İKİNCİ EL ARAÇ TİCARETİNDE BELGE DÜZENİBaşlıklı Makalenin Tüm Yasal Hakları
Yazarı: Fatih GÜNDÜZ/ (Vergi Müfettişi) ne ait olup E-Yaklaşım Şubat 2012 Sayı 230 da yayınlanmıştır.
I- GİRİŞ
İkinci el araç ticareti ülkemizde yaygın olarak yapılmaktadır. Söz konusu ticaret 0 araç satan bayiler ve sadece ikinci el araç alım satımı yapılan firmalar tarafından yapılmaktadır. Söz konusu ticaret esnasında ise vergisel ödevlerin yerine getirilmesinde ise bazı mükellefler tereddütte kalmaktadırlar. Tereddüt edilen noktalar ise araba alımında düzenlenecek belgeler, araba alımında uygulanacak KDV oranı gibi noktalarda yoğunlaşmaktadır. Maliye Bakanlığınca uygulamaya özelge ve sirküler yoluyla yön verilmiştir. Yazımızda ikinci el araç ticaretinin vergisel boyutunu açıklamaya çalışacağız.
.
II- İKİNCİ EL ARAÇ TİCARETİNDE UYGULANAN YÖNTEMLER
İkinci el araç alımı yapan firmalar alımlarda farklı yöntemler uygulamaktadırlar. Firmalar bazı araç satışlarında sadece aracılık hizmeti verirken, bazı satışlarında ise noter satış senedi ile aracı satın almak suretiyle başka kimselere satmaktadırlar. Firmalar bazen ise trafikte tescil suretiyle aracı envanterine alıp başka bir müşteriye satmaktadırlar.
.
Ancak ikinci el araç ticaretinde uygulanan yöntem çoğunlukla ilk iki yöntemdir. Yani ikinci el araç ticareti yapan firmalar ya alıcı ile satıcı arasında aracılık hizmeti vermekte veya aracı noter satış senedi ile alıp başka bir müşteriye satmaktadırlar. Ancak her iki durumda da araç alım satımında belge düzenlenmemektedir. Belge düzenlenmesi halinde ise sadece aracılık hizmetine ilişkin komisyon faturası düzenlenmektedir. Özellikle noter satış senedi ile alınan araçlara ilişkin trafikte tescil işlemi yapılmadığı için ne alırken nede satarken belge düzenlenmektedir. Oysa bu durum vergi kanunları açısından yanlış bir uygulamadır.
.
III- ARAÇ DEVİRLERİNE İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELER
Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin[1] 36. maddesinde “Satış ve Devir” başlığı altında “Resmi araçların satış veya devirleri ait oldukları kurum veya kuruluşların tabi oldukları mevzuata göre; diğer araçların her çeşit satış ve devirleri ise, satış veya devri yapılacak araçtan dolayı motorlu taşıtlar vergisi, gecikme faizi, gecikme zammı, vergi cezası ve trafik idari para cezası ile 5539 sayılı Kanun’un 21. maddesine göre verilen idari para cezaları ile geçiş ücreti borcu bulunmadığının tespit edilmesi ve taşıt üzerinde satış ve/veya devri kısıtlayıcı herhangi bir tedbir veya kayıt bulunmaması halinde, araç sahibi adına düzenlenmiş araç tescil belgesi veya tescile ilişin geçici belge esas alınarak, bu belgelerin zayi olduğunun anlaşılması halinde ise trafik tescil kayıtları esas alınarak noterler tarafından yapılır. Noterler tarafından yapılmayan her çeşit satış ve devirler geçersizdir.
.
İş makinelerinin satış ve devirleri ise araç üzerinde satış ve/veya devri kısıtlayıcı herhangi bir tedbir veya kayıt bulunmaması halinde, araç sahibi adına düzenlenmiş tescil belgesi esas alınarak noterler tarafından yapılır. Satışa veya devir işlemine ilişkin belgenin bir sureti üç iş günü içerisinde tescilini yapan ilgili kuruluşa gönderilir.
Noterlerce yapılacak satış veya devir işlemi sırasında, araca ait tescil belgesi veya tescile ilişkin geçici belge üzerindeki bilgiler ile aracın bilgisayar kayıtlarındaki bilgileri arasında farklılık olduğunun anlaşılması durumunda, bilgisayar kayıtları esas alınır. Emniyet Genel Müdürlüğü’nce belirlenecek araç bilgilerinde eksiklik veya yanlışlık olduğunun anlaşılması halinde, trafik tescil kuruluşlarınca düzeltme yapıldıktan sonra satış veya devir işlemi yapılır….” araç devirlerinin noterler tarafından yapılması gerektiği belirtilmiştir.
.
