I- GİRİŞ
Zamanın geçmesiyle haklar bakımından çeşitli şekilde etkiler ortaya çıkar. Bazen zamanın geçmesiyle bir kimsenin bir ayni hak kazanması mümkün olur; bazen de zamanın geçmesiyle bir hakkın sona ermesi söz konusu olur[1]. Zamanaşımı olarak ifade edilecek bu durum farklı kanunlarda farklı sürelerle tayin edilmiştir.
Uzun yıllar istenmeyen bir alacağın ödenmiş olmasının kuvvetle muhtemel olması, çok eski olayların ispat edilmesinin zor olması, mahkemelerin çoğu zaman reddedilecek olaylarla boş yere meşgul edilmemesi gibi düşüncelerle zamanaşımı kabul edilmiştir.
Toplumsal barış ve kamu yararı uğruna alacaklının uzun süre hareketsiz kalması önlenmek istenmiştir.
Zamanaşımı; “bir alacak hakkının belli bir süre içinde kullanılmaması yüzünden dava edilebilme niteliğinin yitirilmesi” ya da “yasada öngörülen sürenin geçmesi ile bir hakkın dava yoluyla elde edilebilme olanağının zayıflaması” biçiminde tanımlanmaktadır[2].
Zamanaşımı konusu vergi hukukundan tarh, tahakkuk ve düzeltme zamanaşımı olarak karşımıza çıkmakta Borçlar Kanunu’nun 125 ve devamı maddelerinde hakkın iktisabı ve kaybedilmesi olarak çıkmakta Ticaret Kanunu’nda, Bankalar Kanunu’nda ve Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da da zamanaşımına rastlamaktadır. www.ozdogrular.com
Zamanaşımı süresi, işverenlerce kendiliğinden düzenlenen ve yasal süresi içinde Kuruma verilen veya yasal süresi dışında verilmekle birlikte incelemeye sevk edilmeksizin işleme konulan aylık sigorta primleri bildirgelerinden/aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden primler için ayrı, mahkeme kararlarına, denetim ve kontrolle görevli memurlarca yapılan tespitlere ya da kamu kurum ve kuruluşlarından alınan yazılara istinaden düzenlenen aylık sigorta primleri bildirgelerinden/aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden primler için ayrı hesaplanacaktır. www.ozdogrular.com
II- İŞVERENLERCE KENDİLİĞİNDEN DÜZENLENEN VE YASAL SÜRESİ İÇİNDE KURUMA VERİLEN VEYA YASAL SÜRESİ DIŞINDA VERİLMEKLE BİRLİKTE İNCELEMEYE SEVK EDİLMEKSİZİN İŞLEME ALINAN PRİM BELGELERİNDEN DOLAYI TAHAKKUK EDEN SİGORTA PRİMİ VE İŞSİZLİK SİGORTASI PRİMLERİNİN TAHSİLİNDE DİKKATE ALINACAK ZAMANAŞIMI SÜRESİ
A- ÖDEME VADESİ 30.09.2008 VEYA ÖNCESİNDE SONA EREN PRİM ALACAKLARI YÖNÜNDEN
1- 07.12.1993 Tarihine Kadar Zamanaşımı Uygulaması
İşverenlerce kendiliğinden düzenlenen ve yasal süresi içinde Kuruma verilen veya yasal süresi dışında verilmekle birlikte incelemeye sevk edilmeksizin işleme alınan aylık sigorta primleri bildirgelerinden/aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden ve ödeme vadesi 07.12.1993 ve öncesinde sona eren primler yönünden dikkate alınacak zamanaşımı süresi, söz konusu dönemde 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda sigorta primlerinin zamanaşımı ile ilgili özel bir düzenlemenin bulunmaması nedeniyle genel hükümlere tabi bulunmaktadır. Dolayısıyla, ödeme vadesi 07.12.1993 ve öncesinde sona eren alacakların zamanaşımı süresi 22.04.1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu’ndaki hükümlere göre hesaplanacaktır. www.ozdogrular.com
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi bir Kararında[3]; “Kurum alacaklarının tahsilinde 6183 sayılı kanun hükümlerinin tümünün uygulanacağını düzenleyen SSK m.80 değişikliği, 3917 sayılı Kanun’un 8. Maddesine göre 08.12.1993 tarihinde yürürlüğe girdiğinden, bu tarihten önceki alacaklara Borçlar Kanunu 125. Maddesindeki on yıllık zamanaşımının uygulanması gerekecektir”.
