.
.
Faktoring Şirketlerinin Özellikleri, Çeşitleri, Vergisel Sorunları Ve Muhasebesi
.
.
.
1-GİRİŞ:
Faktoring sektörü; Türkiye ekonomisinin son yıllarda yaşadığı hızlı büyümenin etkisiyle 2009 yılı sonu itibarıyla işlem hacmi 30 milyar dolara hedefine yaklaşan ve finansal Pazar payı içinde önemli bir alt sektör haline gelen sektörlerdendir.2008,2009 yıllarında Avrupa ve kısmende ülkemizde yaşanan ekonomik kriz sırasında küçük ve orta boy işletmeler dediğimiz KOBİ’lere finansman sağlama konusunda katkılarıyla, Türk ekonomisine sağladığı istihdam ve üretimle ülke kalkınmamızda çok önemli görevler üstlenmiş sektörlerdendir.
Faktoring, vadeli satış yapan şirketlerin, bu satışlardan doğan henüz tahsil edilmemiş alacaklarının faktoring şirketlerine alacağın temliki suretiyle devredilmesidir.
Türkiyedeki Faktoring Derneği Kayıtlarına göre; 2010 yılında 76 milyar lira ciroya ulaşan faktoring sektörü, Türkiyede ticaret hacminin % 7’sine ulaşmıştır. ABD ve AB ülkelerinde bu oran % 10’un biraz üzerindedir.Ülkemizde de faktoring sektörünün ABD ve AB ülkelerindeki gibi ticaret hacmi içindeki bu büyüme oranlarına yaklaştığı görülmektedir.Faktoring sektörü, ekonomik krizin en çok yaşandığı 2009 yılında % 50 büyürken 2010 yılında % 48 büyüme göstermiştir.Türkiyedeki faktoring şirket sayısı 76, derneğe üye şirket sayısı 65, uluslar arası işlem yapan şirket sayısı 22, faktoring sektörü müşteri sayısı 50.000’dir. Toplam ciro 76 milyar TL, yurt dışı ciro 6,9 milyar TL, yurt içi ciro ise 69,1 milyar liradır. Sektörün aktif büyüklüğü 14,5 miyar TL, reel sektöre sağladığı finansman kaynağı ise 12,4 milyar TL’dir.Faktoring sektörü büyüme oranı (1999-2010) %44 iken 2010 yılında bir önceki yıla göre büyüme oranı % 70’dir.
Özellikle, işletmelere kolay, hızlı finansman hizmeti sunan ve alacaklıların haklarından doğan tahsilatı hızlandırması açısından zaman ve işgücü tassarrufu sağlayan bu sektörün özellikleri, çeşitleri, diğer yasal düzenlemelerdeki yeri ile vergi kanunlarındaki yeri ve sorunlarını bu yazımızda ele almaya çalışacağız.
2- FAKTORİNG ŞİRKETLERİ HAKKINDAKİ 90 SAYILI ÖDÜNÇ PARA VERME HAKKINDAKİ KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME İLE DÜZENLENEN YÖNETMELİK:
Faktoring işlemlerine ilişkin 06.10.1983 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 90 sayılı Kanun Hükmünde Kararname; bu işlemin yasal dayanağını oluşturmaktadır. KHK’nin 1.maddesine göre söz konusu KHK’nin amacı; faiz veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı veya ipotek alma suretiyle sürekli olarak ödünç para verme işleriyle uğraşan gerçek kişilerin ve finansman şirketleri ile faktoring şirketlerinin faaliyetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesidir.
Söz konusu KHK’nin 3.maddesinde faktoring şirketi, “ mal ve hizmet satışlarından doğmuş veya alacakları temellük ederek, tahsilini üstlenen, bu alacaklara karşılık ödemelerde bulunarak, finansman sağlayan şirketler olarak tanımlanmıştır.
90 sayılı KHK’nin 13.maddesine göre; Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, TC Merkez Bankası’nın görüşünü alarak, faktoring şirketlerinin kuruluş ve faaliyetleri ile ilgili usul ve esasları düzenlemeye yetkili kılınmıştır. Bu yetkisini kullanan müsteşarlık, “Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik’ i” 21.12.1994 tarih ve 22148 sayılı Resmi Gazete’de yayınlamıştır.
2.1 Amaç ve Kapsam
Kararnamenin 1. Maddesinde amaç faiz veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı veya ipotek almak suretiyle sürekli olarak ödünç para verme işleriyle uğraşan gerçek kişilerin ve finansman şirketleri ile factoring şirketlerinin faaliyetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi şeklinde belirlenmiştir.
