İsteğe Bağlı Sigortalıların Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Sosyal güvenlik sisteminde zorunlu sigortalılık kapsamı dışında bulunanların sisteme dâhil olabilmelerini, özellikle de emekli aylığı talep edebilmelerini sağlamak amacıyla getirilen isteğe bağlı sigortalılık uygulaması sosyal güvenlik reformuyla birlikte çeşitli yönleriyle tartışılır hale gelmiştir.
I- GİRİŞ
Özellikle de isteğe bağlı sigortalıların hangi statüden (4/a, 4/b ve 4/c) emekli olacakları isteğe bağlı sigortalıların kafasını karıştırmıştır. Hele de herhangi bir zorunlu sigortalılıkla ilişkisi olamayan bir kişinin emekli olmak için başvuruda bulunduğunda, yıllarca ödemiş olduğu primlerin, ödediği zamandaki tutarlarla ilgiliye ödenmesinin tam bir hayal kırıklığına neden olacağı açıktır.
Makalemizde isteğe bağlı sigortalıların dikkat etmesi gereken hususlara son mevzuat değişiklikleri çerçevesinde değinilmiştir.
II- İSTEĞE BAĞLI SİGORTALI OLMA ŞARTLARI VE PRİM TUTARI
İsteğe bağlı sigortalılık ile ilgili düzenlemelere 5510 sayılı Kanun’un 50, 51 ve 52. maddelerinde yer verilmiştir. Kanun’a göre isteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tâbi olmalarını sağlayan sigortadır.
İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından;
a) Bu Kanun’a tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,
b) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,
c) 18 yaşını doldurmuş bulunmak,
d) İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak,
şartları aranır.
İsteğe bağlı sigortalılık, kişinin Kuruma başvurusuyla başlar; sigortalının sigortalılığını sona erdirme talebi, aylık bağlanması talebi veya ölümüyle sona erer.
İsteğe bağlı sigorta primi, 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir.
III- İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILARI İLGİLENDİREN SON DÜZENLEMELER
A- İSTEĞE BAĞLI SİGORTALI OLMA ŞARTLARI
Gelir vergisinden muaf olarak 193 sayılı Kanun’un 9. maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilen işleri sürekli ve gelir getirici olarak, bir işverene bağlı olmaksızın yapan kadınlarda aranan 01.10.2008 tarihinden önce de belirtilen işleri yapıyor olma şartı 6111([1]) sayılı Yasa ile kaldırılmıştır. Bilindiği üzere gelir vergisinden muaf tutulan kadınlar, isteğe bağlı sigortalı olmaları halinde 5510 sayılı Kanun’un geçici 16. maddesine göre indirimli prim ödüyorlar.
01.10.2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet etme şartı aranmaktadır. Ancak 01.10.2008 tarihinden önce yurt dışında ikamet eden ve isteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalıların isteğe bağlılıkları devam ettiği sürece, Türkiye’de ikamet etme zorunluluğu bu sigortalılar için aranmayacaktır. Ancak bu kişilerin durumlarında meydana gelebilecek bir değişiklik bu hakkı ortadan kaldıracaktır. Örneğin isteğe bağlı sigortalılıkları bir gün bile kesintiye uğrasa yeni duruma göre ikamet etme şartı aranacaktır. Yurt dışında yaşayan isteğe bağlı sigortalıların bu hususa dikkat emesi, sigortalılıklarını kesintiye uğratmaması gerekmektedir. Aksi durumda ödemiş oldukları primler kendilerine geri iade edilecektir.
Ayrıca uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden dolayı yurt dışından da ülkemizde isteğe bağlı sigortaya devam etme hakkı olanlar için Türkiye’de ikamet şartı aranmamaktadır. Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri içinde Türkiye’de ikamet şartı aranmamaktadır.
B- İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILARIN HİZMET SÜRELERİNİN STATÜSÜ
5510 sayılı Kanun’a göre isteğe bağlı sigortalı olarak ödenen primler, sigortalılık statüsü bakımından 4/b kapsamında değerlendirilmektedir. Yani bu durumda olanlar emeklilik için 4/b (Bağ-Kur) şartlarına tabidirler. Reformla birlikte ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen işçilerin ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri ile kısmi süreli çalışanların ay içindeki eksik günlerini tamamlamak üzere ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri de 4/b kapsamında değerlendirilmekteydi.
6111 sayılı Kanun’da ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin uzun vadeli sigortalardan faydalanmak için ödediği isteğe bağlı sigorta primlerinin 01.10.2008 tarihinden itibaren 5510 sayılı Yasa’nın 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında sayılmıştır. Daha önceden ödenen bu primler 01.10.2008 tarihinden itibaren 5510 sayılı Yasa’nın 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında değerlendirilmekteydi.
