Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Ticari Defterlerin Açılış ve Kapanış Tasdikleri
Bilindiği üzere, kamuoyunun ve iş dünyasının uzunca bir süredir beklediği Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 13 Ocak 2011 tarihli oturumunda kabul edilerek yasalaşmış ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu olarak yayımlanmıştır(1).
I- GİRİŞ
Yeni Türk Ticaret Kanunu(2)(YTTK)’na göre, her tacir, ticarî defterleri tutmak ve defterlerinde, ticarî işlemleriyle malvarlığı durumunu, Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarını (IFRS) yansıtır şekilde hazırlanan Türkiye Muhasebe Standartlarına göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Anılan yükümlülük, ister gerçek isterse tüzel kişi olsun, bütün tacirleri kapsamaktadır. Tacirin tüzel kişi olması halinde defterleri tutma sorumluluğu yöneticilere ve yönetim kuruluna aittir.
Diğer yandan, yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 64. maddesinin beşinci fıkrasında “yevmiye, defteri kebir ve envanter defteri dışında tutulacak defterler Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından bir tebliğ ile belirlenir.” denilmektedir. Anılan hükümden, yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defterinin tutulmasının zorunlu olduğu, ancak, Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından bu defterler haricinde bazı defterlerin tutulmasının da zorunlu hale getirilebileceği anlaşılmaktadır. Diğer yandan, YTTK, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterleri de ticarî defter olarak kabul etmektedir. Ayrıca YTTK, defterler ile gerekli diğer kayıtların, fiziki dosyalama yanında elektronik ortamda, yani, veri taşıyıcıları aracılığıyla tutulmasına da imkan tanımaktadır.
Yeni Türk Ticaret Kanunu, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu(ETTK)’da olduğu gibi, ticari defterlerin açılış ve kapanış tasdikine tabi tutulmasını da öngörmektedir. Dolayısıyla, bu çalışmamızda, YTTK’ya göre ticari defterlerin açılış ve kapanış tasdikine tabi tutulması üzerinde durulacaktır. Ancak, yeni Kanun hükümlerinin daha anlaşılabilir olması bakımından, öncelikle, halihazırda yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun defter tasdikine ilişkin hükümlerine kısaca değinilecektir.
II- 6762 SAYILI ESKİ TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE TİCARİ DEFTERLERİN AÇILIŞ VE KAPANIŞ TASDİKLERİ
6762 sayılı ETTK’nın, 11.06.2003 tarih ve 4884 sayılı Kanun’un 1. maddesi ile değişik 69. maddesinin birinci fıkrasında, ticari defterlerin tasdiklerine ilişkin olarak;
“Şirket kuruluş aşamasında 66. maddenin birinci fıkrasında yazılı defterler kullanılmaya başlanmadan önce tacir tarafından ticarî işletmenin bulunduğu yerin ticaret sicili memurluğuna veya notere ibraz edilir. Bu defterler, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerinde yer alan bilgileri içerecek şekilde tasdik ve imza olunur. Sicil memuru veya noter, defterlerin kaç sayfadan ibaret bulunduğunu ilk ve son sayfaya yazarak resmî mühür ve imzasıyla tasdik eder. Noterlerce tasdik edilen defterlerin mahiyet ve adetleri ve bunların kime ait olduğu en geç yedi gün içinde ilgili ticaret sicili memurluğuna bildirilir. Şirketlerin müteakip yıl defterleri ile kullanılması zorunlu diğer defterler 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerine göre tasdik olunur.”
denilmektedir.
ETTK’nın 66. maddesinin birinci fıkrasında yazılı defterler ise;
Tüzel kişi tacirler açısından; yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ve karar defteri (ETTK md. 66/f.1, b.1),
Gerçek kişi tacirler açısından; yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ya da işletmesinin mahiyet ve önemine göre sadece işletme defteri (ETTK md. 66/f.1, b.3),
Devlet, il özel idaresi, belediyeler gibi kamu tüzel kişileri tarafından kurulan ve özel hukuk hükümlerine göre idare edilen, ancak tüzel kişiliği bulunmayan ticari işletmeler ile dernekler tarafından kurulan ticari işletmeler ve bunlara benzeyen ve tüzel kişiliği olmayan diğer ticari teşekküller açısından ise yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri (ETTK md. 66/f.1, b.2)
olarak sayılmıştır.
