GÜVENLİK MEVZUATINDA MALİ TATİL UYGULAMASININ YERİ VE İSTİSNAİ DURUMLAR
1. Giriş
5604 sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun’un 28.03.2007 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanması ile birlikte 2007 yılından bu yana her yıl 1-20 Temmuz tarihleri arası mali tatil olarak kabul edilmektedir. Mali tatil, temel olarak vergi ve sosyal güvenlik konularında, son yerine getirilme tarihi mali tatile denk gelen bazı edimler için sürenin uzatılmasını öngörmektedir. Bu çalışmada mali tatil ile ilgili olarak yalnızca sosyal güvenlik mevzuatına yönelik unsurlar incelenecektir. Konunun sosyal güvenlik boyutunu da içine alan düzenleme, 30.06.2007 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 5604 Sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun’un 2. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Tebliği ile ortaya konmuştur. Sosyal güvenlik mevzuatı kapsamında işverenler tarafından bilinmesi gerekli olan en önemli husus, hangi yükümlülüklerin mali tatil kapsamında değerlendirildiği ve hangi yükümlülüklerin istisna sayıldığıdır.
2. Mali Tatilin Başlangıç ve Bitiş Süresi
Kanun metninde mali tatil; Temmuz ayının birinden yirmisine kadar (yirmisi dâhil) olan zaman dilimini kapsamaktadır. Ancak Haziran ayının son gününün resmi tatil gününe denk gelmesi durumunda mali tatil, Temmuz ayının ilk iş gününden itibaren başlayacaktır. Buna göre de içinde bulunulan 2012 yılı için mali tatil 02.07.2012 pazartesi günü başlayacak ve 20.07.2012 Cuma günü sona erecektir. Mali tatil kapsamında yer alan yükümlülüklerin ifası için son gün ise 27.07.2012 Cuma günü olacaktır.
3. Sosyal Güvenlik Mevzuatı Açısından Mali Tatil Kapsamında Yer Alan Yükümlülükler
Sosyal güvenlik mevzuatı açısından yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerin çoğunluğunun mali tatil kapsamı içerisinde yer aldığı görülmektedir. Özellikle işyeri bildirgesi, işe giriş bildirgesi, işten çıkış bildirgesi ve aylık prim ve hizmet bildirgesi gibi işverenlerin en fazla yerine getirdikleri yükümlülükler bu kapsamda kabul edilmiştir. Aşağıda başlıklar halinde sayılan ve kısaca açıklanan yükümlülükler mali tatil kapsamında olup, işverenlerin yanılgıya düşmemesi açısından konuya ilişkin ince ayrıntılar ve istisnalar da ayrıca açıklanmaya çalışılmıştır.
3.1. İşyeri Bildirgesinin Verilmesi
İşverenler en geç sigortalı çalıştırmaya başladıkları tarihte Sosyal güvenlik Kurumu’na işyeri bildirgesi vermek ve durumlarına göre geçici veya sürekli olarak işyeri dosyası açtırmak zorundadırlar. Ancak ilk defa bir sigortalının işyerinde çalıştığı tarih mali tatil süresi içerisinde yer aldığı takdirde bu bildirimin en son yapılabileceği tarih 27 Temmuz olacaktır. Örneğin 05.07.2012 tarihinde sigortalı çalıştırmaya başlayan bir işveren, işyeri bildirgesini 27.07.2012 tarihine kadar Kurum’a verdiğinde herhangi bir idari para cezası ile karşılaşmayacaktır.
3.2. Sigortalı İşe Giriş ve İşten Ayrılış Bildirgesinin Verilmesi
Kanun’da belirlenmiş bir kısım istisnai çalışma durumları haricinde, işverenler sigortalı işe giriş bildirgesini en geç sigortalı işe başlamadan bir gün önce vermek zorundadır. Yine istisnai bir kısım çalışma kollarında da aynı gün veya sigortalı çalışmaya başladıktan sonra bir ay içinde verilmesi gibi farklı süreler de belirlenmiştir. Bu sürelerin mali tatil kapsamında yer alması halinde de yine aynı işyeri bildirgesinde olduğu gibi bildirgenin veriliş süresi 27 Temmuza kadar uzamaktadır. Dolayısı ile 10.07.2012 tarihinde işe giren bir sigortalının 27.07.2012 tarihine kadar Kurum’a işe giriş bildirimin yapılması halinde, bu kişi bildirim tarihine kadar sigortasız çalışmış sayılmayacak ve işveren de herhangi bir yaptırımla karşılaşmayacaktır. Aynı süre sigortalı işten ayrıldıktan itibaren 10 gün içerisinde verilmesi gereken işten ayrılış bildirgesinin verilmesi için de geçerlidir.
