Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Sermaye Artırım Usulü
Anonim şirketlerde esas sermayenin artırılması, Kanun’da öngörülen usulün izlenmesiyle finansal tablolardaki “esas sermaye” veya “çıkarılmış sermaye” kaleminin artırılmasıdır(1).
I- GİRİŞ
Anonim şirketler genellikle finansman ihtiyaçlarını karşılamak, özkaynak benzeri fonları sermayeye dönüştürmek, sermayelerini güçlendirmek, azalan sermayelerini tamamlamak veya kanuni zorunluluğu yerine getirmek amacıyla sermaye artırımına giderler. Sermaye artırımı, esas sözleşme değişikliğinin özel bir türünü oluşturur. Dolayısıyla, şirket sermayesini artırmak belli usullere tabidir.
01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (YTTK) anonim şirketlerin sermaye artırım usulüyle ilgili önemli değişiklikler yapılmış, sermaye ihtiyacının süratle ve kolayca sağlanması için sermaye artırım yöntemleri yeniden düzenlenmiştir. Bu kapsamda, YTTK kayıtlı sermaye sistemini halka açık anonim şirketlere özgü bir sistem olmaktan çıkarmış, bu sistemi belli kurallar dahilinde tüm anonim şirketlerin uygulayabilmesine imkan sağlamıştır. Şirket sermayesi ile pay sahiplerinin ve ilgili üçüncü kişilerin haklarının korunması bakımından sermaye artırım usulüne dair detaylı hükümlere yer verilmiştir. Ayrıca sermaye taahhüdü yoluyla artırım, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olmak üzere üç temel artırım yöntemi kabul edilmiştir. Bunlardan iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı yöntemleri ilk defa Kanun’da düzenlenmiş, sermaye taahhüdü yoluyla artırım yöntemi ise 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (ETTK) yer alan hükümlerden daha detaylı ve farklı bir şekilde ele alınmıştır.
Bu çalışmamızda, YTTK’da düzenlenen anonim şirketlerin sermaye artırımına ilişkin usul ve esasları ile bunlara uyulmamasının sonuçları üzerinde durulacaktır.
II- SERMAYE ARTIRIMINA İLİŞKİN USUL VE ESASLAR
A- PAYLARIN NAKDİ BEDELLERİNİN TAMAMEN ÖDENMİŞ OLMASI
ETTK’ya göre esas sermayeye karşılık olan hisse senetlerinin bedelleri tamamen ödenmedikçe, genel kurulun yeni hisse senedi çıkarmak suretiyle sermayenin artırılmasına karar vermesi mümkün değildir. Söz konusu kural, YTTK md. 456/I’de “İç kaynaklardan yapılan artırım hariç, payların nakdi bedelleri tamamen ödenmediği sürece sermaye artırılamaz.” şeklinde korunmuştur. Dolayısıyla, anonim şirketlerin sermaye artırımına gidebilmesi için ön şart, payların nakdi bedellerinin ödenmiş olmasıdır. Ancak iç kaynaklardan yapılan artırımlarda bu şart aranmaz.
Bununla birlikte, aynı maddede bahsi geçen kurala istisna ve esneklik getirilmiş, sermayeye oranla önemli sayılmayan tutarların ödenmemiş olmasının sermaye artırımını engellemeyeceği hükme bağlanmıştır. Fakat “önemli sayılmayan tutardan” ne anlaşılması gerektiği ve hangi hallerin bu kapsamda değerlendirileceğine ilişkin Kanun’da bir hüküm bulunmadığı gibi, gerekçede de bir açıklama yer almamaktadır. YTTK’nın yürürlüğe girmesi sonrasında yargının vereceği kararlar ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın konuya dair görüşleri uygulamayı belirleyecektir.
