İHBAR SÜRESİ İLE YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRESİ İÇ İÇE GİREBİLİR Mİ? TOPLU İŞ ARAMA İZİNİ VE İŞ GÜNLERİ
I-Giriş:
İşçilerin iş sözleşmelerinin işveren tarafından bildirimli olarak fesih edilmesi sırasında, 4857 Sayılı Kanunun 17.maddesine göre ihbar öneli ve 56.maddesindeki yıllık ücretli izin kullandırılması yükümlüğünün ne şekilde işçi ve işverenlerin ortak yararı gözetilerek çözümleneceği, başka bir deyişle, İzin süresi ile ihbar süresinin içe, içe geçip geçemeyeceği, hususları ile iş günlerinde işçilere verilecek iş arama izin konusu 4857 Sayılı İş Kanuna göre değerlendirilecektir.
.
II-4857 SAYILI İŞ KANUNUNA GÖRE İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI:
4857 Sayılı İş Kanunun 25.maddesinde “İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlığı adı altında, işçilerin iş sözleşmelerinin bildirimsiz fesih halleri, Dört ayrı bentte düzenlenmiştir. 25.maddenin 2.bendinde,
“Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:” başlığı altında bildirimsiz ve tazminatsız (ihbar ve kıdem tazminatı ödenmeksizin) derhal fesih hali, 9 ayrı fıkrada sıralanmıştır. Çalışma hayatındaki bildirimsizderhal fesih halleri 9 ayrı fıkrada belirtilen durumlarla sınırlı olmadığından, madde başlığındaki “Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” ifadesi ile benzer nitelikteki fesih halleri de bent kapsamına alınmıştır. 25/II deki 9 fıkraya dayanılarak, işçilerin iş sözleşmelerinin feshi halinde, İş kanununun 17.maddesinde belirtilen ihbar öneli (süresi) verilmesi veya ihbar tazminatı ödenmesine, yine 1475 Sayılı Eski iş Kanununun yürürlükte bulunan 14.maddesine göre kıdem tazminatı ödenmesi gerekmeyecektir.
4857 Sayılı Kanunun 25.maddesinin I, III ve IV.Bentlerinde yer alan,
.
1. Sağlık Sebepleri, 3.Zorunlu Sebepler, 4 .İşçinin gözetim altına alın ması veya tutuklanması, hallerinin ortaya çıkması halinde, işveren her bendeki bekleme sürelerine uyumak şartıyla, kıdem tazminatı ödeyerek işçilerin iş sözleşmesini ihbar tazminatı ödemeksizin ve ihbar öneli (süresi) vermeksizin derhal fesih hakkına sahip bulunmaktadır.
.
Burada belirtilen, “Bildirimsiz(ihbarsız) fesih hakkı” ifadesi, işverenin fesih işlemini, işçiye duyurmaktan, tebliğ etmekten kaçınmak anlamına gelmemekte, sadece fesih işleminin derhal yapılması anlamını taşımaktadır.
Fesih işleminin 4857 Sayılı Kanunun 109.maddesine göre yazılı olarak yapılması, işverene fesih işleminin yapıldığı hususunda ispat aracı kazandırmaktadır.
.
III-4857 SAYILI İŞ KANUNUNA GÖRE İŞVERENİN BİLDİRİMLİ FESİH HAKKI:
İşyerinde Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışmakta olan işçilerin iş sözleşmelerinin İşveren tarafından 4857 Sayılı Kanunun 25.maddesi kapsamı dışında yapılacak tüm fesihler İş Kanununun 17.maddesine göre bildirimli fesih halleri olarak değerlendirilmektedir.
.
İş Kanununun 17.maddesinde her işçinin işyerindeki mevcut hizmeti süresine (kıdemine) göre verilecek ihbar (bildirim) süreleri 2 hafta ile 8 hafta arasında düzenlenmiştir. Madde metnindeki düzenlemeye göre, İşi altı aydan az sürmüş olan işçilere 2 hafta, İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçilere 4 hafta, İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçilere 6 hafta, İşi üç yıldan fazla sürmüş olan işçilere 8 hafta, Öncesinden fesih bildiriminin yapılaması gerekmektedir 17.maddenin 3. Fıkrasında Bu süreler asgari olup, sözleşmeler ile artırılabilir.”
Dendikten sonra, 4.fıkrada Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.”