Zamanaşımının başlangıcı prim alacağının muaccel hale geldiği tarihtir. Primlerin ödenmesi 506 sayılı Yasa’nın 80. maddesine göre tahakkuk ettiği tarihi takip eden ayın sonu olduğundan muacceliyeti primin tahakkukunu takip eden ay sonu itibariyle başlamaktadır[4].
Örneklendirmek gerekirse 1991 yılı Mart ayına ait sigorta primleri takip eden ay olan Nisan ayı sonuna kadar ödenebilecektir. Bu dönem için zamanaşımı başlangıcı 01.05.1991 yılı olup zamanaşımı 10 sene sonrası olan 01.05.2001’dir. www.ozdogrular.com
Bu döneme ait alacaklar İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre takip edilmekte olup o zamanki adıyla Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı Hukuk Müşavirliğince ve Avukatlarınca prim takip ve tahsilatları yapılmaktadır[5].
2- 08.12.1993-05.07.2004 Tarihleri Arasında Zamanaşımı Uygulaması
506 sayılı Kanun’un mülga 80 inci maddesinin 3917 sayılı Kanunla 08.12.1993 tarihi itibariyle değiştirilmesi ile birlikte, SGK’ ya süresi içinde ödenmeyen prim ve diğer alacakları yönünden 08.12.1993 tarihinden itibaren 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerinin uygulamasına geçilmiş ve ödeme vadesi 08.12.1993 ve sonrasında sona eren Kurum alacakları, 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesinde öngörülen zamanaşımı hükümlerine tabi tutulmuştur. Ancak, 506 sayılı Kanun’un mülga 80. maddesinde 06.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5198 sayılı Kanunla yapılan değişiklik ile 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesi hükmünün uygulanması hariç tutulmuş ve bu nedenle Kurum alacaklarının zamanaşımı süresinin hesaplanmasında 6183 sayılı Kanun hükümlerinin dikkate alınmasına ilişkin uygulamaya ödeme vadesi 05.07.2004 tarihi itibariyle sona eren alacaklarla birlikte son verilmiştir.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 80. Maddesi dördüncü fıkrasına göre; “Kurum’un, süresi içinde ödenmeyen prim ve diğer alacaklarının tahsilinde, 21.07.1953 tarih ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Kurum, söz konusu kanunun uygulamasında Maliye Bakanlığı, diğer kamu kurum ve kuruluşları ve mercilere verilen yetkileri kullanır” denilerek 6183 sayılı kanunda yer alan 5 yıllık tahsil zamanaşımı süresinin geçerli olduğu hususuna gönderme yapılmıştı. Buna göre; 6183 sayılı Yasa’nın 102. maddesinde zamanaşımı 5 yıl olarak düzenlenmiş olup bu dönemde zamanaşımı süresi 5 yıldır. Ancak 102. maddeye göre zamanaşımı başlangıcı borcun tahakkuk ettiği tarihi takip eden yılbaşından itibaren başlamaktadır.
Örneklendirmek gerekirse, 1996 yılı Mayıs ayına ait SSK primleri takip eden Haziran ayı sonuna kadar ödenmektedir. Zamanaşımının başlangıcı ödeme dönemini takip eden yılbaşı olan 01.01.1997 olup zamanaşımının dolduğu tarih 01.01.2002 tarihidir. www.ozdogrular.com
Unutmamak gerekir ki Kurum uygulamasında, zamanaşımına uğramamış prim borçları için işverene başvurulur, zamanaşımına uğramış primler ise işveren payı dahil, sosyal sigorta yardımlarından yararlanmak isteyen sigortalıdan alınır[6] iken bu uygulama sigortasız çalıştığı günleri mahkeme kararına istinaden tespit ettiren sigortalı yönünden değiştirilmiş ve sigortasız çalışılan döneme ait primlerin sigortasız çalışan işçiden alınması uygulamasına son verilmiştir.
3- 06.07.2004-30.09.2008 Tarihleri Arasında Zamanaşımı Uygulaması
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 80. Maddesi dördüncü fıkrasında 06.07.2004 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5198 sayılı kanun ile değişikliğe gidilmiş ve zamanaşımı süresi yeniden belirlenmiştir. Buna göre; 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 80. Maddesi dördüncü fıkrasında yer alan “51. Maddesi” ibaresi “51. ve 102. Maddeleri” olarak değiştirildiğinden 5198 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği 06.07.2004 tarihinden sonra muaccel olan Sosyal Sigortalar Kurum’unun prim ve diğer alacaklarının tahsilinde, 6183 sayılı Kanun’un 102. Maddesinde öngörülen 5 yıllık tahsil zamanaşımı uygulanmamış, söz konusu alacaklar genel hükümlere yani Borçlar Kanunu’ndaki 10 yıllık zamanaşımına tabi olmuştur.