B- YÖNETİM KURULU’NCA BEYAN İMZALANMASI
YTTK’da kuruluşta olduğu gibi sermaye artırımında da yönetim kurulu tarafından sermaye artırımının türüne göre bir beyan imzalaması öngörülmüştür (md. 457). Beyan; “bilgiyi açık, eksiksiz, doğru ve dürüst bir şekilde verme ilkesine” göre hazırlanacaktır. Beyan (kural olarak) denetçiye verilecek, onun incelemesinden sonra sicil müdürünün incelemesine sunulacak ve sicil dosyasında saklanacaktır. Yetersiz, peçelenmiş, söz kalabalığına boğulmuş, gereken bilgi yerine başka konuları aktaran, “şeklen” verilen, eksik, yanıltıcı ve kötü niyetli bilgiler, söz konusu ilkeye aykırı olup, böyle bir beyan işlem denetçileri ve ticaret sicil müdürü tarafından reddedilecektir. Beyan; gerekçeli olacak, emsal gösterecek, karşılaştırmalara yer verecek ve anlaşılır bir dille yazılacaktır. Satır başları ile yetinen, olayları hikaye eden bir rapor amaca uygun olmayacaktır.
Beyanda; nakdi sermaye konuluyorsa, artırılan kısmın tamamen taahhüt edildiği, kanun veya esas sözleşme gereğince ödenmesi gerekli tutarın ödendiği; ayni sermaye konuluyor veya bir ayın devralınıyorsa bunlara verilecek karşılığın uygun olduğuna ilişkin açıklamalar; devralınan ayni sermaye, aynın türü, değerlendirmenin yöntemi, isabeti ve haklılığı; bir borcun takası söz konusu ise bu borcun varlığı, geçerliliği ve takas edilebilirliği; sermayeye dönüştürülen fonun veya yedek akçenin serbestçe tasarruf olunabilirliği; gerekli organların ve kurumların onaylarının alındığı; kanuni ve idari gerekliliklerin yerine getirildiği; rüçhan hakları sınırlandırılmış veya kaldırılmışsa bunun sebepleri, miktarı ve oranı; kullanılmayan rüçhan haklarının kimlere, niçin, ne fiyatla verildiği hakkında belgeli ve gerekçeli açıklamalar yer alacaktır. İç kaynaklardan yapılan sermaye artırımının hangi kaynaklardan karşılandığı, bu kaynakların gerçekliği ve şirket malvarlığı içinde var oldukları konusunda garanti verilecektir. Şartlı sermaye artırımının ve uygulamasının kanuna uygunluğu belirtilecektir. Ayrıca sermaye artırımını inceleyen işlem denetçisi ile hizmet sunanlara ve diğer kimselere ödenen ücretler, sağlanan menfaatler hakkında, emsalleriyle karşılaştırma yapılarak da bilgi verilecektir.
Söz konusu beyanın yanlış, hileli, sahte, gerçeğe aykırı olması, gerçeğin saklanması ve YTTK dışındaki diğer kanunlara aykırılıktan dolayı zararın ortaya çıkması hali, belgeleri düzenleyen yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğunu gerektirecektir. Öte yandan, bu şekilde mevzuata aykırı beyan hazırlayanlar, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılacaktır (YTTK md. 549, 562).
C- İŞLEM DENETÇİSİ TARAFINDAN RAPOR DÜZENLENMESİ
Sermaye artırım işlemlerine ve yönetim kurulu beyanına ilişkin inceleme ve denetlemelerde bulunmak üzere yönetim kurulunca bir işlem denetçisi atanır. Denetçi düzenlediği raporda denetleme sonuçlarına açıkça yer verir; Kanun’a ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygunluk veya aykırılık hususlarında görüş açıklar (YTTK md. 458, 351). Raporun amacı, sermaye artırımında, kanunlara, sözleşmelere aykırı hareket edilip edilmediğini; yanıltma, yolsuzluk, hile ve benzeri işlemlerin bulunup bulunmadığını inceleyip belirlemektir. Söz konusu rapor, sermaye artırımıyla ilgili bütün olgulara, işlere, işlemlere, ilgili belge ve dayanaklarına ilişkin inceleme ve değerlendirme sonuçlarını içerecektir. Rapor doğru, açık, eksiksiz bilgi ve hesap verme ve dürüst resim ilkesine göre hazırlanacak, kesin ifadeler taşıyacak, gerekli olan yerlerde ayrıntıya inecek ve bir sonuçla son bulacaktır.
D- GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI’NCA BELİRLENEN ANONİM ŞİRKETLERİN İZİN ALMASI
Anonim şirketlerin sermaye artırımlarında kural olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan(2) izin alınması gerekli değildir. İzin alması gereken şirketler ise YTTK’nın 333. maddesi kapsamında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca yayımlanacak tebliğle, faaliyet alanları belirlenip, ilan edilecek anonim şirketlerdir. Bakanlık izninin genel kurul toplantısından önce alınması gereklidir.
E- KARARIN ŞİRKETİN YETKİLİ ORGANLARI TARAFINDAN ALINMASI
Sermaye artırımına karar verme yetkisi, esas sermaye sisteminde genel kurula, kayıtlı sermaye sisteminde ise yönetim kuruluna aittir. Genel kurul, sermaye artırımı da dahil olmak üzere, esas sözleşmenin değiştirilmesi için toplantıya çağrıldığında; yönetim kurulunca karara bağlanan değişiklik taslağı ile değiştirilecek mevcut hükümler, şirketin internet sitesinde ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlanır.
Sermaye artırım kararı, aynı zamanda esas sözleşme değişikliğini de ihtiva ettiğinden, genel kurulun bu tür kararları ağırlaştırılmış nisapla alması gerekmektedir. Buna göre sermaye artırımına karar verilebilmesi için şirket sermayesinin en az yarısı genel kurulda temsil edilmeli ve karar mevcut bulunan oyların çoğunluğu ile alınmalıdır. İlk toplantıda gerekli nisabın sağlanamaması halinde ikinci toplantı için nisap, şirket sermayesinin en az üçte birinin toplantıda temsil edilmesidir.
F- GENEL KURUL KARARININ İMTİYAZLI PAY SAHİPLERİ ÖZEL KURULUNCA ONAYLANMASI
Genel kurulun sermaye artırımı ve yönetim kuruluna sermayenin arttırılması konusunda yetki verilmesine dair kararlarıyla yönetim Kurulunun sermayenin arttırılmasına ilişkin kararı imtiyazlı pay sahiplerinin haklarını ihlal edecek nitelikte ise bu kararların, anılan pay sahiplerinin yapacakları özel bir toplantıda alacakları bir kararla onanması zorunludur; aksi takdirde artırım kararı uygulanamaz. Sermaye artırım kararının görüşüldüğü genel kurula, imtiyazlı payları temsil eden sermayenin yüzde altmışı katılmış ve bunların çoğunluğu söz konusu karara olumlu oy vermişlerse ayrıca özel toplantı yapılmaz.
G- SERMAYE ARTIRIM KARARININ TESCİL ETTİRİLMESİ
Kanun koyucu, sermaye artırımı kararlarının sürüncemede bırakılmamasını teminen, bu kararların belli süre içinde tescil ettirilmesini şart koşmuştur. Buna göre, genel kurul veya yönetim kurulu toplantılarının yapıldığı tarihten itibaren en geç üç ay içerisinde sermaye artırım kararlarının, yönetim kurulu tarafından şirketin merkezinin ve şubelerinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan ettirilmesi, ayrıca şirketin internet sitesine konulması gerekmektedir. Söz konusu kararlar üç aylık sürede tescil edilmediği/edilemediği takdirde, genel kurul veya yönetim kurulu kararı ile sermaye artırımına ilişkin Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınmışsa bu izin geçersiz hale gelir. Artırım kararı, ticaret siciline tescil ile geçerlilik kazanır ve üçüncü kişilere karşı tescilden önce hüküm ifade etmez (YTTK md. 456/III-IV, 455). Ayrıca sermaye artırımının tescilinden önce çıkarılan paylar geçersizdir.
III- SERMAYE ARTIRIM USU-LÜNE UYULMAMASININ SONUÇLARI
1- Anonim şirketin temel yapısını bozan veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olan genel kurul kararları batıldır (YTTK md. 447/I-c). Dolayısıyla, genel kurulun söz konusu aykırılıkları taşıyan sermaye artırım kararları geçersizdir. Bu şekildeki kararların batıl olduğunun tespiti için pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri belli bir süreye bağlı kalmaksızın şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinde her zaman butlan davası açabilirler.