3.3. Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Verilmesi
Aylık prim ve hizmet belgesi, sigortalıların ay içerisinde kaç gün çalıştığını, çalışılmayan eksik günleri ve çalışılmama nedenleri ile buna benzer çalışma durumlarını gösteren önemli bir belgedir. Bu belge; normal şartlarda ilişkin olduğu ayı takip eden ayda ve ücret ödemesinin yapıldığı süreye göre farklı tarihlerde Kurum’a verilmektedir. Örneğin ayın birinde ücret ödemesi yapılan özellikle özel sektör için takip eden ayın 23’ü, ayın 15’inde ücret ve maaş ödemesi yapan kurumlar için ise takip eden ayın 7’si, aylık prim ve hizmet belgesinin son veriliş tarihidir. Ancak Haziran Ayına ilişkin Aylık Prim ve Hizmet Belgesi’nin son verilebileceği tarih her iki durumda da Temmuz Ayının 27 sidir. Her ne kadar ayın 1 inde ücret ödemesi yapan işverenler için belgenin son veriliş tarihi 23 Temmuz olsa da 5604 Sayılı Kanun’un 6. Maddesi gereği[1] bu süre 27 Temmuz olarak uygulanacaktır. Bu husus mali tatil ile ilgili en çok karıştırılan mevzulardan biri olduğundan işverenlerce herhangi bir tereddüte düşülmesine gerek bulunmadığının ve bildirimin 27 Temmuza kadar yapılabileceğinin özellikle belirtilmesi gerekir.
3.4. İdari Para Cezalarının Ödenmesi ve İtiraz Edilmesi
5510 sayılı Kanun’un 102 maddesi, idari para cezalarını düzenlemiş ve işverenler için idari para cezalarını ödeme veya bu cezalara itiraz etme süresini 15 gün olarak belirlemiştir. Ayrıca bu 15 günlük süre, yalnızca ödeme veya itiraz açısından değil peşin ödeme indiriminden faydalanılması yönünden de oldukça önemlidir. Bu sürenin aşılması durumunda ise hem itiraz etme ve peşin ödeme indiriminden faydalanma hakkı kaybedilecek, hem de işveren borcu ödememesinden dolayı temerrüde düşmüş olacaktır. Ancak bu 15 günlük sürenin son gününün mali tatile denk gelmesi durumunda da yine son gün 27 Temmuz olarak kabul edilecektir. Bir örnek vermek gerekirse kendisine 17.06.2012 tarihinde idari para cezası uygulanan işveren, bu cezayı peşin ödeme indiriminden faydalanarak 27.07.2012 tarihine kadar ödeyebileceği gibi, yine aynı süre içerisinde Kuruma itiraz da edebilecektir.
3.5. Asgari İşçilik Uygulaması Sonucunda Ortaya Çıkan Borcuna İtiraz Edilmesi
Asgari işçilik uygulaması; bir işin yürütümü için gerekli olan en az sigortalı sayısına, sigorta primine esas kazanç tutarına ve çalışma süresine uygun olarak işverence Kuruma yeterli işçilik bildirilip bildirilmediğinin tespitine yönelik bir uygulama olup, bu uygulama ile kayıt dışı istihdamın önlenmesi ve SGK gelirlerinin artırılması amaçlanmaktadır.[2] Bu modele göre yapılan denetimlerde gerekenden daha az miktarda sigorta priminin ödendiği tespit edildiğinde, her ne kadar bu sigorta primleri herhangi bir sigortalıya mal edilemese de; olması gerekenle bildirilen primler arasında bir fark prim hesaplanmakta ve bu primler faiz ve idari para cezaları ile birlikte işverenden talep edilmektedir. Ancak ne kadar bilimsel bir şekilde yapılırsa yapılsın bu uygulama sanal bir hesaplama yöntemi olup, tespit edilen eksik bildirimlerle ilgili işverenlerin Kurum’a bir aylık bir itiraz süresi bulunmaktadır. İşverence itiraz edilmesi ve Müfettiş incelemesi istenmesi için kendisine tanınan bir aylık süresinin son gününün mali tatile rast gelmesi durumunda ise, itiraz süresinin son günü 27 Temmuz olacaktır.
