I-GİRİŞ
Ülkemizde Kadınların ve gençlerin işgücüne katılımını ve istihdamını artırmak, yeni istihdam yaratılmasını teşvik etmek ve çalışanların vasıfla-rını yükselterek işsizlik riskini azaltmak, mesleki ve teknik eğitimi özen-dirmek, kalite ve etkinliğini artırmak amacıyla prim teşviki 6111 sayılı Kanunun 49. Maddesi 4447 sayılı Kanuna eklenen Geçici 10. Maddesi ile yeniden düzenlenmiştir.
Söz konusu teşvik ile bilhassa 18-29 yaş aralığında olan erkek ve 18 yaşından büyük kadın sigortalılardan yeni işe alınanlara ilişkin işveren his-sesi sigorta prim teşviki uygulamasının sona ermiş olması ve kamuoyu tarafından söz konusu teşvikin uzatılma taleplerinin olması neticesinde iş-verenler açısından yeni teşvik devreye girmiştir. Ancak söz konusu teşvik-le ilgili henüz yönetmelik dahil diğer idari düzenlemeler yapılmamıştır. Bu sebeple teşvikle ilgili aşağıda yapılan değerlendirme Kanun maddesindeki bilgiler ve söz konusu teşvikten önce uygulanan ve halen uygulanmakta olan teşviklerin idari düzenlemeleri göz önünde tutularak yapılmıştır.
Genel olarak teşvikten yararlanmak için önceki teşviklerdeki yararlan-ma şartlarına benzer şartlara yer verilmiştir. Söz konusu şartlardan “Si-gortalının ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması” şartı he-saplama açısından tereddütlere sebep olmuştur. Makalemizde sigortalının ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması şartındaki ortalama sigortalı sayısının 2011/45 sayılı genelge çerçevesinde nasıl hesaplandığı izah edilecektir.
II- GENEL OLARAK TEŞVİKTEN YARARLANMA ŞARTLARI
Sigortalının ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması şartın-daki ortalama sigortalı sayısının nasıl hesaplandığı konusuna değinmeden evvel teşvikin genel olarak yararlanma şartları belirtmek gerekirse; Genel olarak söz konusu teşvik ile 4447 sayılı Kanunun muhtelif maddelerinde düzenlenen teşviklerin adeta bir revizyonu yapılmış ve neredeyse nitelik-lerine ve vasıflarına göre istihdama kazandırılan her bir yeni sigortalı için muhtelif şartlarda ve oranlarda teşvik unsuru oluşturulmuştur.(UMDU, YILDIZ, s;211,2011).
Bununla birlikte; Kadınların ve gençlerin işgücüne katılımını ve istih-damını artırmak, yeni istihdam yaratılmasını teşvik etmek ve çalışanların vasıflarını yükselterek işsizlik riskini azaltmak, mesleki ve teknik eğitimi özendirmek, kalite ve etkinliğini artırmak amacıyla;
31/12/2015 tarihinde sona ermek,
Her bir sigortalı için geçerli olmak,
İşe alındıkları tarihten itibaren ve koşulların devamı süresince uygu-lanmak,
Bu maddenin yayımı tarihinden itibaren özel sektör işverenlerince işe alınmak ve fiilen çalıştırılmak,
İşe alındıkları tarihten önceki altı aya ilişkin prim ve hizmet belgele-rinde bildirilen sigortalı sayısının ortalamasına ilave olmak,
Aynı döneme ilişkin işe alındıkları işyerinden Sosyal Güvenlik Ku-rumuna verilen prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalılar dışında olmak, (Bu sebeple 4/b sigortalı iken başka bir işyerinde hizmet akdi çerçevesinde 4/a sigortalısı olarak çalışan sigortalılarda da teşvikten ya-rarlanacaklardır. (UMDU, 2011)
kaydıyla, 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinde sayılan ve 82 nci maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarı, koşulların devamı süre-since İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacaktır.(6111 SK Gerekçesi,s;49) Burada hemen belirtmek gerekirse söz konusu teşvikin en önemli özelli-ği sigortalı adına birden fazla teşvikten yararlanılacaktır. Bu şekilde; aynı kişinin birden fazla teşvikten yararlanacak haklara sahip olması halinde öncelikle beş puanlık prim indirimi teşvikinden yararlanacak, daha sonra ilave istihdam teşviki, özürlü teşviki diğer teşviklerden de faydalanabi-lecek. Bu da teşvik düzenlemesinde önemli bir hak kaybını önleyecektir (KURT, 2010).
Bununla birlikte; 4447 sayılı Kanuna eklenen Geçici 10. Maddesinde düzenlenen teşvik kapsamında diğer teşviklerde olduğu gibi gerek sigortalı gerekse işveren bazında bazı şartlar öngörülmüştür. Burada hemen belirt-mek gerekirse; aşağıda gösterilen bütün şartların sigortalı ve işyeri açısın-dan sağlanması gerekmektedir. Şartlardan birinin sağlanmaması halinde söz konusu teşvikten yararlanılamayacağı unutulmamalıdır.
