Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Pay Senedi Bastırma Zorunluluğu

Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Pay Senedi Bastırma Zorunluluğu

I- GİRİŞ

Yeni Türk Ticaret Kanunu(1)’na göre anonim şirket; sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığı ile sorumlu bulunan şirkettir (YTTK md. 329). Anonim şirketin unsurlarından birisi olan “pay” kavramı ise, çeşitli anlamlarda kullanılmakla birlikte esasen sermayenin belirli bir kısmını ve pay sahibinin hak ve sorumluluklarını ifade etmektedir.

Anonim şirketlerde payı temsil etmek üzere çıkarılan kıymetli evrak niteliğindeki senetlere de pay senetleri adı verilmektedir. Bu çalışmamızda öncelikle pay ve pay senedi kavramları ile pay senetlerinin türlerine değinilecek, sonrasında ise pay senedi bastırma zorunluluğu ayrıntılı olarak irdelenmeye çalışılacaktır.

II- PAY VE PAY SENEDİ KAVRAMLARI

Şirketler hukukunda “pay” kavramına çeşitli anlamlar yüklenmektedir. Nitekim pay; ortaklık sermayesinin belirli sayıda birim değere bölünmüş olan parçası ve ortaklık mevkii anlamlarında kullanıldığı gibi bir yönüyle kendisine bağlanan hakların ve borçların kaynağını ve her pay sahibinin hak ve sorumluluklarını ifade etmek için de kullanılmaktadır. Bunlar dışına pay kavramının hisse (pay) senedi anlamında kullanıldığı da görülmektedir. www.ozdogrular.com

Pay senedini(2) ise esas sözleşmede belirtilen payları temsil etmek üzere Kanun’un aradığı şekil şartlarına uygun olarak çıkarılan ve payların tedavülünü sağlayan kıymetli evrak niteliğindeki(3) senet şeklinde tanımlamak mümkündür.

Pay, başka bir işleme gerek kalmaksızın, anonim şirketin kuruluşunda esas sözleşmesinin veya sermaye artırımında artırılan sermayenin ticaret siciline tescil edilmesiyle kendiliğinden oluşur. Pay senedinden söz edilebilmesi için ise payları temsilen çıkarılan senetlerin mevcut olması gerekir.

YTTK’da, payın itibarî değeri, ETTK’da olduğu gibi en az bir kuruş olarak belirlenmiştir. Bu değer ancak birer kuruş ve katları olarak yükseltilebilir. Anılan itibarî değer Bakanlar Kurulunca yüz katına kadar artırılabilir. Bu kurala aykırı olarak çıkarılan paylar geçersizdir (YTTK md. 476, ETTK md. 399). www.ozdogrular.com

Buna ilaveten, ETTK’da olduğu gibi YTTK’da da itibarî değerinden aşağı bedelle pay çıkarılamayacağı kuralı benimsenmiş ve payların itibarî değerinden yüksek bir bedelle çıkarılabilmeleri için de esas sözleşmede hüküm veya genel kurul kararı bulunması şart koşulmuştur (YTTK md. 347, ETTK md. 286).

Öte yandan yine ETTK’da olduğu gibi YTTK’da da payların şirkete karşı bölünememesi kuralı korunmuştur. Yani bir payın birden fazla sahibi olduğu takdirde, bunlar şirkete karşı haklarını ancak ortak bir temsilci aracılığı ile kullanabilirler (YTTK md. 477, ETTK md. 400). Bu kural, Kanun’un 432. maddesinde somutlaştırılmış ve birden çok kişinin mülkiyetinde bulunan bir paydan doğan genel kurula katılma hakkının, temsilci sıfatıyla bu paya sahip olanlardan birisi veya üçüncü bir kişi tarafından kullanılabileceği ifade edilmiştir. Buradan hareketle bir payı temsilen birden fazla pay senedi çıkarılamaz. Ancak bu, birden fazla payı temsilen tek pay senedi çıkarılmayacağı anlamına gelmemektedir. Başka bir deyişle her pay için ayrı ayrı senet bastırılması zorunluluğu bulunmamaktadır.