3.6. Mali Tatil Kapsamında Yer Alan Diğer Yükümlülükler
İşverenler tarafından en fazla kullanılan ve mali tatil uygulaması içerisinde kabul edilen uygulamalar yukarıda belirtilerek kısaca açıklanmıştır. Bunun dışında da; prim borcuna itiraz edilme süresi, Asgari İşçilik Tespit Komisyonu’nca belirlenecek orana itiraz süresi, prim borçlarının ertelenmesi talebi, tespit edilen işkolu kodu ile iş kazası ve meslek hastalıkları prim oranına itiraz edilme süresi gibi işlemler için son başvuru tarihi 01-20 Temmuz dönemine rast geldiğinde, otomatik olarak son başvuru süresi 27 Temmuz olarak kabul edilecektir.
4. Mali Tatil Kapsamında Değerlendirilmeyen Yükümlülükler
Mali tatil uygulaması içerisinde yer alan durumlara nazaran daha kısıtlı da olsa; bir kısım edimlerin yerine getirilmesi konusunda mali tatil süresi dikkate alınmamaktadır. Aşağıda belirtilen bu gibi durumlarda işverenler yükümlülüklerini normal kanuni süreler içerisinde yerine getirmekle yükümlüdürler.
4.1. Sigorta Primlerinin Ödenmesi
5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalıları çalıştıran işverenler, bir ay içinde çalıştırdıkları sigortalıların prime esas kazançları üzerinden hesaplanacak sigortalı hissesi prim tutarları ile kendilerine düşen işveren payını en geç takip eden ay ve dönemin sonuna kadar Kuruma ödemekle yükümlüdürler. Bu süre, her ay için kendisini takip eden ayın sonu olduğundan, bu yükümlülük mali tatil kapsamına girmemektedir. Dolayısı ile özel sektör işverenlerinin prim ödeme konusunda mali tatilden faydalanma imkânı bulunmamaktadır. Ayrıca daha da önemlisi 2012 yılı gibi bazı yıllarda Haziran ayının son günü resmi tatile denk gelmekte ve prim ödeme son günü 1 veya 2 Temmuz olmaktadır. Bu gibi durumlarda da son günün mali tatil kapsamı içerine kaymasından dolayı süre uzamamakta ve son ödeme günü değişmemektedir.
4.2. İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Bildirilmesi İle İlgili Yükümlülükler
İş kazalarının ve meslek hastalıklarının bildirim süresi, Kanun’un 13. ve 14. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre 5510 Kanun’un 4 üncü maddesinin birinci fıkrasın (a) bendinde sayılan sigortalılar ile Kanunun 5 inci maddesinin (a), (b), (c), ve (e)bendinde sayılan sigortalıların iş kazası geçirmeleri veya meslek hastalığına yakalanmaları halinde işverenleri tarafından Kuruma kazanın meydana gelişinden veya meslek hastalığının öğrenilmesinden itibaren sonraki üç iş günü içinde bildirilmesi gerekmektedir.[3] Bu bildirim yükümlülüğü mali tatil kapsamına girmemektedir. Dolayısı ile mali tatil süresi içerisinde meydana gelen veya son bildirim tarihi mali tatil içerisinde ortaya çıkacak iş kazaları ve meslek hastalıkları Kuruma normal süresi içerisinde bildirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde işverenler, Kurum tarafından sigortalılara ödenecek olan geçici işgöremezlik ödeneklerinin bildirimin yapıldığı tarihe kadar olan kısmını Kurum’a ödemek zorunda kalacaklardır.