Zamanaşımı başlangıcı da Borçlar Kanunu md. 128’de olduğu gibi alacağın muaccel olduğu yani ödeme tarihinin son günü olacaktır[7]. Örneklendirmek gerekirse, 2006 yılı Nisan ayı sigorta primleri 2006 yılı Mayıs sonuna kadar ödenebilecektir. Zamanaşımı başlangıç tarihi 01.06.2006 olup 10 yıl sonrası 01.06.2016’te zamanaşımı defi ileri sürülebilecektir.
B- ÖDEME VADESİ 01.10.2008 VEYA SONRASINDA SONA EREN PRİM ALACAKLARI YÖNÜNDEN
5510 sayılı Yasa’nın özünde 506 sayılı yasa olduğu için veya ondan esinlenildiği için Kurum, zamanaşımı uygulaması yönünden Borçlar Kanunu’nun genel zamanaşımı hükümlerini esas alarak Kurum alacakları ve idari para cezaları açısından 10 (on) yıllık zamanaşımını benimsemiştir. Bu durum 5510 sayılı SSGSSK md. 93’te şu şekilde açıklanmıştır[8]; “Kurum’un prim ve diğer alacakları ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zamanaşımına tâbidir. Kurum’un prim ve diğer alacakları; mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden, kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren, zamanaşımı on yıl olarak uygulanır. Bu alacaklar için 89. madde gereğince hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammı, 88. maddede belirtilen ödeme süresinin son gününü takip eden günden itibaren uygulanır.”
Buna göre Yasa’nın yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden sonraki primler için zamanaşımı başlangıcı Borçlar Kanunu’ndaki düzenlemeden ayrı olarak muacceliyet tarihi olmayıp ödeme dönemini takip eden yılbaşından itibaren başlayacaktır.
III- MAHKEME KARARINA, DENETİM VE KONTROLLE GÖREVLİ MEMURLARCA YAPILAN TESPİTLERE VEYA BANKALAR, DÖNER SERMAYELİ KURULUŞLAR, KAMU İDARELERİ İLE KANUNLA KURULMUŞ KURUM VE KURULUŞLARDAN ALINAN BİLGİ VE BELGELERE İSTİNADEN DÜZENLENEN PRİM BELGELERİNDEN DOLAYI TAHAKKUK EDEN PRİMLERİN TAHSİLİNDE DİKKATE ALINACAK ZAMANAŞIMI SÜRESİ
5510 sayılı Kanun’un 93. maddesine göre, Kurum’un prim ve diğer alacakları; mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden, kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kurum’a intikal ettiği tarihten veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kurum’a intikal ettiği tarihten itibaren, zamanaşımı on yıl olarak uygulanır. Ayrıca, 5510 sayılı Yasa’nın 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendine tâbi sigortalıların zamanaşımı nedeniyle prim ödenmeyen süreleri, sigortalılık süresinden sayılmaz ve bu süreye ilişkin sigortalılık hak ve yükümlülükleri düşmektedir. Örneklendirmek gerekirse, 2011 yılı Nisan ayına ait primlerinin ödenmesi Mayıs 2011 sonudur. Zamanaşımı başlangıcı takip eden yıl olan 01.01.2012 olup 10 yıllık süre 01.01.2022’de dolacaktır. www.ozdogrular.com
Diğer taraftan, mahkeme kararına, denetim ve kontrolle görevli memurlarca yapılan tespitlere veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelere istinaden düzenlenen aylık sigorta primleri bildirgelerinden/aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden primlerin tahsilinde dikkate alınacak zamanaşımı süresi, alacağın ödeme vadesinin 1/10/2008 tarihinden önce veya sonra sona erdiği üzerinde durulmaksızın, mahkeme kararının kesinleştiği tarihte/rapor tarihinde/kamu idarelerinin denetim elemanlarınca düzenlenen rapor sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihte veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerin Kuruma intikal ettiği tarihte geçerli olan kanun hükümleri dikkate alınarak, ilgili kanunlarda öngörülen zamanaşımı süreleri esas alınarak belirlenecektir.