Ortaklık sıfatının belgelendirilmesi ve payların devrinin kolaylaştırılması amacıyla çıkarılan pay senetlerinin en önemli fonksiyonu kendisine bağlanan payı temsil etmesidir. Bu nedenle pay senedi ile pay arasında sıkı bir bağ oluşur. Anonim şirkette pay senede bağlanmışsa, artık pay senetten bağımsız olarak ileri sürülemez, devredilemez, pay sahipliğinden kaynaklanan haklar kullanılamaz. www.ozdogrular.com

III- PAY SENETLERİNİN TÜRLERİ

Pay senetleri, çeşitli kıstaslardan hareketle farklı şekillerde tasnif edilebilir. Nitekim pay senetlerini;

— Hamiline Yazılı Pay Senetleri-Nama Yazılı Pay Senetleri,

— İtibari Değerli Pay Senetleri-İtibari Değerden Yoksun Pay Senetleri,

— Nakit Karşılığı Pay Senetleri- Ayni Değer Karşılığı Pay Senetleri,

— Oy hakkı Bulunan Pay Senetleri- Oydan Yoksun Pay Senetleri,

— İmtiyazlı Pay Senetleri- İmtiyazsız Pay Senetleri

şeklinde tasnif etmek mümkündür.

Bununla birlikte, YTTK’nın 484. maddesine göre pay senetleri, nama yazılı olanlar ve hamiline yazılı olanlar şeklinde bir ayrıma tabi tutulmuştur. Bu çalışmada da bu ayrım esas alınacaktır. www.ozdogrular.com

A- NAMA YAZILI PAY SENETLERİ

YTTK’da nama yazılı pay senetlerinin tanımı yapılmamış, buna karşın bastırılması, şekli, devri, devrinin sınırlandırılması, pay defterine kaydı, devrin şirketçe onayı ve onaydan imtina edilmesi hususları düzenlenmiştir.

Bununla birlikte, YTTK’nın “Kıymetli Evrak” kitabında, nama yazılı senetlerin tanımına yer verilmiştir. Buna göre, nama yazılı senet, 654. maddede “Belli bir kişinin adına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak” şeklinde tanımlanmıştır.

Pay senetleri de kıymetli evrak niteliğinde olduğu için yukarıdaki tanımdan hareketle; nama yazılı pay senetlerini; belli bir kişi adına yazılı olup, anonim şirketteki payı bildirici nitelikte açıklayan ve payın devrine kolaylık sağlayan pay senetleri şeklinde tanımlamak mümkündür. www.ozdogrular.com

Nama yazılı pay senetleri şirketin pay defterine kaydolunur. Mülkiyetin kazanılmasında veya kaybedilmesinde pay defterinin rolü olmamakla birlikte nama yazılı senetlerin pay defterine kaydı pay sahipliğinin şirkete karşı ileri sürülmesi açısından önemlidir. Dolayısıyla bir kimse nama yazılı pay senetlerini ciro ve teslimle Kanun’a uygun şekilde edinmiş olsa da anonim şirkete karşı pay sahipliği sıfatını ancak pay defterine kayıt ile elde edebilir.

Öte yandan, YTTK’nın 487. maddesinde pay senetlerinin şekli düzenlenmiş ve nama yazılı pay senetlerinin; şirketin unvanını, sermaye tutarını, kuruluş tarihini, bu tarihteki sermaye tutarını, çıkarılan pay senedinin tertibini, bunun tescili tarihini, senedin türünü ve itibarî değerini, kaç payı içerdiğini, sahiplerinin adı ve soyadını veya ticaret unvanını, yerleşim yerini, pay senedi bedelinin ödenmiş olan miktarını belirtmesi ve şirket adına imza etmeye yetkili olanlardan en az ikisi tarafından imza edilmiş olması şart koşulmuştur. www.ozdogrular.com

Nama yazılı pay senetleri Kanun’da ve esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe herhangi bir sınırlamaya bağlı olmaksızın devredilebilirler (YTTK md. 490). YTTK’nın 647. maddesine göre kıymetli evrakın devri için her halde senet üzerindeki zilyetliğin devri şarttır. Bunun dışında ayrıca emre yazılı senetlerin devri için ciro, nama yazılı senetlerin devri için ise yazılı devir beyanı aranır. Ancak Kanun’da nama yazılı kıymetli evrakın devrindeki bu genel kurala nama yazılı pay senetleri için bir istisna getirilmiş ve hukuki işlemle devrin ciro edilen nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabileceği benimsenmiştir (YTTK md. 490). Dolayısıyla kıymetli evrak hukukunda emre yazılı senetler için öngörülen devir usulü nama yazılı pay senetleri için de kabul edilmiştir. Ayrıca, Kanun’un 490. maddesinde ETTK’dan farklı olarak hukuki işlemle devir kavramına yer verilmiş, maddenin gerekçesinde de kanuni intikallerde ciro ve zilyetliğin devrine gerek olmadığı açıkça zikredilmiştir. www.ozdogrular.com

