Hiç Tescil Edilmemiş Veya Tescil Edilmiş Olmaklar Birlikte Hiç Bildirimde Bulunulmayan İhale Konusu İşler Ve Özel Bina İnşaat İşyerlerinde Asgari İşçilik Hesabı
İnşaat sektörü ülkemizde de ekonominin ileri ve geri bağlantılarıyla ekonominin itici gücüdür. Bununla birlikte, Türkiye’deki inşaatların % 90’ından fazlası özel sektörün yaptığı inşaatlar olduğu halde, inşaat sektöründen Kuruma bildirilen sigortalıların ancak % 8’i özel sektörün yaptığı inşaatlardan bildirilmektedir. Bunun sonucunda da, bir otokontrol tedbiri olarak, özellikle özel bina inşatları ve ihaleli işlerden belli oranların altında Kuruma işçilik bildirilmemesi uygulamasına başlanmıştır.
.
Özellikle inşaat sektörüne özgü geliştirilmiş olan ölçümleme sisteminin 1987 yılında kaldırılmasıyla, kaçak sigortalı çalıştırılması, inşaat sektöründe yeniden önlem almayı gerektirecek düzeylere ulaşmıştır. Böylece 1994 başından geçerli olmak üzere 3917 sayılı Kanun ile asgari işçilik uygulaması başlatılmıştır.
.
Bu sefer belli kriterler altında devamlı işyerlerinde de Kurum denetim elemanlarının incelemeleri sonucunda Kuruma yeterli işçilik bildirilip bildirilmediği de tespit edilmeye çalışılmıştır. 616 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kısa bir süre kanuni dayanaktan yoksun kalan uygulama, 4958 sayılı Kanun ile 2003 yılından beri uygulanmaktadır.(1) Makalemizde asgari işçilik uygulamasının genel hususları ile hiç tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte hiç bildirimde bulunmayan ihale konusu işler ile özel bina inşaat işyerlerinde asgari işçilik değerlendirilmesinin nasıl yapıldığını anlatmaya çalışacağız.
.
II-ÖZEL BİNA İNŞAATI VE İHALE KONUSU İŞLERDE YETERLİ İŞÇİLİK BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ
.
5510 sayılı Kanunun 85 inci maddesinin ikinci fıkrasında ‘’Kamu İdareleri, döner sermayeli Kuruluşlar, Kanunla kurulan Kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından ihale mevzuatına göre yaptırılan işlerden ve özel nitelikte inşaat işlerinden dolayı bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçilik bildirilmiş olup, olmadığı Kurumca araştırılır. Bu araştırma sonucunda yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğu anlaşılırsa, eksik bildirilen işçilik tutarı üzerinden hesaplanan prim tutarı, gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte bir ay içinde ödenmek üzere işverene tebliğ edilir. Tebliğ edilen prim ve gecikme cezası gecikme zammının ödendiği veya ödeneceğinin işveren tarafından yazılı olarak taahhüt edilmesi halinde borç kesinleşir.
.
Tebliğ edilen prim, gecikme zammı ve gecikme cezasının ödenmemesi veya taahhütname verilmemesi veya Kurumca işyerinin denetlenmesine gerek görülmesi durumunda Kurumca inceleme yapılır.’’ hükmü ile Sosyal Güvenlik Kurumuna işverenin ihale makamlarından almış olduğu ihale konusu iş ile ya da özel nitelikte inşaat yapması halinde yeterli işçilik bildiriminde bulunup bulunmadığının araştırılması yetkisi verilmiştir.
.
Özel bina inşaatları ve ihale konusu işlerde yeterli işçilik miktarı, bildirilip, bildirilmediğinin tespiti, Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ve Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlükleri tarafından yapılacağı gibi bazı hallerde Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişleri veya Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre yetki verilmiş meslek mensuplarınca yapılabilmektedir.
.
Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ve Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerince yeterli işçilik tespiti yapılırken, işveren, malzemeli işçilik ve salt işçilik faturası bulunduğunu belirtir bir yazı ile bilgi vermesi durumunda, söz konusu faturaların Sosyal Güvenlik Müfettişlerince veya Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirler tarafından incelenmesi gerekmektedir.(İşverenlerce, burada dikkat edilmesi gereken nokta incelemeye sunacağı kayıt belgelerin ibrazını süresinde yapması ve asgari işçilik oranının %25 eksiltmeksizin tam olarak uygulanmasıdır.)
.
Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri , Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüklerince, veya Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirler tarafından tespit edilen yeterli işçilik tutarı ile Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilen prime esas kazanç toplam tutarı karşılaştırılır. Bildirilen prime esas kazanç tutarının, yeterli işçilik tutarından az olması durumunda aradaki fark tutar kadar ek tahakkuk yapılır ve son aya maledilir ve ortaya çıkan fark tutar işverene tebliğ edilir.
.
Kurumun defter ve belge incelemeye yetkili denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından veya meslek mensubunca düzenlenen raporlara istinaden, Kuruma bildirilmediği tespit edilen eksik işçilik tutarının maledildiği her bir ay için asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır. Fark işçiliğin deftere işlenmemesi nedeniyle maledilen dönem için kayıtların geçersiz olduğu kabul edilerek asgari ücretin yarısı kadar idari para cezası tahakkuk ettirilmektedir.
.
III- BİLDİRİMDE BULUNULMAYAN İHALE KONUSU İŞLER VE ÖZEL BİNA İNŞAAT İŞYERLERİNDE ASGARİ İŞÇİLİK HESABI
.
Özel bina inşaatlarında, asgari işçilik uygulaması 01.01.1994 tarihinde başlamış olup, 01.01.1994 tarihinden önce başlayıp, 01.01.1994 tarihinden sonra bitirilen dönemler için kıyaslama yapılarak asgari işçilik uygulaması yapılmaktadır.
.
Hiç tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunulmamış olan ihale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatı işyerleri ile ilgili olarak Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti gerekmekte ise de, gerek işverenlerin gecikmeden kaynaklanacak mağduriyetlerini önlemek gerekse gayri faal bu tür işyeri dosyalarının bir an evvel tasfiyesini sağlamak amacıyla, her halükarda işin 01/01/2004 tarihinden önce bitmiş olması kaydıyla, işverenlerin taahhütname vererek hesaplanacak tutarı gecikme zammı ile birlikte ödemeleri halinde, Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarına inceleme yaptırılmaksızın ilişiksizlik belgesi verilecektir.
.
Dolayısıyla 01.01.2004 tarihinden önce bitirilen ihale konusu işler ile özel bina inşaat işyerleri ile ilgili inceleme Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ve Merkez Müdürlüklerinde tamamlanmış olduğu gibi zaman tasarrufunu beraberinde getirecektir.
.
Yapıldığı Kurumca sonradan tespit edilen ticari, turistik, dinlenme amaçlı ve anahtar teslimi olmaksızın, defter tutma yükümlülüğü olmayan tescilsiz veya tescilli olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunmayan, bittiği yılı takip eden yılbaşından itibaren bittiğinin tespiti; 2008 ve önceki yıllar için 5 yıllık süreyi, 2009 yılı için 6 yıllık süreyi, 2010 yılı için 7 yıllık süreyi, 2011 yılı için 8 yıllık süreyi, 2012 yılı için 9 yıllık süreyi, 2013 ve sonraki yıllar için 10 yıllık süreyi aşan ve 300 m2‟ye kadar olan inşaat işyerleri için ünite tarafından yapılacak ön inceleme ve değerlendirme sonucunda bulunan işçilik matrahı son ayına mal edilerek tahsil edilecektir. İhbar, şikayet ve şüpheli durum olmaması halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir.
.
IV-SONUÇ
Verilen işyeri bildirgesine istinaden tescil edildiği halde Kuruma prim belgeleri verilmeyen veya hiç tescil edilmemiş bulunan, ihale konusu işler ve özel bina inşaatı işyerleri ile ilgili araştırma yapılmasına imkan bulunmadığından, bu durumdaki işyerleri ile ilgili olarak işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitini teminen durum, doğrudan Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişlerine veya meslek mensuplarına intikal ettirilerek düzenlenecek rapora göre işlem yapılmaktadır. Ancak yapılan düzenlemelerle bu durumun istisnai durumları ortaya konulmuştur ki bizce de olumlu bir gelişme olup, işverenlerin gecikmeden kaynaklanacak mağduriyetlerinin önüne geçilmiş, gayri faal bu tür işyeri dosyalarının bir an evvel tasfiyesi sağlanmış olacaktır.
(1) Dr. Özkan BİLGİLİ, Sosyal Güvenlik Uygulaması, Ankara Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası
Hakan HASTÜRK
Pendik Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür Yardımcısı
Pendik Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür Yardımcısı
Kaynak: Bilgili Bağımsız Denetim ve YMM A.Ş.
