1-BAKANLAR KURULU KARARIYLA DERNEKLERE KAMUYA YARARLI STATÜSÜ TANINMASINDA SÜREÇ:
5253 Sayılı Dernekler Kanununun 27. Maddesinde ve Dernekler Yönetmeliğinin 8. bölümünde kamuya yararlı dernek kurulması hakkındaki açıklamalara yer verilmiştir. Derneklerin kamu yararına çalışan dernek olması için ilk olarak mülki idareye başvuruda bulunmalıdır. Valilik derneğin faaliyet konusu ve kamuya yararlı olup olmayacağını bir ay içinde İçişleri Bakanlığına bildirir. İlgili bakanlıkların ve Maliye bakanlığının görüşü üzerine İçişleri Bakanlığının teklifi ilebakanlarkurulunun bu yönde karar vermesi gerekir. Yani;
1. adım: Mülki İdareye başvuru,
2. adım: Valiliğin başvuruyuuygunbulmasıyla İçişleri Bakanlığına sunması,
3. adım: İçişlerin Bakanlığının ilgili Bakanlıkların ve Maliye Bakanlığının görüşünü alması,
4. adım: İçişleri Bakanlığının Bakanlar Kuruluna teklif etmesi,
5. adım: Bakanlar Kurulunun başvuru hakkında olumlu görüş vermesi.
Bu şartları yerine getiren yani kamuya yararlı dernek statüsü olan derneklerin bir araya gelerek federasyon veya konfederasyon kurmaları bu üst kuruluşlara kamu yararına çalışan dernek statüsü kazandırmaz. Üst kuruluşların ayrıcabaşvuruve izin işlemlerini gerçekleştirmeleri gerekir. 5253 sayılı Dernekler Kanununun 27 nci maddesi ile 2908 sayılı Eski Dernekler Kanununun 58 ve 59 uncu maddeleri benzerlik göstermekte olup bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için; (v. nair)
“ - En az bir yıldan beri faaliyette bulunması,
- Amacının ve bu amacı gerçekleştirmek için giriştiği faaliyetlerin ülke çapında yararlı sonuçlar verecek nitelik ve ölçüde olması,” gerekmektedir.
Maliye Bakanlığı Tarafından Yapılan Değerlendirme:
Derneklere Bakanlar Kurulu kararı ile kamuya yararlı dernek sıfatı verilirken bu süreçte Maliye bakanlığının görüşü de alınır. Bunun yasal dayanağı ise 2-4 ve 15 no.lu Kurumlar Vergisi (5422 sayılı Kurumlar Vergisi ) sirküleridir. Ayrıca Kurumlar Vergisi 15 no.lu sirkülerinde açıklanan hususların dışında 2 no.lu Kurumlar vergisi sirkülerinde yapılan açıklamaların da geçerli olacağı belirtilmiştir.
2 no.lu Kurumlar vergisi sirkülerinde açıklandığı üzere Kamu hizmetleri Devletin yapacağı görevlere atıfta bulunarak kamunun yararlanmasına açık hizmetlerolarak tanımlanmıştır. Belli bir bölge ve topluluğa yönelik olmamalıdır ve ülke yararı gözetilmelidir. Ayrıca bu hizmetlerin Devletin hizmet yükünü azaltıcı niteliği olmalıdır nitekim Dernekler kanununda “Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için giriştiği faaliyetlerin ülke çapında yararlı sonuçlar verecek nitelik ve ölçüde olması şarttır." hükmü ile bu husus açıkça belirtilmektedir.” İfadelerine yer verilmiştir. Bu görevlerin yerine getirilmesi için de yeterli mal varlığının gözetilmesi ve varlığı gerekli olacaktır.
Şartların Varlığının Tespiti
Bu şartların varlığı konusunda iki aşamalı bir inceleme yapılmaktadır. Birinci aşamada Gelirler Genel Müdürlüğü bir ön inceleme yapmaktadır. Bu aşamada yukarıda yer alan şartlardan bazılarının gerçekleşmediğinin görülmesi halinde Maliye Bakanlığınca olumsuz görüş bildirilmektedir. Ön inceleme sonucunda şartları taşıdığı görülen dernekler, bu şartları uygulamada da taşıyıp taşımadıklarının tespiti açısından incelemeye sevk edilmektedir. İnceleme sonucunun olumlu olması halinde Maliye Bakanlığınca ilgili
Bakanlığa olumlu görüş bildirilmektedir.