III- ORTALAMA SİGORTALI SAYISININ NASIL HESAPLANIR?
4447 sayılı Kanunun geçici 10. maddesinde öngörülen destekten, maddede aranılan diğer şartların yanı sıra, sigortalının işe alındığı tarihten önceki aydan başlanarak son altı aylık döneme ilişkin Kurumumuza ve-rilmiş aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısının ortala-masına ilave olarak çalıştırılması kaydıyla yararlanılabilecektir. Ortalama Sigortalı sayısı şu şekilde hesaplanır.
3.1. Aritmetik Ortalama İle Hesaplama Yapılır
Ortalama sigortalı sayısı, sigortalının işe başladığı işyerinde işe giriş tarihinden önceki altı ayda Kurumumuza bildirilmiş olan toplam sigortalı sayısının, aynı dönem aralığında Kurumumuza bildirim yapılmış ay sayı-sına bölünmesi suretiyle bulunacaktır.
Örnek: 4447/10. Maddeye göre teşvikten yararlandırılarak işe alınan sigortalılardan (A) sigortalı 01.04.2011 tarihinde, işe alınmışsa A’nın 2011/ Mart ve öncesi 6 aydaki, ortalamanın üstünde işe alınmış olması gerekir.
3.2. Küsuratlı Sonuçlar Tama İblağ Edilir
Sigortalıların, ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılıp çalıştı-rılmadığının tespiti sırasında, ortalama sigortalı sayısının küsuratlı çıkması halinde, yarıma kadar kesirler dikkate alınmayacak, yarım ve üzerinde olan kesirler ise tama iblağ edilecektir. Buna göre, ortalama sigortalı sayısının küsurat kısmı 0,01 ila 0,49 arasında ise 0 (sıfır) olarak dikkate alınacak, 0,50 ila 0,99 arasında ise tama iblağ edilecektir.
Örnek; 4447 sayılı Kanunun geçici 10. maddesine göre sigortalılar yönünden aranılan şartlara sahip olan (B) sigortalısının, (A) Limited Şir-ketine 20.03.2011 tarihinde işe alınmıştır. B’nin işe alınmadan önceki 6 aydaki (2011/şubattan geriye doğru) toplam sigortalı sayısı 28 ise ortalama sigortalısı sayısı: 28 / 6 = 4,6 = 5 olacaktır.
3.3. İşçi Çalıştırılmamış Aylar Hesaba Katılmaz
Ortalama sigortalı sayısının tespitine esas olan bazı aylarda sigortalı çalıştırılmamış olması halinde, ortalama sigortalı sayısı, bildirim yapılmış aylardaki toplam sigortalı sayısının bildirim yapılmış ay sayısına bölünme-si suretiyle hesaplanacaktır.
Örnek: 4447/10. Maddeye göre teşvikten yararlandırılarak 01.04.2011 tarihinde işe alınan sigortalıdan önce (2011/3=6, 2011/2=5, 2011/1=Bil-dirim yapılmamış, 2010/12=3, 2010/11=3, 2010/10=bildirim yapılmamış ise) ortalama sigortalı sayısı, (6 + 5 + 3 + 3 = 17/ 4 )= 4,25 = 4 olacaktır.
3.4. Yeni Tescil İşyerlerinde Ortalama Sigortalı Sayısı; Sıfırdır
Ortalama sigortalı sayısının tespitine esas olan altı aylık sürede, gerek işyerinin yeni tescil edilmiş olması, gerekse sigortalı çalıştırmaya ara ve-rilmiş olması nedeniyle geriye doğru altı aylık süre içinde sigortalı bil-diriminde bulunulmamış olması halinde, sigortalıların, ortalama sigortalı sayısına ilave olup olmadıklarına bakılamayacağından, kapsama giren si-gortalıların tamamından dolayı sigorta primi işveren hissesi desteğinden yararlanılabilecektir.
Örnek: 5510 sayılı Kanun kapsamına 13.04.2010 tarihinde alınmış olan bir işyerinde, 4447 sayılı Kanunun geçici 10. maddesinde aranılan di-ğer şartlara sahip (A) sigortalısının 28.04.2011 tarihinde işe alınmış olduğu varsayıldığında, bahse konu işyerinde 2011/Nisan ayı içinde işe alınanlar için, 2011/Mart ve öncesinde sigortalı çalıştırılmamış olması nedeniyle or-talama sigortalı sayısından söz edilemeyeceğinden, söz konusu destekten yararlanılıp yararlanılmayacağının tespitinde 2011/Nisan ayında işe alınan sigortalının ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınıp alınmadığına bakılmayacaktır.