Bankalar, sigorta şirketleri ve özel kanunlarına göre ödünç para vermeye yetkili kılınan kuruluşlar ile tüzel kişilerin doğrudan ortak veya iştirakleri vasıtasıyla dolaylı olarak ortaklık ilişkisi içinde bulundukları diğer tüzel kişilere ödünç para vereleri ve Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde yetkili kurum ve kuruluşlarca yapılan işlemler factoring mevzuatı hükümlerine tabi değildir.
2.2 Tanım
Factoring şirketleri, fatura veya mal veya hizmet satışından doğmuş olduğunu tevsik eden diğer belgelere dayalı mal ve hizmet satışlarından doğmuş veya doğacak alacakları temellük ederek tahsilini üstlenen ve bu alacaklara karşılık ödemelerde bulunarak finansman sağlayan şirketlerdir.
2.3 Factoring Şirketlerinin Kuruluşu
Factoring şirketleri, Hazine Müsteşarlığından ön izin alınarak kurulurlar. Müsteşarlık tarafından kuruluşa izin verilebilmesi için bulunması gereken şartlar şunlardır:
1- Anonim şirket statüsü taşımaları ,
2- Ödenmiş sermayelerinin 200 milyar TL 'dan az olmaması ,
3- Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması ve nakit karşılığı çıkartılması ,
4- Sermayesinin % 10 ve daha fazlasına sahip gerçek kişi ortaklarının;
a) 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile ek ve değişiklikleri uyarınca haklarında tasfiye kararı alınmamış olması
b) Müflis veya konkordato talep etmiş olmamaları
c) Ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkumiyetlerinin bulunmaması ve vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymemiş olmamaları.
5- Tüzel kişi ortakların, % 10 ve daha fazla paya sahip ortaklarının 4. Maddede sayılan şartları taşımaları,
6- Tüzel kişi ortakların mali bünyelerinin, şirketin kuruluşunda taahhüt ettikleri sermaye miktarını karşılayabilmesi.
Factoring şirketleri kurulurken Hazine Müsteşarlığı'na yapılacak müracaat sırasında müracaatlara eklenmesi gereken bilgi ve belgeler şunlardır:
1- Şirket ana sözleşme örneği ,
2- Gerçek kişi kurucu ortakların ayrıntılı özgeçmişleri, nüfus kağıdı örnekleri, ikametgah ilmühaberleri, bir önceki yıla ait gelir vergisi beyannameleri ve kurucu tanıtım formları ,
3- Sermayenin % 10 ve daha fazlasına sahip ortakların ;
a) 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile ek ve değişiklikleri uyarınca haklarında tasfiye kararı alınmamış olduğuna ,
b) Müflis veya konkordato talep etmiş olmadıklarına ,
c) Ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkumiyetlerinin bulunmaması ve vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymemiş olduklarına dair ilgili mercilerden alınan belgeler,
4- Tüzel kişi kurucu ortakların son üç yıla ait bilanço, gelir tablosu ve varsa faaliyet raporları ,
5- Şirketin sermayesinin % 10'una veya daha fazlasına sahip tüzel kişi ortakların sermayesinde % 10 ve daha fazla paya sahip olan ortaklarının ;
a) 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile ek ve değişiklikleri uyarınca haklarında tasfiye kararı alınmamış olduğuna ,
b) Müflis veya konkordato talep etmiş olmadıklarına ,
c) Ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkumiyetlerinin bulunmaması ve vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymemiş olduklarına dair ilgili mercilerden alınan belgeler,
6- Şirketin kurulması ile ilgili olarak hazırlanan ve yapılması düşünülen factoring işlemlerine ilişkin açıklamaları içeren rapor.
2.4 Factoring Şirketlerinin Faaliyete Geçişi
Factoring şirketleri, kuruluşlarının Ticaret Siciline tescili tarihinden itibaren en geç 180 gün içinde faaliyet izni almak üzere Hazine Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğüne müracaat ederler. Müracaat süresi ön izin tarihinden itibaren 12 ayı geçemez. Süresi içerisinde müracaat etmeyen factoring şirketlerine faaliyet izni verilmez.