Bu çerçevede, yukarıda sayılan defterlerin, kullanılmaya başlanmadan önce tacir tarafından ticarî işletmenin bulunduğu yerin ticaret sicili memurluğuna veya notere ibraz edilmesi ve açılış tasdiklerinin yaptırılması gerekmektedir(3) (ETTK md. 69/f.1). ETTK açılış tasdiki yanında, yevmiye defteri ile envanter defteri için kapanış tasdiki zorunluluğu da getirmiştir. Diğer bir anlatımla, yevmiye defterinin en geç yeni yılın Ocak ayı sonuna kadar notere ibraz edilip son kaydın altına noterce (Görülmüştür) sözü yazılarak mühür ve imza ile kapanış tasdikine tabi tutulması gerekmektedir (ETTK md. 70/f.5). Envanter defterine(4) kaydolunacak envanter ve bilançoların ise en geç yeni yılın Mart ayı sonuna kadar tamamlanması ve akabinde de yevmiye defterine ilişkin usulle kapanış tasdikinin yaptırılması zorunludur (ETTK md. 72/f.4).
Bir başka deyişle, ETTK’da açılış tasdiki yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, karar defterleri ve işletme defteri için zorunlu kılındığı halde, kapanış tasdiki sadece yevmiye defteri ile envanter defteri için öngörülmüştür. Yine, ETTK’da açılış tasdiki için hem ticaret sicili memurlukları hem de noterler yetkili kılındığı halde, kapanış tasdiki yetkisi sadece noterlere tanınmıştır.
III- 6102 SAYILI YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE TİCARİ DEFTERLERİN AÇILIŞ VE KAPANIŞ TASDİKLERİ
6102 sayılı YTTK’nın 64. maddesinin üçüncü fıkrasında “Ticari defterler, açılış ve kapanışlarında noter tarafından onaylanır. Kapanış onayları, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar yapılır. Şirketlerin kuruluşunda defterlerin açılışı ticaret sicili müdürlükleri tarafından da onaylanabilir. Açılış onayının noter tarafından yapıldığı hâllerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak zorundadır. Türkiye Muhasebe Standartlarına göre elektronik ortamda veya dosyalama suretiyle tutulan defterlerin açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları ile bu defterlerin nasıl tutulacağı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca bir tebliğle belirlenir.” denilmiştir.
Dikkat edileceği üzere, YTTK’da, ETTK’nın aksine, ticari defterlerin tümü açılış ve kapanış onayına tâbi tutulmuştur. Bu değişikliğin sebebi çift defter kullanımını olabildiğince engellemektir. Çift defter sadece hesaplara ilişkin ticarî defterlerde değil, aynı zamanda pay defteri, karar defteri ve genel kurul karar defterlerinde de sık rastlanan bir olgudur. Bu defterlerden herhangi biri kapatılmadan yenisi açılabilmekte, ihtilaflarda mahkemenin önüne değişik defterler çıkabilmektedir. Bu çoğu kez hileli bir davranış teşkil eden çift defter uygulamasına özellikle pay defteriyle, yönetim kurulu karar defterinde çok sık rastlanmaktadır. Anılan düzenleme ile uygulamada sıkışıklığa yol açmamak için onay süresi de izleyen faaliyet döneminin altıncı ayına kadar uzatılmıştır(5).
Buna karşılık, YTTK’nın md. 64/f.3 hükmü ETTK’nın 69. maddesi ile kural olarak uyum içerisindedir. ETTK’nın 69. maddesinin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi noter yanında sicil memuruna da onay yetkisini vermiştir. Bu yetkinin ETTK’da sicil memuruna tanınmasının sebebi, şirketlerin kuruluşunu süratlendirmektir. Kuruluş sırasında oda gerekli belgeyi derhal verebilecek ve doğrudan doğruya sicile gidilerek şirketin tescili gerçekleştirilebilecektir. Başka bir değişle, noter aradan çıkabilecektir. Bu amaç göz önünde tutularak sicil müdürünün onay yetkisi kuruluşa özgülenmiştir. Diğer yandan, YTTK’da, uygulamadaki bazı aksaklıklara engel olmak için “ticaret sicili tasdiknamesini”nin (faaliyet belgesinin) de notere sunulması gereği öngörülmüştür(6).
