı dışında kalmaktadır. Toplumun alt gelir düzeyine sahip bu kesimi de sosyal güvenlik kapsamına almak adına tarım işçilerinin sisteme zorunlu olarak dâhil edilmelerine yönelik yeni yöntemler geliştirilmelidir.
Yine süreksiz tarım işçilerin diğer sektörlerde çalışan işçiler gibi tüm sigorta kolları ve sigorta hak ve yükümlülüklerinden yararlandırılmaları sektörde kayıtlı istihdamı arttırarak aktif istihdam oranını olumlu yönde arttıracaktır. Buda finansal açıdan sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sisteminin oluşturulmasına ve toplumda sosyal barışa önemli katkı sağlayacaktır.
Kaynaklar:
(1) Nurettin Yıldırak ve diğerleri, Türkiye’de Gezici ve Geçici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları ve Sorunları, Uluslararası Çalışma Örgütü Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2002, s.10.
(2) “2011/36 Genelge”, Sosyal Güvenlik Kurumu, 05.Nisan.2011.
(3) “2011/36 Genelge”, Sosyal Güvenlik Kurumu, 05.Nisan.2011.
Hilmi ERCAN
Sosyal Güvenlik Denetmeni
http://calismarehberi.com/sureksiz-tarim-iscilerinin-sosyal-guvenligi-makale,61.html