Kamuya Yararlı Dernek Vasfının Kaybedilmesi
Kamu yararına çalışan dernek statüsü kazanan dernekler, bu statülerini devam ettirmek istedikleri sürece, başlangıçta sahip olmaları gereken tüm şartları korumaları gerekmektedir. Kamuya yararlı dernekler en az iki yılda bir denetlenmektedir. Yapılan bu denetimlerde derneğin kamu yararına çalışan dernek statüsüne ilişkin niteliklerini devam ettirip ettirmediğine de bakılmaktadır.
Yapılan denetim neticesinde derneğin kamu yararına çalışan dernek statüsünü kaybettiğine ilişkin sonuçlara ulaşıldığı takdirde İçişleri Bakanlığı; Maliye Bakanlığının ve varsa ilgili diğer bakanlıkların görüşünü alarak, derneğin kamu yararına çalışan dernek statüsünün kaldırılmasını Bakanlar Kuruluna teklif eder. İçişleri Bakanlığının teklifi ve Bakanlar Kurulu kararıyla kamu yararına çalışan derneklerden sayılma kararı iptal edilen dernek, İçişleri Bakanlığınca ilgili valiliğe bildirilir ve karar valilik tarafından ilgili derneğe tebliğ edilir.
2- DERNEKLERE YAPILAN BAĞIŞ VE YARDIMLARIN VERGİ MATRAHINDAN İNDİRİLMESİ:
Dernek 5253 sayılı Dernekler Kanununda yapılan tanıma göre “kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklar” olduğu ifade edilmiştir. Dernek olarak faaliyet gösteren kuruluşların kamuya yararlı olup olmadığının bilinmesi kendileri yönünden ve bunlara bağış yapan kişi ve kuruluşlar yönünden önemlidir. Çünkü yapılan bağışların Kurumlar vergisi kanununun 10/1-c maddesinde yapılan düzenlemelerle “Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara ve kamu yararına çalışan dernekler ile bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlara makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımların toplamının o yıla ait kurum kazancının % 5'ine kadar olan kısmı. “ Vergi Matrahından indirilir. Matrahtan indirilmesi için aşağıda ki şartların sağlanması gerekir.
- Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara, kamu yararına çalışan dernekler ile bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan kurum ve kuruluşlara yapılması,
- Makbuz karşılığı olması,
- Karşılıksız yapılması,
- Sadece ilgili dönem kazancından indirilmesi
- Beyannamede ayrıca gösterilmesi
Sözü edilen kurum kazancının ise 1 seri no.lu KVK. Genel Tebliğinin 10.3.2.1. bölümünde açıklandığı üzere “İndirilebilecek bağış ve yardım tutarının tespitinde esas alınan kurum kazancı, zarar mahsubu dahil giderler ile iştirak kazançları istisnası düşüldükten sonra, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki [Ticari bilanço kârı – (iştirak kazançları istisnası + geçmiş yıl zararları)] tutardır.” şeklinde tespit edilmesi gerekmektedir.
Yapılan bağış ve yardımların matrahtan indirilmesi, bağış yapılan derneğin kamuya yararlı olup olmadığı şartına bağlıdır. Kamuya yararlı derneklere ait liste ise Dernekler Dairesi Başkanlığına ait aşağıda ki internet adresinde yer almaktadır. http://dernekler.icisleri.gov.tr/Dernekler/Kurum/KamuYarariListe.aspx
Ayrıca Gelir Vergisi Kanunun 40/10 maddesinde gıda bankacılığı ile ilgili olarak “Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedeli.” nin tamamının indirilebilecektir. GVK. nun 251 seri no.lu genel tebliği ile konuya ilişkin usul ve esaslara yer verilmiştir.