Dolayısıyla, ETTK’da olduğu üzere, YTTK’ya göre de, kuruluş aşamasında, ticari defterlerin açılış tasdikleri, ticari işletmenin bulunduğu yerdeki ticaret sicili müdürlüğü veya noter tarafından yapılacaktır. Kanun, bu konuda şirketlere seçimlik bir hak tanımaktadır. Yani, şirketler, kuruluş aşamasında, söz konusu defterlerin açılış tasdiklerini noterlere yaptırabilecekleri gibi ticaret sicili müdürlüklerine de yaptırabileceklerdir. Nitekim, 4884 sayılı Kanun’un 7. maddesi ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 223. maddesinde de değişikliğe gidilmiş ve sözkonusu maddeye eklenen üçüncü fıkrada “Defterler anonim ve limited şirketlerin kuruluş aşamasında, şirket merkezinin bulunduğu yer ticaret sicili memuru veya noter tarafından tasdik edilir.” denilerek iki Kanun arasında paralellik sağlanmıştır. Kapanış tasdikleri ise sadece noterler tarafından yapılabilecektir. Yine, kapanış tasdiklerinin, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar yaptırılması gerekecektir.
Öte yandan YTTK, bir uygulama hükmü olduğu için “Türkiye Muhasebe Standartlarına göre elektronik ortamda veya dosyalama suretiyle tutulan defterlerin açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları ile bu defterlerin nasıl tutulacağı”na ilişkin ayrıntıların Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından bir Tebliğ ile belirlenmesini öngörmüştür (YTTK md. 64/f.3).
IV- ÖZET VE SONUÇ
Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda, 6762 sayılı ETTK’dan farklı olarak, ticari defterlerin tümü açılış ve kapanış onayına tâbi tutulmuştur. Kapanış onayları, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar yaptırılmak zorundadır. YTTK, ETTK’da olduğu gibi, kapanış onay yetkisini sadece noterlere tanımıştır. Kuruluş aşamasında ticari defterlerin açılış tasdikleri ise, ETTK’da olduğu gibi, ticari işletmenin bulunduğu yerdeki ticaret sicili müdürlüğü veya noter tarafından yapılacaktır. Yani, şirketler, kuruluş aşamasında, söz konusu defterlerin açılış tasdiklerini noterlere yaptırabilecekleri gibi ticaret sicili müdürlüklerine de yaptırabileceklerdir. Ancak, açılış onayının noter tarafından yapılması durumunda, noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak zorundadır. www.ozdogrular.com
Türkiye Muhasebe Standartlarına göre elektronik ortamda veya dosyalama suretiyle tutulan defterlerin açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları ile bu defterlerin nasıl tutulacağına ise YTTK’da değinilmemiş, bu hususların Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca bir tebliğle belirlenmesi öngörülmüştür. Ancak, YTTK’nın ticari defterlerin açılış ve kapanış tasdiklerine ilişkin bu düzenlemeleri 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecektir. Dolayısıyla, anılan tarihe kadar, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerinin uygulanmasına devam edilecektir.
Soner ALTAŞ*
Yaklaşım
(*) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Başmüfettişi
(●) Bu çalışmada belirtilen görüşler yazarına ait olup, çalıştığı Kurum’u bağlamaz.
(1) 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(2) Karışıklığa sebebiyet vermemek için, çalışmamızda, 29.06.1956 tarih ve 6762 sayılı Kanun için Eski Türk Ticaret Kanunu manasında ETTK, 13 Ocak 2011 tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu için de Yeni Türk Ticaret Kanunu manasında YTTK kısaltmaları kullanılacaktır.
3) Sicil memuru veya noter, defterlerin kaç sayfadan ibaret bulunduğunu ilk ve son sayfaya yazarak resmî mühür ve imzasıyla tasdik eder. Noterlerce tasdik edilen defterlerin mahiyet ve adetleri ve bunların kime ait olduğu en geç yedi gün içinde ilgili ticaret sicili memurluğuna bildirilir. Şirketlerin müteakip yıl defterleri ile kullanılması zorunlu diğer defterler 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerine göre tasdik olunur (ETTK md. 69/f.1).
(4) Envanter defterine işletmenin açılış tarihinde ve müteakiben her iş yılı sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydolunur (ETTK md. 72/f.1).
(5) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
(6) Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324, S. Sayısı: 96