Kısmi süreli çalışanlar, çalışmadıkları günleri isteğe bağlı sigortalı olarak 30 güne tamamlayabiliyorlardı ve ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri de 5510 sayılı Yasa’nın 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında değerlendiriliyordu. 6111 sayılı Kanun ile birlikte, isteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen süreler 25.02.2011 tarihinden itibaren 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında geçen sigortalılık süresi olarak değerlendirilecektir. Bu kişilerin 01.10.2008–24.02.2011 tarihleri arasında ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri ise 4/b kapsamında sayılacaktır.
C- HİZMET BORÇLANMALARI
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesine “5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamı sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edilir.” fıkrası eklenmiştir([2]). Yapılan borçlanma talep üzerine bir defaya mahsus olmak üzere, aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamı ilgiliye iade edilecektir.
5510 sayılı Kanun’a göre isteğe bağlı sigortalı olarak ödenen primler 01.10.2008 tarihinden itibaren, sigortalılık statüsü bakımından 4/b kapsamında değerlendirilmektedir. Ancak bu durum bazı isteğe bağlı sigortalılar için pek bilinmemektedir. Özelliklede eski adıyla SSK isteğe bağlı sigortaya prim ödediğini zanneden isteğe bağlı sigortalılar bulunmaktadır. Bu kişiler son 3,5 yılda sigortalılık statüsü bakımından 4/a kapsamında sigortalı olduklarını varsayıp emeklilik için gerekli olan yaş, hizmet süresi ve prim gününü hesaplayarak borçlanma yaptıklarında, aslında 4/b kapsamında sigortalı olduklarını ve henüz emekli olma şartlarını taşımadıklarını görmektedirler. Yukarıdaki düzenlemeyle bu tür borçlanma yapanların da ödemelerini tekrar gözden geçirmelerini sağlama imkânı ortaya çıkmıştır.
IV- SONUÇ
Özetleyecek olursak; isteğe bağlı sigortalılık ayrıksı bir sigortalılık statüsüne sahiptir. Bu sigortalılık zorunluluk içermediğinden kişiler geçersiz bir işlem sonucu boş yere yıllarca prim ödemekte ve bu ödemeleri kişilere iade edilmekte, ayrıca emeklilik hakları da kaybolmaktadır. Bu sebeple isteğe bağlı sigortalıların yasal düzenlemeleri dikkatlice takip etmeleri gerekmektedir. Ancak bu hususta Sosyal Güvenlik Kurumu’nun da bu kişileri güncel değişiklikler karşısında konumuna göre kişisel bilgilendirme yoluna gitmesi, sonradan ortaya çıkabilecek aksaklıkları önleyici mekanizmalar üretmesi gerekmektedir.
Gelir vergisinden muaf tutulan kadınlarda aranan 01.10.2008 tarihinden önce de belirtilen işleri yapıyor olma şartı 6111 sayılı Yasa ile kaldırılmıştır.
01.10.2008 tarihinden önce yurt dışında ikamet eden ve isteğe bağlı sigortaya devam eden sigortalıların ikamet şartı yönüyle isteğe bağlı sigortalarını kesintiye uğratmamaları gerekmektedir.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin uzun vadeli sigortalardan faydalanmak için ödediği isteğe bağlı sigorta primlerinin 01.10.2008 tarihinden itibaren 5510 sayılı Yasa’nın 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında sayılmıştır.
Kısmi süreli çalışanların, çalışmadıkları günleri isteğe bağlı sigortalı olarak 30 güne tamamlamak için ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 25.02.2011 tarihinden itibaren 4/a (eski adıyla SSK) kapsamında geçen sigortalılık süresi olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu kişilerin 01.10.2008-24.02.2011 tarihleri arasında ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri ise 4/b kapsamında sayılacaktır.
5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamı sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edilmesi imkânı getirilmesiyle birlikte, isteğe bağlı sigortalılardan borçlanma yapıp henüz aylık bağlanmamış olanlara da yaptıkları ödemelerini tekrar gözden geçirmelerini sağlama imkânı ortaya çıkmıştır.
Ayhan KURT*
Yaklaşım
--------------------------------------------------------------------------------
(*) SGK Müfettişi, Çalışma Ekonomisi Uzmanı
([1]) 25.02.2011 tarih ve 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
([2]) 16.06.2011 tarih ve 27966 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
KAYNAK : http://www.ozdogrular.com/content/view/16939/