Kurumlar Vergisi Kanununun 10/1-d maddesinde yapılan düzenlemelerle de tamamı indirim konusu yapılacak bağış ve yardımlara yer verilmiştir. Buna göre;
“Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler ve köyler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve kamu yararına çalışan dernekler ile bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan veya Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen ya da desteklenmesi uygun görülen;”
“1) Kültür ve sanat faaliyetlerine ilişkin ticarî olmayan ulusal veya uluslararası organizasyonların gerçekleştirilmesine,
2) Ülkemizin uygarlık birikiminin kültürü, sanatı, tarihi, edebiyatı, mimarîsi ve somut olmayan kültürel mirası ile ilgili veya ülke tanıtımına yönelik kitap, katalog, broşür, film, kaset, CD ve DVD gibi manyetik, elektronik ve bilişim teknolojisi yoluyla üretilenler de dahil olmak üzere görsel, işitsel veya basılı materyallerin hazırlanması, bunlarla ilgili derleme ve araştırmaların yayınlanması, yurt içinde ve yurt dışında dağıtımı ve tanıtımının sağlanmasına,
3) Yazma ve nadir eserlerin korunması ve elektronik ortama aktarılması ile bu eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılmasına,
4) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı, yaşatılması, rölöve, restorasyon, restitüsyon projeleri yapılması ve nakil işlerine,
5) Kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına,
6) Yurt dışındaki taşınmaz Türk kültür varlıklarının yerinde korunması veya ülkemize ait kültür varlıklarının Türkiye'ye getirilmesi çalışmalarına,
7) Kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına,
8) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınır kültür varlıkları ile güzel sanatlar, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki ürün ve eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılması ve güvenliklerinin sağlanmasına,
9) Somut olmayan kültürel miras, güzel sanatlar, sinema, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki üretim ve faaliyetler ile bu alanlarda araştırma, eğitim veya uygulama merkezleri, atölye, stüdyo ve film platosu kurulması, bakım ve onarımı, her türlü araç ve teçhizatının tedariki ile film yapımına,
10) Kütüphane, müze, sanat galerisi ve kültür merkezi ile sinema, tiyatro, opera, bale ve konser gibi kültür ve sanat faaliyetlerinin sergilendiği tesislerin yapımı, onarımı veya modernizasyon çalışmalarına,
ilişkin harcamalar ile makbuz karşılığı yapılan bağış ve yardımların % 100'ü. Bakanlar Kurulu, bölgeler ve faaliyet türleri itibarıyla bu oranı, yarısına kadar indirmeye veya kanunî seviyesine kadar getirmeye yetkilidir.
e) Bakanlar Kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık aracılığı ile makbuz karşılığı yapılan aynî ve nakdî bağışların tamamı.
f) İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış veya yardımların tamamı.
(2) Bağış ve yardımların nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın konusunu oluşturan mal veya hakkın maliyet bedeli veya kayıtlı değeri, bu değer mevcut değilse Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre takdir komisyonlarınca tespit edilecek değeri esas alınır.” açıklamalarına yer verilmiştir.
Ayrıca 15.06.2012 tarihli ve 28324 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 6322 sayılı yasa ile getirilen yeni düzenlemeyle Kurumlar Vergisi Kanunun 10. maddesine ilaveler yapılmıştır. Buna göre;
“a) Mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İsleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her turlu nakdi ve ayni bağış ve yardımlar.
b) İktisadi isletmeleri hariç, Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı.” Kurum kazancının tespitinde dikkate alınabilecektir. Söz konusu değişik Gelir Vergisi kanununun 89. maddesinde de yapılmıştır. Değişiklikler 15.06.2012’den itibaren geçerli olacaktır.
3-KAMUYA YARARLI DERNEKLERE VERGİ KANUNLARINDA SAĞLANAN AVANTAJLAR:
KDV İstisnası:
3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 17 nci maddesinde “Kültür ve Eğitim Amacı Taşıyan İstisnalar” ve “Sosyal Amaç Taşıyan İstisnalar” da belirtilen mal teslimleri ve hizmet ifaları ile sınırlı olmak üzere kamuya yararlı derneklere katma değer vergisi istisnası hakkı tanınmıştır.
Kültür ve Eğitim Amacı Taşıyan İstisnalar:
İlim, fen ve güzel sanatları, tarımı yaymak, ıslah ve teşvik etmek amacıyla yaptıkları teslim ve hizmetleri,
Tiyatro, konser salonu, kütüphane, sergi, okuma ve konferans salonları ile spor tesisleri işletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri kültür ve eğitim faaliyetlerine ilişkin teslim ve hizmetleri, katma değer vergisinden istisna edilmiştir.
Sosyal Amaç Taşıyan İstisnalar:
Yukarıda sayılan kurum ve kuruluşların hastane, nekahathane, klinik, dispanser, prevantoryum, sanatoryum, kan bankası ve organ nakline mahsus bankalar, anıtlar, botanik ve zooloji bahçeleri, parklar ile veteriner, bakteriyoloji, seroloji ve distofajin laboratuvarları gibi kuruluşlar, öğrenci veya yetiştirme yurtları, yaşlı ve sakat bakım ve huzurevleri, parasız fukara aşevleri, düşkünevleri ve yetimhaneleri işletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri kuruluş amaçlarına uygun teslim ve hizmetleri ile bunlardan sağlık hizmeti sunanların teşhis ve tedaviye yönelik olarak birbirlerine yapacakları teslim ve hizmetleri.