Aynı Yönetmeliğin 37. maddesinde ise satışı yapılan araçların tesciline ilişkin “Noterler tarafından yapılan satış veya devir işlemlerinin bildiriminden itibaren bir aylık süre içerisinde ilgili trafik tescil kuruluşu tarafından yeni malik adına araç tescil belgesi düzenlenir. Araç tescil belgesinin düzenlenebilmesi için aracın geçerli zorunlu mali sorumluluk sigortasının bulunması zorunludur. Araç sahibince onbeş gün içerisinde müracaat edilmesi halinde tescil belgesi elden teslim edilir, bu süre içerisinde teslim alınmayan araç tescil belgeleri gerçek kişiler için araç sahibinin Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Adres Kayıt Sisteminde belirtilen yerleşim yeri adresine, tüzel kişiler için ticaret sicil gazetesi, tüzük veya diğer resmi kayıt belgelerinde belirtilen adresine posta aracılığı ile teslim edilir. Yabancılar için ise belgelerin gönderileceği adrese ilişkin hususlar Emniyet Genel Müdürlüğünce belirlenir…” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
.
IV- NOTER SATIŞ SENEDİ İLE ALINAN ARAÇLARDA BELGE DÜZENİ
Ancak uygulamada ikinci el araç ticareti yapan kişiler bazı araçları noter satış senedi almalarına rağmen bu alımlara ilişkin herhangi bir belge düzenlememektedirler. Söz konusu belge düzenlenmemesinin nedeni ise uygulamada yaşanan tereddütlerdir. Bazı mükellefler noter satış senedi ile aldığı araçlara Gider Pusulası düzenlerken bazı mükellefler ise herhangi bir belge düzenlememektedirler.
.
Gider pusulası, VUK’un 234. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre gider pusulası “birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin vergiden muaf esnafa yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider faturası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya içinde tanzim edilir” şeklinde açıklanmıştır.
.
Maliye Bakanlığı VUK’un 227. maddesinin dördüncü fıkrasının kendisine verdiği yetkiye dayanarak yayınladığı 225 Sıra No.lu VUKGT ile gider pusulasında yer alması gereken bilgileri belirtmiştir.
.
Buna göre,
.
“Gider pusulasında işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutarı, toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı; işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını ( tüzel kişilerde unvanlarını ) adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenlenme tarihine ilişkin bilgilere yer verilecektir.”
Mükelleflerin Maliye Bakanlığı’nın belirlediği bu şekil şartlarına uymamaları halinde karşılaşacakları müeyyide ise VUK’un 227. maddesinin üçüncü fıkrası ve 225 Seri No.lu VUK Tebliği’nde belirtilmiştir.
.
Bu tebliğe göre;
“Gider pusulası en az iki örnek olarak düzenlenecektir. En az iki örnek olarak düzenlenmeyen ve yukarıdaki bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.” Şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Yasal düzenlemeler ışığında gider pusulası vergiden muaf esnafa yaptırılan veya alınan emtia için düzenleneceği belirtilmiştir. Ancak Gider Pusulasının hangi hallerde düzenleneceği Genel Tebliğlerle uygulama genişletilmiştir.221[2] ve 224[3] no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde GVK 18. maddesine göre serbest meslek faaliyetinde bulunanlar ile arızi olarak serbest meslek faaliyetinde bulunanların kendilerine yapılan ödemelerin Gider Pusulası ile tevsik edilmesi uygun görülmüştür. Yine 230[4] no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde ise “…215 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nin 32. paragrafında ise, basit usulde vergilendirilen mükelleflerin kullandıkları sabit kıymetleri gider yazamayacakları ve amortismana tabi tutamayacakları belirtilmiştir. 72 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliğinde ise; basit usule tabi mükelleflerin amortismana tabi iktisadi kıymetlere ait fatura ve benzeri belgelerde gösterilen katma değer vergisini indirim konusu yapamayacakları ve bu kıymetlerin teslimlerinin katma değer vergisine tabi bulunmadığı açıklanmıştır.Bu sebeple; basit usulde vergilendirilen mükelleflerin taşıt ve diğer sabit kıymetlerini satmaları dolayısıyla fatura düzenleme yükümlülükleri de bulunmamaktadır.Öte yandan, bu mükelleflerce yapılan taşıt satışının noter satış sözleşmesi ile, diğer sabit kıymet satışlarının ise gider pusulası düzenlenerek tevsik edilmesi mümkün bulunmaktadır.” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
.
Yine Genel Tebliğlerde yapılan düzenlemelere ek olarak özelgelerle de Gider Pusulası düzenlenmesi uygulaması genişletilmiştir. Özelgelerde gayrimenkul alımı ve araç alım satımı yapan mükelleflerin de alımlarında Gider Pusulası düzenlemesi gerektiği görüşü bildirmiştir.