Faaliyet izni için Hazine Müsteşarlığına yapılacak müracaatlara eklenmesi gereken bilgi ve belgeler şunlardır:
1- Ana sözleşmenin yayınlandığı Ticaret Sicil Gazetesinin bir örneği,
2- İmza yetkisine sahip kişilerin noterce onaylı imza sirküleri,
3- Genel müdür ve genel müdür yardımcıları ile birinci derecede imza yetkisine sahip olan yöneticilerin ;
a) 35 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile ek ve değişiklikleri uyarınca haklarında tasfiye kararı alınmamış olduğuna,
b) Müflis veya konkordato talep etmiş olmadıklarına,
c) Ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis yahut zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık,sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkumiyetlerinin bulunmaması ve vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymemiş olduklarına dair ilgili mercilerden alınan belgeler,
4- Uygun hizmet birimlerinin kurulmuş olduğunu, bu birimler için yeterli personel kadrosunun oluşturulduğunu, iç kontrol sisteminin kurulduğunu ve personelin buna uygun görev tanımları ile yetki ve sorumluluklarını gösterir bilgi ve belgeler,
5- Genel müdür ve genel müdür yardımcıları ile birinci derecede imza yetkisine sahip olan yöneticilerinin hukuk, iktisat, işletmecilik, maliye, bankacılık veya mühendislik-işletmecilik dallarında yüksek öğrenim gördüklerine veya bu dallardan herhangi birinde yüksek lisans derecesine sahip olduklarına ilişkin belgeler.
2.5 factoring Şirketlerinin Faaliyet İzinlerinin İptali
Belge tarihini izleyen 1 yıl içinde kullanılmayan faaliyet izinleri geçersiz sayılır.
Ortakları kuruluşta aranan şartları kaybeden veya 21.12.1994 tarihli Factoring Şirketlerinin Kuruluş Ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca Hazine Müsteşarlığına gönderilmesi gereken bilgi ve belgeleri Hazine Müsteşarlığı'nca belirlenen sürelerde göndermeyen factoring şirketlerine, bu durumlarını düzeltmeleri için üç aya kadar süre verilir; bu süre içinde durumlarını düzeltmeyenlerin faaliyetleri 1 ay süreyle geçici olarak durdurulur. Bir yıl içinde faaliyetleri iki kez geçici olarak durdurulan factoring şirketlerinin faaliyet izinleri iptal edilir. Faaliyet izni bulunmayanlar ve faaliyet izni iptal edilenler factoring işleri ile iştigal edemez, ticaret unvanlarında, ilan ve reklamlarında veya işyerlerinde factoring işleriyle iştigal ettikleri izlenimini yaratacak hiçbir kelime, deyim ve işaret kullanamazlar.
2.6 Factoring Şirketlerinde Hisse Devri ve Ana sözleşme Değişikliği
Sermayenin % 10 ve daha fazlasını temsil eden veya bir kişiye ait sermaye payının bu oranı aşması sonucunu veren hisse senedi devirlerinde yeni ortakların kurucu ortaklarda aranan şartları taşıdıklarına ilişkin belgeleri Hazine Müsteşarlığına ibraz etmeleri zorunludur. Factoring şirketlerinin ana sözleşme değişikliklerine izin verilebilmesi, Hazine Müsteşarlığı'nın "uygun" görüşünün alınmasına bağlıdır.
2.7 Factoring Şirketlerinin Gelirlerinin Tespiti ,
Hazine Müsteşarlığı, T.C. Merkez Bankasının görüşünü alarak Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre faaliyette bulunacak factoring şirketlerinin uygulayacakları faiz oranları ile alacakları diğer masraf ve gelirlerin azami oranlarını tespite veya serbest bırakmaya yetkilidir.
2.8 Factoring Şirketlerinin Yapmaları Yasak Olan İşler
Factoring şirketleri; factoring faaliyetleri ile doğrudan ilişkisi bulunmayan faaliyetler ile iştigal edemezler, teminat mektubu veremezler, mevduat veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı para toplayamazlar (S.P.K.’ na göre menkul kıymet ihracı ile uluslararası piyasalardan ödünç para alınması serbesttir), kambiyo senetlerine dayalı olsa bile, fatura veya alacağın bir mal veya hizmet satışından doğmuş olduğunu tevsik eden benzeri belgelerle ilişkilendirilemeyen alacakları satın alamazlar.
2.9 Factoring Şirketlerinin Borçlanma Sınırı
Factoring şirketleri öz kaynaklarının 15 katından fazla borçlanamazlar. Öz kaynaklar deyimi, factoring şirketlerinin ödenmiş sermayesi ile yedek akçelerinin toplamından varsa bilanço zararları düşülmesi sonucu elde edilen bakiyeyi ifade eder.
2.10 Factoring Şirketlerinde Sözleşme Zorunluluğu
Factoring şirketlerinin müşterileri ile yapacakları işlemleri için yazılı sözleşme düzenlemeleri zorunludur.
2.11 Factoring Şirketlerinde Bilgi Verme
Hazine Müsteşarlığı, factoring şirketlerinden belirleyeceği esaslar ve örneklere uygun olarak cetvel, rapor ve mali tablolar istemeye, mali bünyeleri ve kaynaklarının kullanımı ile ilgili standart rasyoları, bu rasyolar ile mali tabloların gerekli görüldüğü takdirde yayımlanmasına ilişkin usul ve esasları, T.C. Merkez Bankasının da görüşlerini alarak tespite yetkilidir. İlgili kişi ve kuruluşlar bu cetvel, rapor ve mali tabloları Müsteşarlığa tevdi etmek, aynı zamanda tespit edilecek rasyolara da uymak zorundadırlar.