B- HAMİLİNE YAZILI PAY SENETLERİ

YTTK’nın 658. maddesine göre, senedin metninden veya şeklinden hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak hamiline yazılı senet sayılır. Öyleyse senedin metinden veya şeklinden hamili kim ise o kişinin pay sahibi sayılacağı anlaşılan pay senetleri de hamiline yazılı pay senedidir. Hamiline yazılı pay senetlerinin metninde sahibinin adı ve soyadı bulunmaz. Bu senedi elinde bulunduran kişi, o senedin maliki ve şirketin pay sahibi sayılır.

YTTK’nın 484. maddesinde bedelleri tamamen ödenmemiş paylar için hamiline yazılı pay senetleri çıkarılması yasaklanmıştır. Bu hükme aykırılığın hukuki sonucu, senetlerin geçersiz sayılmasıdır. Senet bedelinin tamamen ödenmiş olması zorunluluğu sadece hamiline yazılı pay senetlerine özgü olup, nama yazılı pay senetlerinde bu şart aranmamaktadır. Pay bedellerinin tamamının ödenmesi gerektiği esas sermayenin tamamının ödenmesi anlamına gelmemekte, şirket esas sermayesinin bir kısmının tamamen ödenmiş olması halinde, ödenmiş olan kısım için hamiline yazılı pay senedi çıkarılabilmektedir. www.ozdogrular.com

Öte yandan, hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder (YTTK md. 489). Başka bir deyişle, senet üzerinde tasarruf yetkisine sahip zilyedin, senedin mülkiyetini karşı tarafa devretmek amacı ile senet üzerindeki zilyetliği nakletmesi, yani senedi teslim etmesi gerekir. Kanun’un 490. maddesindeki nama yazılı pay senetlerinin Kanun’da veya esas sözleşmede belirtilen bir takım durumlarda sınırlandırılabileceğine ilişkin hükme benzer bir düzenleme hamiline yazılı pay senetleri için öngörülmediğinden hamiline yazılı pay senetlerinin devrinin yasaklanamayacağını söylemek mümkündür. Kaldı ki nama yazılı pay senetlerinde dahi herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın devir serbestisi ilke olarak kabul edilmişken hamiline yazılı pay senetlerinin devri için bir sınırlama öngörülmüş olması hamiline yazılı senetlerin temel yapısına de aykırı oldurdu.

Son olarak, hamiline yazılı pay senetleri sadece teslim ile devredildiğinden tedavül yeteneği yüksektir. Bu özelliği dolayısıyla bu senetler pay sahipliğinin kazanılması veya kaybedilmesini oldukça kolaylaştırır. Hamiline yazılı pay senetlerinin devir işleminin şirkete bildirilmesine ve pay defterine kaydedilmesine gerek yoktur. Bu nedenle hamiline yazılı pay senetlerinin kimde bulunduğunu takip etmek kolay değildir. Bununla birlikte uygulamada pay defterine, hamiline yazılı pay senetlerinin seri numaraları ve miktarı yazılmak suretiyle takip edildiği görülmektedir. www.ozdogrular.com

IV- PAY SENEDİ BASTIRMA ZORUNLULUĞU

Pay sahipliğinden doğan haklardan pay senedi çıkarılmadan yararlanabilmek ve senet olmaksızın da hakları ileri sürmek mümkündür. Çünkü bir anlamıyla hakları ve borçları ifade eden pay, şirketin ya da sermaye artırımının tescili ile pay senedinden bağımsız olarak meydana gelmektedir. Pay senedi çıkarılması halinde ise zaten mevcut olan hak, kıymetli evrak niteliğindeki senede bağlanır. Pay senede bağlanınca pay ile senet arasında sıkı bir illiyet bağı oluşur. Pay senetleri, önceden var olan paya bağlı hakları temsil ederler. Bu nedenle şirketin sona ermesi halinde pay kavramının ortadan kalkması ile pay senetlerinin de işlevi de sona erer. Pay, senede bağlanmışsa, artık senetten bağımsız olarak ileri sürülemez, devredilemez ve paya bağlı haklar ancak senetle birlikte kullanılabilir. Bu durum pay ile senet arasındaki bağın doğal sucudur. www.ozdogrular.com