Veraset ve İntikal Vergisi Muafiyeti:
7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanununun muafiyetleri düzenleyen 3 üncü maddesinin (a) fıkrasında, amme idareleri, emekli ve yardım sandıkları, sosyal sigorta kurumları, umumi menfaate hadim cemiyetler, siyasi partiler ve bunlara ait olan veya bunların aralarında kurdukları teşekküllerden Kurumlar Vergisine tabi olmayanların veraset ve intikal vergisinden muaf olduğu hükme bağlanmış, (b) fıkrasında ise (a) fıkrasında sayılanlar dışında kalan hükmi şahıslara ait olup, umumun istifadesi için ilim, araştırma, kültür, sanat, sıhhat, eğitim, sağlık, hayır, imar, spor gibi maksatlarla kurulan teşekküllerin veraset ve intikal vergisinden muaf olduğu hükmüne yer verilmiştir. Veraset ve İntikal Vergisi Kanununun 3 üncü maddesinin (b) fıkrasında belirtilen amaçları gerçekleştirmek için kurulan derneklere bu nitelikleri devam ettiği sürece yapılacak bağış ve yardımlar veraset ve intikal vergisinden muaftır.
Emlak Vergisi Muafiyeti:
1319 Sayılı Emlak Vergisi Kanununun 4/e ve 14/c maddeleri gereğince kiraya verilmemeleri ve Kurumlar Vergisine tabi işletmelere ait olmamaları veya bunlara tahsis edilmiş bulunmamaları şartlarıyla, kamuya yararlı derneklere ait bina ve araziler emlak vergisinden daimi olarak muaf tutulmuştur.
Damga Vergisi Muafiyeti:
488 sayılı Damga Vergisi Kanununun 9 uncu maddesi ve damga vergisinden istisna edilen kağıtların belirtildiği Kanuna ekli (2) sayılı tablonun “V. Kurumlarla ilgili kağıtlar” başlıklı bölümünün 17 numaralı fıkrası uyarınca, genel menfaatlere yararlı dernekler, her türlü işlemlerinde düzenlenen ve damga vergisi kendileri tarafından ödenmesi gereken kağıtlar bakımından damga vergisinden muaftır.
Diğer taraftan, Damga Vergisi Kanununa ekli (2) sayılı tablonun “IV. Ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar” başlıklı bölümün 31 numaralı fıkrası uyarınca, dernekler tarafından iktisadi işletmelerine dahil olmayan gayrimenkullerin gerçek kişilerce mesken, dernekler ve vakıflarca yerleşim yeri olarak kiralanmasına ilişkin düzenlenen kira sözleşmeleri damga vergisinden istisnadır.”
Harç İstisnası: 492 sayılı Harçlar Kanununun dördüncü kısmında Tapu ve Kadastro Harçları düzenlenmiş olup, “Harçtan Müstesna Tutulan İşlemler” başlıklı 59 uncu maddesinde ise derneklerle ilgili muafiyete yer verilmiştir. 492 sayılı Harçlar Kanununun 59 uncu maddesinin (b) bendi gereğince kamu menfaatlerine yararlı derneklerin iktisap edecekleri gayrimenkullerin ve sair ayni hakların tescilleri ve şerhi gerektiren işlemleriyle bu derneklere ait tesislerin ve bu tesislerin sonradan iktisap edecekleri gayrimenkullerin ve sair ayni hakların tescilleri ve şerhi gerektiren işlemleri ve bunların terkinleri harçtan istisna edilmiştir. Söz konusu istisna hükmü Kanunda öngörülen koşulları haiz derneklerin gayrimenkul iktisabı ve tescil işlemleri ile şerhi gerektiren diğer işlemlerine münhasır olup, anılan derneklerin gayrimenkul ve sair ayni hak satış ve devir işlemlerini kapsamamaktadır.
Vedat Nair
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir - Bağımsız Denetçi
Değer Bağımsız Denetim ve YMM. A.Ş.
vadatnair@hotmail.com
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale yazılı veya elektronik ortamda kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak göstermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır .)