3.5. Ortalama Sigortalı Sayısında Bütün Sigortalılar Hesaplamaya Dahildir
Gerek ortalama sigortalı sayısının tespitine esas olan altı aylık sürede, gerekse destekten yararlanılacak olan aylarda çalışan sigortalı sayısının tespiti sırasında, sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışan sigor-talılar ile çeşitli nedenlerle ay içinde çalışması bulunmayan ve ücret öden-meyen (istirahat veya ücretsiz izin gibi nedenlerle aylık prim ve hizmet belgesinde 0 gün ve 0 kazançlı olarak kayıtlı) sigortalılar da hesaplamaya dahil edilecektir.
Örnek: Ortalama sigortalı sayısının tespitinde dikkate alınacak olan 2011/Ocak ayına ilişkin düzenlenen aylık prim ve hizmet belgesinde ka-yıtlı sigortalıların prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazanç tutarının;
(A) sigortalısı 20 gün, 1.000,00 TL
(B) sigortalısı 30 gün, 1.200,00 TL
(C) sigortalısı 0 gün, 0,00 TL
(D) sigortalısı 10 gün, 300,00 TL (SGDP‟ne tabi çalışan)
olduğu varsayıldığında, 2011/Ocak ayında Kuruma bildirilmiş sigortalı sayısının 4 olduğu kabul edilecektir.
3.6. Ortalama Sigortalı Sayısında Asıl, Ek ve İptal Prim ve Hizmet Belgeleri Topluca Değerlendirilir.
Kuruma bildirilmiş toplam sigortalı sayısının tespiti sırasında, her bir ayda çalışan sigortalı sayısı, ilgili dönemlerde Kuruma verilmiş asıl ve ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısından, iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı sigortalı sayısı düşülmek suretiyle tespit edilecektir.
Örnek: (A) Limited Şirketinin ortalama sigortalı sayısının tespitinde dikkate alınacak aylardan olan 2011/Şubat ayında, 1 nolu belge türü seçil-mek suretiyle düzenlenmiş olan “asıl nitelikteki” aylık prim ve hizmet bel-gesi ile 8 sigortalı, 1 nolu belge türü seçilmek suretiyle düzenlenmiş olan “ek nitelikteki” aylık prim ve hizmet belgesi ile 3 sigortalı, 1 nolu belge türü seçilmek suretiyle düzenlenmiş olan iptal nitelikteki aylık prim ve hiz-met belgesi ile 2 sigortalı, 2 nolu belge türü seçilmek suretiyle düzenlenen “asıl nitelikteki” aylık prim ve hizmet belgesi ile 3 sigortalı bildiriminde
bulunulmuş olduğu varsayıldığında, bu işyerinde 2011/Şubat ayında ça-lıştırılmış olan sigortalı sayısı 8 + 3 – 2 + 3 = 12 olarak kabul edilecektir.
3.7. Aynı ay İçin Aynı İşyerine Giren Aynı İşçi Tek Olarak Sayılır
Ortalama sigortalı sayısının tespitine esas olan altı aylık döneme iliş-kin düzenlenen aylık prim ve hizmet belgelerinde, bir sigortalının işten ayrılmasını müteakip aynı ay içinde ayrıldığı işyerinde tekrar işe başlamış olması halinde, bu sigortalı için ilgili aylık prim ve hizmet belgesinde iki ayrı kayıt yer alacağından, sigortalı sayısının tespitinde bu nitelikteki ka-yıtlardan mükerrer olanlar dikkate alınmayacaktır. Ay içinde Kuruma bil-dirilmiş sigortalı sayısının tespitinde, ay içinde işe giren veya işten çıkan sigortalılar da hesaplamaya dahil edilecektir.
Örnek: 2011/Ocak ayında Kuruma verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgesinde A sigortalısı 03.01.2011 tarihinde işten çıktığı ve 21.01.2011 tarihinde işe girdiği görülüyorsa bu kişi ortalama sigortalı sayısında 1 işçi olarak hesaba dahil edilir.
IV- ORTALAMA SİGORTALI SAYISINA GÖRE TEŞVİKTEN YARARLANMA
Ortalama sigortalı sayısına göre teşvikten şu şekilde yararlanılmaktadır.
4.1. Teşvikten Yararlanan Sigortalının Ortalama Sigortalı Sayısının Üstünde Olması Gerekir
Diğer şartlara sahip olan sigortalılar, ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmasalar dahi, sonraki aylarda işyerinde çalışan sigortalı sa-yısı ortalama sigortalı sayısının üzerine çıktığı takdirde, bahse konu sigor-talılardan dolayı 4447 sayılı Kanunun geçici 10. maddesinde öngörülen destekten yararlanılabilecektir.