ETTK’da, pay senetleriyle ilgili çeşitli düzenlemeler yer almakla birlikte, payın senede bağlanması şirketin ihtiyarına bırakılmış, payın senede bağlanmasını zorunlu kılan yasal bir hükme yer verilmemiştir. Yine Kanun’da pay senetlerinde bulunması gerekli unsurlar belirtilmekle birlikte, bu senetlerin bastırılmasına ilişkin herhangi bir yöntem ya da bir güvenlik önlemi öngörülmemiştir. Ayrıca senetlerin geçerli olabilmesi için gerekli olan yegâne şart, şirketi temsil ve ilzama yetkili iki kişi tarafından imzalanmış olmasıdır. Ancak pay senedi bastırılmasının formalitesi ve maliyeti az olsa da ülkemizdeki kapalı şirketlerin büyük bir kısmı aile şirketi olmasının da etkisiyle pay senedi bastırmamaktadır(4).

Bununla birlikte YTTK ile pay senetlerinin bastırılmasının şirketin keyfiyetine bırakılması anlayışı terk edilerek payın senede bağlanması zorunluluğu kabul edilmiştir. Buna göre Kanun’un 486. maddesinde; “Şirketin ve sermaye artırımının tescilinden önce çıkarılan paylar geçersizdir; ancak, iştirak taahhüdünden doğan yükümlülükler geçerliliklerini sürdürür.

Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca şirketin internet sitesine konulur. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabilir. İlmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümler uygulanır.

Azlık istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılır.

Tescilden önce pay senedi çıkaran kimse, bundan doğan zararlardan sorumludur.”

hükmüne yer verilmiştir. www.ozdogrular.com

Görüldüğü üzere hamiline yazılı payların, bedelleri tamamen ödendiği tarihten itibaren üç ay içinde senede bağlanması ve bastırılacak senetlerin pay sahiplerine dağıtılması zorunludur. Bu yükümlülük şirket yönetim kuruluna aittir.

Hamiline yazılı payların niteliği gereği bu payların senede bağlanması gereklidir. Zira pay defterine kaydedilmeyen, zilyetliğinde bulunan kişiye pay sahibi sıfatını veren, sahibinin kim olduğu çoğu zaman bilinmeyen, takip etme imkânı da bulunmayan ve devri sınırlandırılmayan bir pay türünün söz konusu nitelikleri gereği senede bağlanması gerekmektedir. Bu anlamda Kanun’un bu tür senetler için çıkarılma zorunluluğu getirmesinin yerinde olduğu değerlendirilmektedir.

Öte yandan, hamiline yazılı pay senetlerinin çıkarılması için pay bedellerinin tamamının ödenmiş olması gerekmektedir. Hamiline yazılı pay senetlerinin teslim ile devredilmesi ve devir için şirketin onayının aranmaması, senetlerinin kimde olduğunun bilinmesine imkân olmaması nedenleriyle bu şart aranmakta ve şirket sermayesinin tamamen ödenmesinin garanti altına alınması amaçlanmaktadır. Zira bedeli tamamen ödenmemiş hamiline yazılı pay senetlerine icazet verilmiş olsaydı yukarıda belirtilen özellikleri de göz önüne alındığında sermaye borcunu yerine getirecek muhatabın bulunamaması riski ortaya çıkacaktı. www.ozdogrular.com

Hamiline yazılı pay senetlerinin mutlak surette bastırılması zorunlu olmakla birlikte nama yazılı pay senetlerin de zorunluluk azlığın talebiyle ortaya çıkacaktır. Zira YTTK’nın 486. maddesinin üçüncü fıkrasında; “Azlık istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılır.” denilmektedir. Dolayısıyla, azlığın istemesi halinde, nama yazılı pay senetlerinin bastırılması ve bütün nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılması zorunlu olacaktır. Azlığın böyle bir talepte bulunmaması durumunda ise, pay senedi bastırma zorunluluğu doğmayacaktır. Azlığın talebi sadece azlık için değil bütün nama yazılı pay sahipleri için senet bastırılmasını zorunlu kılacaktır(5). www.ozdogrular.com

