Sorumluluk Muhasebesi ve Kâr Merkezleri
Günümüzde işletmeler ulusal ve uluslararası yoğun rekabet ortamında bulunmakta, dağınık bir coğrafya üzerinde değişik ürünleri ayrı ayrı fabrikalarda üreterek satmaktadırlar.
1975’li yıllardan sonra işletmeler (sanayi şirketleri) çeşitli mali teşvikler, pazara yakınlığı, üretimde çalışacak işçiyi kolay bulma, nakliye kolaylığı, v.b. gibi nedenlerle, tek ürün tek fabrika prensibinden hareket ederek her ürün için farklı coğrafyalarda, ayrı fabrikalar kurmayı tercih etmişlerdir.
Bu çerçevede farklı ürünler üreten fabrikaların kontrolü, verimliliğin artırılması, insan kaynakları yönetimi ve maliyetlerin düşürülmesi ile kârlılıkların artırılması ayrı bir önem kazanmıştır.
Dolayısıyla işletmelerin (burada ayrı coğrafyalarda kurulmuş fabrikaları kastediyorum) tek bir merkezden değil, yerinden yönetim prensibi ile yönetilmesi bir gereklilik olarak ortaya çıkmıştır.
Yerinden yönetim ile işletmelerin (fabrikaların) üretim, tedarik, satış, finansman, insan kaynakları yönetimi, satış sonrası hizmetleri gibi faaliyetlerinin yönetilmesi daha rasyonel ve çabuklaşmaktadır.
Böylece işletmelerin ana merkezlerinde bulunan işletme yöneticileri, yani üst yönetim dağınık coğrafyada bulunan fabrikaların rutin faaliyetleri ile uğraşmamakta. Genel stratejik kararlar alma ve genel yönetim faaliyetleriyle uğraşmaktadır.
İşte bu fabrikalar ayrı ayrı kâr merkezini oluşturmaktadır. Bu kâr merkezlerinin performanslarının ölçümü ve değerlendirilmesinde sorumluluk muhasebesi sistemi önemli bir kaynak olmaktadır.
Sorumluluk Muhasebesi
Muhasebe literatüründe sorumluluk muhasebesi, sorumluluk merkezlerinin (maliyet merkezleri ) bütçe ve plânları ile gerçekleşmiş sonuçlarının karşılaştırılarak değerlendirilmesi, ölçümlenmesi ve raporlanmasını sağlayan bir muhasebe sistemi olarak tarif edilmektedir.
Amaç işletmelerde sorumluluk merkezleri bazında etkin maliyet ve gider kontrolü sağlayarak performansı, verimliliği, kârlılığı artırmaktır.
Sorumluluk muhasebesince yapılacak raporlamalarla, sorumluluk merkezlerinin faaliyetleri parasal olarak ortaya konulacak, bütçe ve plânlara göre oluşacak sapmalara yönetimin dikkati çekilecek, iyileştirilmesi gereken alanlar belirlenecektir.
Dolayısıyla kâr merkezi yöneticileri ve gerektiğinde şirket ana merkez yönetimi bu raporlar ışığında, yapacağı yorumlar ile yönetimsel kararlar alabilecekler.
Burada muhasebe açısından şuna vurgu yapmak istiyorum ; bu raporların mutlaka doğru ve güvenilir bilgiler içermesi ve gecikmeksizin zamanında yönetime sunulması çok önemlidir.
Çünkü verilecek kararlar gecikmiş ve hatalı bilgilerle değil, zamanında ve güvenilir bilgilerle etkin ve doğru olacaktır.
Sorumluluk muhasebesinin etkili olabilmesi için işletme organizasyonunun yürütülen faaliyetlere uygun yapılmış, muhasebe tarafından doğru algılanmış ve tablolaştırılmış olması gerekir.
Çünkü bu organizasyon tabloları, yani yönetim şeması , muhasebenin kayıtları yaratmak için kullanacağı işletme hesap planları için önemli kaynaktır.
Kâr Merkezlerinin Performansını Kârlılık İle Ölçmek
Kâr merkezlerini üretim ve satış yapan fabrikalar (işletmeler) olarak düşündüğümüzde ölçülecek en önemli performans herhalde kârlılık olacaktır.
Bunun içinde her kâr merkezinin ayrı ayrı gelir tablolarının hazırlanması gerekliliği doğmakta. Yani şirket hesap planının işletmeler (farklı coğrafyalardaki fabrikalar) için detaylandırılmış olması gerekmekte.
Dolayısıyla tüm şirket için gelir tablosu hazırlanmasının yanında, işletmelerin (fabrikaların) her biri için de ayrı gelir tablolarını çıkarabilecek hesap planı düzenlemesi yapılmalı.
Sorumluluk Muhasebesi Açısından Hesap Planı Kullanımı
İşletmelerde oluşturulan kâr merkezleri, yani dağınık coğrafyalarda üretim ve satış geçekleştiren fabrikalar, faaliyetlerinin özelliklerine göre çeşitli sorumluluk merkezlerinden (maliyet merkezlerinden) meydana gelmektedir.
Muhasebede hesap planı uygulaması
Bu maliyet merkezlerini şöyle gruplandırmanın mümkün olduğunu düşünüyorum.
- Üretim yapan ve üretime gerek malzeme tedariki, gerekse plânlama ve kalite kontrolü açısından destek veren bölümler,
- Faaliyet giderlerini gerçekleştiren, satış, finansman, muhasebe, insan kaynakları, bilişim, halkla ilişkiler ve genel yönetim gibi bölümler,
- Ar-Ge çalışmalarını yürüten bölümler,
- Yatırımları gerçekleştiren bölümler.
Bu sorumluluk merkezlerinin gider ve gelirlerinin raporlanması, ve daha üst seviyede kâr merkezlerinin gelir tablolarının oluşturulması için hesap planının gerekli kırılımları içerecek şekilde hazırlanması ve uygulanması gerekmektedir.
VOLKAN KARA
S.M.Mali Müşavir