Örnek: 20.03.2011 tarihi itibariyle işe alınan (B) sigortalının işe alın-dığı 2011/şubat ve öncesi ortala sigortalı sayısının 5 olduğu varsayıldığın-da B sigortalısı ile birlikte çalışan toplam sigortalı sayısının;
2011/Mart; 5, 2011/Nisan; 6, 2011/Haziran; 4, 2011/Temmuz; 7 ise B sigortalısı 4447 sayılı Kanunun geçici 10. maddesinde öngörülen destek-
ten ortalama sigortalı sayısının aşıldığı 2011/Nisan ve 2011/Temmuz ayına ilişkin düzenlenecek aylık prim ve hizmet belgesinden dolayı yararlanıla-bilecektir.
4.2. Ortalama Sigortalı Sayısı Teşvikten Yararlanan Her Sigortalı İçin Ayrı Hesaplanır
a-) Yeni işe alınan ve maddede aranılan diğer şartlara sahip olan sigorta-lıların ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmış olup olmadıkları hususu her bir ayda işe alınan sigortalılar için ayrı ayrı belirlenecektir.
Örnek: 2011/Nisan ayında işe alınan sigortalı için ortalama sigortalı sayısı 2011/Mart ve öncesi 5 aydaki, 2011/Mayıs ayında işe alınan sigor-talı için ortalama sigortalı sayısı 2011/Nisan ve öncesi 5 aydaki, ortalama sigortalı sayısının üstünde olmalıdır.
b-) Ortalama sigortalı sayının üstünde işe alınan sigortalı teşvikten ya-rarlanır.
Örnek: 2011/Nisan ayından önceki 6 aydaki (2011/3=5, 2011/2=4,
2011/1=4, 2010/12=5, 2010/11=4, 2010/10=6 olduğu için) ortalama si-gortalı sayısı (5+4+4+5+4+6 =28/6 = 4,6 olduğu için) 5 olan işyerinde 2011/Nisan ayında 6. Olarak işe alınan ve diğer şartlara haiz sigortalı teş-vikten yararlanır.
c-) Önceki işe alınıp ta teşvikten yararlananlar yeni ortalama sigortalı sayısına eklenir.
Örnek: Yukarıdaki örnekteki işyerinde sonrasında 2011/Nisan ayında 1 işçi daha işe alınırsa bu ikinci işçi de teşvikten yararlanır ve 2011/Nisan ayı işçi sayısı 7 olacaktır. buna göre 2011/Mayıs Ayı için ortalama sigortalı sayısında 2011/Nisan hesaba dahil edilir, 2010/Ekim hesaptan çıkarılır ve ortalama sigortalı sayısı (7+5+4+4+5+4=29/6 = 4,8 olduğu için) 5 olur. 2011/Mayıs ayında yine 6. Olarak işe alınan sigortalı teşvikten yararlanır.
SONUÇ
Yeni teşvik düzenlemesi sonucu 18 yaşından büyük ve 29 yaşından kü-çük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınların önceki düzenlemede oldu-ğu gibi teşvik kapsamında sayılmasının yanında bu teşvik ile 29 yaşından büyük erkeklerin teşvik kapsamına alınabileceği, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmakta iken, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alan-lar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta öğretim ile meslek yüksekoku-lunu bitirenlerin daha avantajlı olarak yararlanmaları sağlanmış ve teşvik sigorta primine esas kazancın işveren hissesinin tamamını karşılamaktadır.
Bu kadar geniş kapsamlı önemli imkan sunan teşvikteki bilhassa or-talama sigortalı sayısı olarak öngörülen şartın ve 2011/45 sayılı genelge-deki açıklanan diğer şartların (yaş, aylık prim ve hizmet belgesinde ka-yıtlı olmama vs.) e-bildirge sisteminde işveren ekranında otomatik olarak gösterilmesinin ve böylece teşvik uygulamanın pratiğe dönüştürülmesinin sağlanması gerektiği kanaatindeyim.
KAYNAKÇA
Kurt, Resul(25.12.2010). “Torba Kanun’la Birden Fazla Teşvikten Yararlanılacak” Dünya Gazetesi.
T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı)
T.C. Yasalar (25.02.2011). 6111 Sayılı Bazı Alacakların Yeniden
Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Ka-nunu Ve Diğer Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Gerekçesi. Ankara : Resmi Ga-zete (27846 sayılı)
Umdu, Ersin ve Yıldız, Ramazan(2011). Yürürlükteki Sigorta Primi
Teşvikleri İle Çalışanlara Sağlanan Ödenekler Ve Mesleki Kurslar.
İstanbul : İTO Yayınları.
Umdu, Ersin(20.11.2011). “Bağ-Kur’lu iken SSK’lı olanlar da teşvik-ten yararlanır” Vatan Gazetesi.
Ersin UMDU*
http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/107malicozum/15%20ersin%20umdu.pdf