4.3. SGK Müfettişleri ve Denetmenleri Tarafından İşyerlerinde Yapılacak Denetimlere İlişkin Yükümlülükler
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişleri ile Denetmenleri, yılın her döneminde olduğu gibi mali tatil döneminde de işyerlerinde fiili denetim yapabileceklerdir. Bu denetimlerde işverenler işyerlerini denetime açmak zorundadırlar. Özellikle sigortasız çalışan kişilerin tespit edilmesi amacı ile yapılabilecek fiili denetimlerde mali tatil süresinin bir önemi bulunmamaktadır. Aynı zamanda denetimle yetkili kişiler bu zaman dilimi içerisinde Tutanak veya Tebligat yolu ile işverenlerden tutmakla yükümlü oldukları kayıt ve belgeleri de talep edebilirler. Ancak kayıt ve belge ibraz etme süresinin son günü mali tatil içerisinde yer aldığı durumlarda bu sürenin son günü 27 Temmuz olarak kabul edilecektir. İşverenler 27 Temmuza kadar kayıt ve belgelerini Müfettiş veya Denetmenlere ibraz ettikleri takdirde, 15 günlük yasal sürenin geçirilmesinin bir önemi olmayacak ve Kanun’un 102. Maddesinin (e) bendi kapsamında kayıt ibraz etmeme cezası ile karşılaşmayacaklardır.
4.4. Sigortalı Hesap Fişlerinin Düzenlenmesi İle İlgili Yükümlülükler
Sigortalı hesap fişi, sigortalının bir ay içerisinde kaç gün çalıştığını gösteren ve işveren tarafından düzenlenen bir belgedir. Esasen Sigortalı Hesap Fişinin sahip olduğu bu işlevi Aylık Prim ve Hizmet Belgesi de yerine getirmektedir. Ancak Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin veriliş süresinin son günü takip eden ay içerisinde olması nedeniyle bazı durumlarda sigortalının çalıştığının Kurum’ca daha çabuk tespit edilmesi gerekmektedir. Bunlardan en önemlisi de sağlık aktivasyonu için sigortalının bir yıl içinde 30 gün çalıştığının; bir diğeri ise yaşlılık, maluliyet veya ölüm aylığına hak kazanma koşullarının sigortalı tarafından sağlandığının Kurum’ca tespit edilmesi zorunluluğudur. Bu gibi durumlarda Aylık Prim ve Hizmet Belgesi’nin verilme süresi mali tatilin sonuna kadar uzadığından, bazı sigortalılar çalışmalarını Kurum nezdinde ispat edemedikleri için mali tatil süresi boyunca mağdur olmaktadır. Bu nedenle sigortalı hesap fişinin gerekli durumlarda düzenlenmesi zorunluluğu mali tatil kapsamına girmemektedir ve özellikle sigortalıların talebi halinde işverenler Kurum’a verilmek üzere bu belgeyi sigortalılarına temin etmekle yükümlüdürler.
4.5. Mali Tatil Uygulaması İçerisinde Yer Almayan Diğer Yükümlülükler
Yukarıda sayılan istisnai uygulamalar dışında; 5604 sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun’un 2. Maddesi’nin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ’in 8. Maddesinde de belirtildiği üzere; 6183 sayılı Amme Alacaklarının tahsil Usulü Hakkında Kanunu, 4958 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ve 5458 sayılı Sosyal Güvenlik Prim Alacaklarının Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunlarında, 5510 sayılı Kanun’a tabi işverenlere yönelik yapılmış olan düzenlemeler için mali tatil uygulaması geçerli bulunmamaktadır. Bu Kanunlardan kaynaklanan, dava açma süresi de dâhil olmak üzere bildirim ve beyana yönelik tüm yükümlülük ve işlemlerin yine aynı Kanunlarda yer alan yasal süreler içinde yerine getirilmesi gerekmektedir. Dolayısı ile işverenler için bu üç Kanun’da yer alan hususlar mali tatil kapsamı dışında bırakılmıştır.
5. Sonuç
Mali tatil uygulaması, son yerine getirilme tarihi 01-20 Temmuz dönemine denk gelen yükümlülüklerle ilgili olarak işverenlere, mali tatilin bitiminden itibaren 7 günlük ek bir süre tanıyan ve böylelikle işverenlerin yanında serbest muhasebeci ve mali müşavirler için de yasal bir dinlenme dönemi oluşturan bir uygulamadır. Sosyal güvenlik mevzuatı içerisinde mali tatil kapsamında yer alan pek çok uygulama olduğu gibi istisna sayılan uygulamalar da bulunmaktadır. Burada işverenlere ve meslek mensuplarına düşen görev, mali tatil içinde yer alan ve istisna sayılan durumlara özellikle dikkat etmeleri ve yanlış uygulamalar nedeniyle idari para cezaları ile karşılaşmamalarıdır.
Oğuz MÜLAYİM
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi- Bilirkişi
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bilim Uzmanı
oguzmulayim@hotmail.com