Düzenlemesi ile, kanun koyucu, işverene işçilerin iş sözleşmesinin bildirimli olarak feshi sırasında, ya ihbar süresi kadar bekleyerek işçiyi çalıştırma, yada, bekleme süresine isabet eden ücretin tazminat adı altında ödemesini tercih etme imkanı vermektedir.
İşçinin iş sözleşmesini derhal fesih etmek isteyen işveren, işçinin işyerindeki mevcut hizmet süresine ilişkin ücretini, ihbar tazminatı olarak peşin ödemek zorundadır.
İşverenin, işçinin iş sözleşmesini derhal bildirimli fesih etmek yerine, ihbar süresi kullandırarak, ihbar süresi sonunda fesih işlemini yapmak istediği taktirde, 4857 Sayılı Kanunun 27.maddesindeki iş arama izin yükümlülüklerine uyması gerekmektedir.
.
IV-İHBAR SÜRESİ, İŞ ARAMA İZNİ VE YILLIK İZİN SÜRESİ:
4857 Sayılı Kanunun 27.maddesinde: ”Bildirim süreleri içinde, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak
isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır.
.
İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir.
İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırıldığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.” Hükmü ile işverenin ihbar süresi kullandırarak, bildirimli fesih şeklini tercih etmesi halinde, ihbar süresi içerisinde, işçiye iş günlerinde en az 2 saat ücretli iş arama izini verme yükümlüğü getirilirken; İşçiye de iş günlerde kullanacağı iki saatlik iş arama iznini, işçi yararına kullanılmasını temin bakımından, “işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir.” Hükmü ile işçiye iş arama iznini iş günlerinde 2’şer saatlik parçalar halinde kullanmak yerine, topluca kullanabilmesi için tercih yapma imkanı tanımaktadır.
.
a-İş Arama İzninin iş günlerinde 2’şer saatlik olarak Kullanılmasında Yıllık İzin:
İhbar süresi kullandırılacak şekilde feshin benimsenmesi halinde, işçi kendisine tanınan 2 saatlik iş günlerindeki ücretli iş arama iznini toplucu kullanmak istediğini yazılı olarak işverene bildirmediği taktirde, İşçi ihbar süresi içerisinde normal çalışmasını sürdürerek, günlük 2 saatlik iş arama iznini mesai saatleri içerisinde işyerinde çalışmayarak (işyerinden
ayrılarak) kullanacaktır. İşçinin bu şekilde ihbar süresinde çalışırken ve günlük iş arama iznini kullanmakta iken, kullanmadığı yıllık ücretli izinin kullandırılması mümkün olmamaktadır. Yıllık ücretli izin kullandırılması yükümlüğü ile ücretli işi arama izini kullandırılması yükümlülükleri birbirinden ayrı yükümlülükler olup, bir yükümlüğün yerine getirilmesi diğer
yükümlüğün yerine getirilmesini ortadan kaldırmamaktadır. İşçiye ihbar süresi sırasında yıllık ücretli izin kullandırılması halinde, işçi 4857/27.m. deki iş arama iznini kullanmamış olacağından, kullanılmayan iş arama izin süresine ilişkin ücretin %100 zamlı olarak ödenmesi gerekecektir.
.
b-İşçinin İş Arama İzninin Topluca Kullanılmasında Yıllık İzin Süresi:
İşçi 4857 Sayılı Kanunun 27.maddesiyle kendisine tanınmış ve verilmiş olan günlük iş arama iznini işverene yazılı olarak bildirerek topluca kullanmak istediğinde, İşçi işyerindeki hizmetine göre, 17.maddesindeki ihbar süresindeki her işgünü için 2 saat olmak üzere kullanacağı toplam iş arama izini talep ederek, iş arama iznini aşan bakiye ihbar süresindenormal çalışmasına sürdürerek, süre sonunda da toplu iş arama iznini günlük olarak kullanacak, çalıştığı ihbar süresinin ve çalışmadığı iş arama izin süresinin ücreti tam olarak ödenecektir.
İşçinin toplu iş arama izin süresini aşan ihbar süresi içerisinde işyerinde fiilen çalıştığı devrede kullanmadığı yıllık ücretli izini bulunuyorsa, yıllık ücretli izinin kullandırılmasında, hukuki bir engel bulunmadığı gibi, Bu uygulamada işçinin bir hak veya yarar kaybı da olmayacaktır.
.