2- YTTK’nın 456/IV. maddesinde Kanun’un “353. maddesinin (...) tüm sermaye artırımı türlerine kıyas yoluyla uygulanacağı” belirtilmiştir. Dolayısıyla, anonim şirketlerin kuruluşunda öngörülen “fesih davası” sermaye artırımlarında da uygulanacaktır. Bu durumda, sermaye artırımında Kanun hükümlerine aykırı hareket edilmek suretiyle, alacaklıların, pay sahiplerinin veya kamunun menfaatlerinin önemli bir şekilde tehlikeye düşürülmesi veya ihlal edilmesi halinde, yönetim kurulu, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, ilgili alacaklı veya pay sahiplerinin her biri şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinde fesih davası açabilecek ve mahkemece şirketin feshine karar verilebilecektir. Bu fesih kararı mahkeme tarafından verilmiş şirketin feshi kararı gibi sonuç doğuracak ve şirketin tasfiyesini zorunlu kılacaktır. Davanın açılması, şirketin tescil ve ilanından itibaren üç aylık hak düşürücü süreye tabidir. Mahkeme davanın açıldığı tarihte gerekli önlemleri almaya, eksikliklerin giderilmesi, esas sözleşmeye ya da Kanun’a aykırı hususların düzeltilebilmesi için de süre vermeye yetkilidir. Davanın açıldığı bilgisi ve kesinleşmiş olan mahkeme kararı, mahkemenin bildirimi üzerine, derhal ve resen ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan olunacaktır. Ayrıca, yönetim kurulu, tescil ve ilanı yapılan hususu, tirajı ellibinin üzerinde olan ve yurt düzeyinde dağıtımı yapılan en az bir gazetede ilan edecek ve internet sitesine koyacaktır.
IV- SONUÇ
Yeni Türk Ticaret Kanunu, sermayenin korunması ilkesini hayata geçirebilmek ve şirketlerin yönetiminde şeffaflığı sağlamak amacıyla, anonim şirketlerde sermaye artırımını mevcut uygulamadan çok daha farklı kurallara bağlamış; şirket tüzel kişiliğini, pay sahiplerini ve alacaklıları korumak için sermaye artırımında yeni usul ve esaslar öngörmüştür.
Buna göre; anonim şirketlerin sermayelerini artırabilmeleri için iç kaynaklardan yapılan artırım hariç, diğer artırımlarda payların nakdi bedellerinin tamamen ödenmiş olması, yönetim kurulunun “bilgiyi açık, eksiksiz, doğru ve dürüst bir şekilde verme ilkesine” göre hazırlayacağı beyanı imzalaması, işlem denetçisi tarafından artırımın Kanun’a ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygunluğu veya aykırılığı hususlarında rapor düzenlenmesi, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alması gereken şirketlerin bu izni alması, esas sermaye sisteminde genel kurulun, kayıtlı sermaye sisteminde ise yönetim kurulunun artırıma karar vermesi, (varsa) imtiyazlı pay sahipleri özel kurulunun artırım kararını onaylaması ve sermaye artırımının tescil ve ilan ettirilmesi gerekmektedir.
Anonim şirketin temel yapısını bozacak veya sermayenin korunması hükümlerine aykırı olacak şekilde yapılan sermaye artırımlarına ilişkin genel kurul kararları batıldır. Bu şekildeki kararların batıl olduğunun tespiti için her zaman dava açılabilir. Ayrıca, sermaye artırımında kanun hükümlerine aykırı hareket edilmek suretiyle, alacaklıların, pay sahiplerinin veya kamunun menfaatlerinin önemli bir şekilde tehlikeye düşürülmesi veya ihlal edilmesi halinde şirketin feshi için dava açılabilecektir. Bu fesih kararı mahkeme tarafından verilmiş şirketin feshi kararı gibi sonuç doğuracak ve şirketin tasfiyesini zorunlu kılacaktır.
Mustafa YAVUZ*
Yaklaşım