Bununla birlikte, Kanun’da nama yazılı pay senetlerinin hangi sürede bastırılması gerektiği konusunda bir düzenleme yapılmamıştır. Yani azlığın istemi ile zorunluluk arzeden pay senedi bastırma yükümlülüğünü yönetim kurulu hangi süre zarfında yerine getirecektir? Maddenin gerekçesinde hükme aykırılık hâlinde pay sahiplerinin mahkemeye başvurabileceklerinin açık bir şekilde ifade edilmesi karşısında sorunun yargı kararları ve doktrinde çözüleceği aşikardır. Ancak hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılması için belirlenen üç aylık sürenin nama yazılı pay senetleri için de öngörülmesi ve azlığın istemde bulunduğu tarihten itibaren üç ay içinde senetlerin bastırılması gerektiğinin kabulünün makul ve tutarlı olacağı düşünülmektedir.

Son olarak, nama yazılı pay senetlerinin bastırılması için hamiline yazılı senetlerde olduğu gibi pay bedellerinin tamamen ödenmiş olması şartı bulunmamaktadır. Pay bedelleri tamamen ödenmemiş olan nama yazılı paylar için de senet bastırılabilecektir.

V- ÖZET VE SONUÇ

Pay, şirketin ya da sermaye artırımının tescili ile pay senedinden bağımsız olarak meydana geldiğinden pay sahipliğinden doğan haklardan pay senedi çıkarılmadan yararlanabilmek mümkündür. Pay senedi çıkarılması halinde ise zaten mevcut olan hak, kıymetli evrak niteliğindeki senede bağlanmış olur. www.ozdogrular.com

ETTK’da, payın senede bağlanması şirketin ihtiyarına bırakılmış, bunu zorunlu kılan yasal bir hükme yer verilmemiştir. Pay senedi bastırmanın formalitesi ve maliyeti az olsa da ülkemizdeki kapalı şirketlerin büyük bir kısmının aile şirketi olmasının da etkisiyle pay senedi bastırmadıkları görülmektedir. www.ozdogrular.com

Bununla birlikte YTTK ile birlikte pay senetlerinin bastırılmasının şirketin keyfiyetine bırakılmasından vazgeçilmiş hamiline yazılı pay senetlerinin mutlak surette, nama yazılı pay senetlerinin ise azlığın istemi üzerine bastırılması zorunlu kılınmıştır. Buna göre hamiline yazılı payların bedelleri tamamen ödendiği tarihten itibaren üç ay içinde, bu payları temsil edecek senetlerin bastırılması ve pay sahiplerine dağıtılması gerekmektedir.

Hamiline yazılı payların, pay defterine kaydedilmemesi, zilyetliğinde bulunan kişiye pay sahibi sıfatı vermesi, sahibinin kim olduğunun çoğu zaman bilinmemesi ve devrinin sınırlandırılmaması gibi nitelikleri gereği bu payların senede bağlanması hususunda Kanuni zorunluluk öngörülmesinin yerinde olduğu değerlendirilmektedir. www.ozdogrular.com

Hamiline yazılı pay senetlerinin mutlak surette bastırılması zorunlu olmakla birlikte nama yazılı pay senetlerin de zorunluluk azlığın talebiyle ortaya çıkacaktır. Dolayısıyla, azlığın istemesi halinde, nama yazılı pay senetlerinin bastırılması ve bütün nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılması zorunlu olacaktır. Azlığın böyle bir talepte bulunmaması durumunda ise, pay senedi bastırma zorunluluğu doğmayacaktır. Azlığın talebi sadece azlık için değil bütün nama yazılı pay sahipleri için senet bastırılmasını zorunlu kılacaktır. Buna ilaveten nama yazılı pay senetlerinin bastırılması için hamiline yazılı senetlerde olduğu gibi pay bedellerinin tamamen ödenmiş olması şartı bulunmamaktadır. Pay bedelleri tamamen ödenmemiş olsa bile nama yazılı pay senedi bastırılabilecektir.

Öte yandan, nama yazılı pay senetlerinin hangi sürede bastırılacağı konusunda Kanun’da bir hüküm bulunmamakla birlikte, hamiline yazılı paylarda olduğu gibi üç aylık bir sürenin belirlenmesi ve azlığın talebinden itibaren üç ay içerisinde nama yazılı pay senetlerinin bastırılmasının kabulü makul bir çözüm olacaktır.

 

Hasan TEPELİ*

Yaklaşım

http://www.ozdogrular.com/content/view/19583/