Örnek: 24.08.2007 tarihli kesinleşen mahkeme ilamıyla (B) sigortalısının 2000/Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarındaki hizmetlerinin ve kazançlarının Kuruma bildirilmediğine karar verildiği varsayıldığında, sigorta primi ve işsizlik sigortası prim alacağı mahkeme ilamına istinaden tahakkuk ettiğinden, söz konusu sigorta primi ve işsizlik sigortası prim alacağı yönünden mahkemenin kararının kesinleştiği 24.08.2007 tarihinde 818 sayılı Kanun hükümlerine ilişkin zamanaşımı süresi geçerli olduğundan, söz konusu alacaklara ilişkin zamanaşımı süresi on yıl olarak uygulanacak olup, bu on yıllık zamanaşımı süresi 24.08.2007 tarihinde başlayıp, zamanaşımını kesen veya durduran hallerin bulunmaması halinde 23.08.2017 tarihinde sona erecektir.
Ayrıca yapılan bu düzenleme ile zamanaşımı sürelerinin 10 yıla çıkarılmasının yanında yukarıda belirtilen istisna uygulamaları (örneğin müfettiş rapor sonucunun Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren zamanaşımının uygulanması ) ile Kurum’un prim alacaklarının zamanaşımına uğraması neredeyse fiilen imkansız hale getirilmiştir. www.ozdogrular.com
IV- SONUÇ
Zamanaşımı konusu hukukun kendi içerisinde geliştirdiği bir olgudur. Zamanaşımının kendine özgü uygulama usulleri bulunmaktadır. Yasalarda belirtilen sürelerde def’ide bulunulması halinde uygulanabilen resen dikkate alınmayan ve kesin kazandırıcı/kaybettirici sonuçları olan çok önemli bir uygulamadır. Sosyal güvenlik primlerinin tahsilinde de zamanaşımı dönemsel olarak farklılık göstermektedir. 5510 sayılı Yasa’dan önceki dönemlerde 818 sayılı Borçlar Kanunu ya da 6183 sayılı Yasa dönemsel olarak uygulanırken 5510 sayılı Yasa’nın kendi içerisinde düzenleme yapılarak Kurum lehine olan uygulamalar getirilmiştir.
Yukarıda belirtilen zamanaşımı uygulamalarını tablo şeklinde özetlemek gerekirse;
| Tarih | Süre | Zamanaşımının Başlangıç Tarihi |
| 08.12.1993 tarihine kadar | 10 yıl | Muacceliyet tarihinden itibaren başlar. |
| 08.12.1993-05.07.2004 tarihleri arasında | 5 yıl | 3917 sayılı Kanun gereğince 6183 sayılı Kanun’un 102. Maddesi hükmüne göre; alacağın vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden yılın başından itibaren başlar. |
| 06.07.2004-30.09.2008 | 10 yıl | 5198 sayılı Kanun gereğince genel hükümlere göre uygulanır. Zamanaşımı alacağın muaccel olduğu tarihten itibaren başlar. |
| 01.10.2008 ve sonrası | 10 yıl | 5510 sayılı Kanun’un 93. Maddesi gereğince ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren başlar. |
| Mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden, kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kurum’a intikal ettiği tarihten veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kurum’a intikal ettiği tarihten itibaren 10 yıllık süre başlar. |
Umut TOPCU*
E-Yaklaşım
* SGK Müfettişi
[1] Kemal OĞUZMAN, Borçlar Hukuku Dersleri, Filiz Kitabevi, İstanbul 1987, s. 369
[2] Fikret EREN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 1998
[3] Yarg. 9. HD, 23.12.1997 T, E.8336/K.9155.
[4] Ali GÜZEL-Ali Rıza OKUR, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Yayınları, 2000, s. 135
[5] Gürbüz ERDOĞAN, SGK Primlerinde Zamanaşımı Uygulaması, Yaklaşım Dergisi, S.219
[6] Serkan ODAMAN, Sigorta Prim Alacaklarında Zamanaşımı, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.20
[7] Bekir HANÇER, www.dunya.com, 05.08.2009, yararlanma tarihi: 01.03.2011.
[8] 17.04.2008 tarih ve 5754 sayılı Yasa’nın 56. maddesi ile eklenen fıkra.
http://www.ozdogrular.com/content/view/20262/