Örnek; İşyerinde 4 yıldır çalışmakta olan ve bir yıllık kullanmadığı yıllık ücretli izin hakkı bulunan bir işçinin, iş sözleşmesinin ihbar öneli kullandırılacak biçimde feshinin yapılacağının işçiye bildirilmesi, işçinin de günlük 2 saatlik iş arama iznini topluca kullanacağını işverene bildirmesi durumunda, İşçiye .4857/17.m. göre 56 günlük ihbar süresinin verileceği, bu süre içerisinde 8 hafta tatili ve 48 işgünü olduğu dikkate alındığında, işçinin topluca kullanacağı iş arama izni 48x2=96 saat:7,5=12,8 gün, işçi yararı ilkesi ile yuvarlama yapıldığında,Topluca kullanılacak iş arama süresi 13 gün olacaktır. İşçinin toplam ihbar süresinde çalışacağı süre de 43 gün olmaktadır. İşçinin 43 günlük çalışacağı ihbar süresinde kullanmadığı bir yıllık ücretli iznini 14 işgünü olarak kullanmasında kanuni bir engel bulunmamaktadır.
.
c-İş Günleri ve Toplu İş Arama İzin Süresi:
İşçilerin işyerinde çalıştığı normal çalışma günlerine iş günü denilmektedir.
4857 Sayılı Kanunun 3.maddesinde, “Genel bakımdan çalışma süresi hafta en çok kırkbeş saattir.Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır”
Denmekte. Aynı kanunun Hafta tatili başlığını taşıyan 46.maddesinde de; ”Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63.maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olma koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.” Denmektedir. Bu düzenlemelere göre işçiler haftanın 6 gününde günlük 7,5 saat üzerinden çalışarak, 7.gün ücretli hafta tatili kullanmaktadır.
.
İşçilerin çalıştıkları Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe, Cuma ve Cumartesi günleri iş günü olarak adlandırılmaktadır. İşçilerin cumartesi günleri çalışması gereken 7,5 saatlik çalışma süresini, haftanın diğer 5 gününde 9 saat çalışmak suretiyle cumartesi günleri izin kullanması, cumartesi gününün iş günü niteliğini ortadan kaldırmamaktadır.
.
Ayrıca, geneltatil ve milli bayram günlerinde ister çalışılsın, ister tatil yapılsın, iş günü olarak değerlendirilmemektedir.
İşçiye topluca iş arama izninin hesaplaması sırasında, Kullanılan ihbar süresinin her 7 günlük zaman dilimine karşılık 1 günlük, hafta tatil gün sayısının ve ayrıca ihbar süresine rastlayan genel tatil günleri varsa, bu günlerin toplanarak, kullanılacak ihbar süresinden düşülerek iş günü sayısının tespitinden sonra, iş günü sayısının iki ile çarpılarak, kullanılacak toplu is arama izin süresi bulunmalıdır. 4857 Sayılı Kanunun 53.maddesinde belirtilen izin sürelerinin aynı kanunun 56.maddesi gereğince iş günü olarak kullandırılması gerektiğinden, aynı yaklaşımla iş günleri ve tatil günleri tespitinin yapılarak yıllık ücretli izin kullandırılmalıdır.
.
V-SONUÇ:
İşçilere ihbar süresi kullandırılacak şekilde, iş sözleşmelerinin feshi işlemlerinde, işçinin 4857 Sayılı İş Kanununun 27.maddesindeki iş arama iznini toplucu kullanmak istediğinde, çalıştığı ihbar süresi içerisinde yıllık ücretli izinin kullanılmasında, ihbar süresinin yıllık izin süresini kapsamasında (iç içe geçmesinde) hukuki bir engel bulunmadığı gibi, bu uygulamada işçinin hak ve yarar kaybı da olmayacaktır. İşçinin iş arama iznini çalışılan her gün için 2 saat olarak kullanmayı tercih etmesi durumunda ise; kullanılan ihbar süresi içerisinde yıllık ücretli izinin kullandırılması halinde, işçi iş arama iznini kullanmamış olacağından, kullandırılmayan
iş arama izin süresinde işçinin çalıştırılmış gibi değerlendirilerek, iş arama izin süresine ilişkin ücretinin %100 zamlı olarak ödenmesi gerekecektir.
Mehmet KARADURMUŞ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Baş iş Müfettişi
Mali Çözüm Dergisi Sayı 106
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (10.06.2003). 4857 iş yasası. Ankara : Resmi Gazete (25134 sayılı)