.
Antalya Vergi Dairesi Başkanlığının 13.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.07.16.02-KDV.ÖZG.2010-74-209 sayılı Özelgesi’nde, “…Bu hükümlere göre, esnaf muaflığından yararlananlardan yapılan diğer mal alımlarında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmekte olup, esnaf muaflığı kapsamında olmayan ve vergi mükellefiyeti bulunmayan kişilerden diğer mal alımı yapmanız durumunda, gider pusulası düzenlemeniz gerekmekte, ancak ödeyeceğiniz bedel için düzenleyeceğiniz gider pusulasında gelir vergisi tevkifatı yapmanıza gerek bulunmamaktadır.”şeklinde görüş beyan etmiştir.
.
Yine Mersin Vergi Dairesi Başkanlığı 15.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.33.15.01-2010-701-59-33 sayılı Özelgesi’nde, “…Bu açıklamalara göre noter satış senedinin Vergi Usul Kanunu’nda yer alan vesikalardan biri olmaması nedeniyle vergi mükellefiyeti olmayan kişilerden noter satış senedi ile satın alacağınız taşıtlar için gider pusulası düzenlemeniz gerekmekte olup; esnaf muaflığından yararlanmayan ve vergi mükellefiyeti olmayan şahıslardan gider pusulası düzenleyerek alacağınız otomobiller için yaptığınız ödemelerden gelir vergisi tevkifatı yapılmasına gerek bulunmamaktadır.” şeklinde görüş beyan etmiştir.
.
V- İKİNCİ EL ARAÇ ALIMINDA DÜZENLENEN GİDER PUSULASINDA GELİR (STOPAJ) VERGİSİ HESAPLANACAKMI
Yukarıda belirttiğimiz üzere ikinci el araç ticareti yapan kimi mükellefler nihai tüketiciden satın aldıkları araba için gider pusulası düzenleneceğini bilmekte ancak bazı mükellefler gider pusulasında Gelir Vergisi tevkifatı yaparken, bazı mükellefler ise gelir vergisi tevkifatı yapmamaktadırlar. Oysa GVK’nın 94/13. maddesinde;
.
13. Esnaf muaflığından yararlananlara mal ve hizmet alımları karşılığında yapılan ödemelerden,
a-) Havlu, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek ve benzeri emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden %2
a-) Havlu, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek ve benzeri emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden %2
b) Değerli kağıt ve damga pulu satışlarında komisyon bedelleri üzerinden %20
c) Diğer mal alımları için %5
d) Diğer hizmet alımları (“a”, “b” ve “c” alt bentleri hariç olmak üzere mal ve hizmet bedelinin ayrılamaması hali de bu kapsamdadır) için %10
vergi tevkifatı yapılır.
.
Hükmüne yer verilmiştir.Bu nedenle gelir vergisi kanununa göre gelir vergisi tevkifatı yapılabilmesi için esnaf muaflığından yararlanan mükelleflere 94/13. madde deki emtia ve hizmet alımı yapılması gerekmektedir.Bu nedenle hiçbir mükellefiyeti olmayan kişiden alınan araba için gider pusulası düzelenmesine rağmen gelir vergisi tevkifatı yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
.
Antalya Vergi Dairesi Başkanlığı’nca verilen yukarıda belirtilen özelgede “….Bu hükümlere göre, esnaf muaflığından yararlananlardan yapılan diğer mal alımlarında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmekte olup, esnaf muaflığı kapsamında olmayan ve vergi mükellefiyeti bulunmayan kişilerden diğer mal alımı yapmanız durumunda, gider pusulası düzenlemeniz gerekmekte, ancak ödeyeceğiniz bedel için düzenleyeceğiniz gider pusulasında gelir vergisi tevkifatı yapmanıza gerek bulunmamaktadır….” şeklinde görüş bildirmiştir.
.
Yukarıda tarih ve sayısı verilen Mersin Vergi Dairesi Başkanlığınca verilen Özelge’de ise “… Bu açıklamalara göre, noter satış senedinin Vergi Usul Kanununda yer alan vesikalardan biri olmaması nedeniyle, vergi mükellefiyeti olmayan kişilerden noter satış senedi ile satın alacağınız taşıtlar için gider pusulası düzenlemeniz gerekmekte olup, esnaf muaflığından yararlanmayan ve vergi mükellefiyeti olmayan şahıslardan gider pusulası düzenleyerek alacağınız otomobiller için yaptığınız ödemelerden gelir vergisi tevkifatı yapılmasına gerek bulunmamaktadır.” şeklinde görüş bildirmiştir.