Bu çerçevede, factoring şirketleri yıllık dönemler itibari ile bilanço, kar-zarar cetvelleri ile yıllık faaliyet raporunun birer örneğini, genel kurul toplantılarının yapılmasını takip eden ayın sonuna kadar ve örneği Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek 3 aylık hesap özetleri ile istatistiki tabloları da ait olduğu dönemi takip eden ayın sonuna kadar Hazine Müsteşarlığı'na gönderirler.
2.12 Factoring Şirketlerinde Denetim
Factoring şirketlerinin faaliyetleri, Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı tarafından denetlenir. Factoring şirketleri, denetim elemanlarınca istenecek her türlü bilgiyi vermek, defter ve belgelerini ibraz etmek ve incelemeye hazır tutmak zorundadırlar.
3-FAKTORİNG ŞİRKETLERİ HAKKINDAKİ VERGİ VE DİĞER KANUNLARDAKİ DÜZENLEMELER:
3.1 Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunu
Factoring işlemlerinin ve factoring şirketlerinin vergisel konuları ile ilgili olarak yasalarımızda özel hükümler bulunmamaktadır. Bunun için konu, vergi yasalarının genel hükümleri çerçevesinde incelenecektir.
Factoring şirketleri, Anonim Şirket olarak faaliyet göstermektedirler. Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 1 . Maddesine göre Anonim Şirketler kurumlar vergisine tabidir. Bundan dolayı, factoring şirketlerinin kazançları kurumlar vergisi kapsamında vergilendirilmektedir.
Factoring şirketlerinin hasılatı başlıca iki kalemden oluşmaktadır. Bunlardan bir tanesi; fatura bedellerinin vadesinde tahsilat, ödenmeme riskinin üstlenilmesi ve diğer hizmetler karşılığında alınan factoring komisyonudur. Diğeri ise; satıcı firmaya yapılan ön ödeme karşılığında tahsil edilen finansman failidir.
Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 13. Maddesi uyarınca kurum kazancı- nın tespitinde Gelir Vergisi Kanunu'nun "Ticari Kazanç" hakkındaki hükümleri uygulanır. Ticari kazanç ise Gelir Vergisi Kanunu'nun 37. Maddesinde belirlenmiştir. Bu çerçevede Factoring şirketlerinin her iki hasılat kalemi de vergilendirme açısından ticari kazanç sayılacaktır.
Factoring şirketlerinin rücu edilemez factoring işlemi yapmaları sonucunda devraldıkları alacaklar ile ilgili olarak V U.K. 323. Maddesine göre oluşacak şüpheli alacaklar için karşılık ayırma hakkı ve V.U.K.’ nun 322. Maddesine göre oluşacak değersiz alacakları zarara atma hakkı factoring şirketlerine aittir.
3.2 Borçlar Kanunu
Factoring işlemlerinde satıcı firma alacaklarını factoring şirketine devretmektedir. Bu anlamda factoring işlemleri B.K.’ nun 162. ve 173. Maddeleri arasında düzenlenen alacağın temliki müessesesi ile benzerlik göstermektedir.
B.K.’ nun 162. Maddesinde "kanun veya akit ile veya işin mahiyeti icabı olarak men edilmiş olmadıkça borçlunun rızasını aramaksızın alacaklı alacağını üçüncü bir şahısa temlik edebilir" denmektedir.
Alacağın temlikinin geçerli olabilmesi için temlik sözleşmesinin yazılı olarak yapılması gerekir. (B.K. Md. 163) Bunun için, sadece alacağı temlik edenin imzasının bulunması yeterlidir.(B.K. Md. 13) Ancak, ala- cağın temlikinin bir kanun hükmünden veya mahkeme kararından kaynaklanıyor olması veya vaat edilmiş olması durumunda herhangi bir şekil şartına uyma zorunluluğu bulunmamaktadır. (B.K. Md. 163)
Alacağın temliki sözleşmesi, alacağı devreden ile alacağı devralan arasında yapılır. Borçlu temlik sözleşmesinin dışındadır, sözleşmenin yapılmasına katılması gerekmez. (B.K. Md. 162) Ancak, temlikin borçluya bildirilmemiş olması, temlikten bilgi sahibi olmayan borçlunun iyi niyetle eski alacaklıya ödemede bulunmasına neden olabilir. Bu şekilde yapılan ödemeler de geçerli sayılır.(B.K. Md.165)
Alacağın kime ait olduğu konusunda anlaşmazlık var ise, borçlu ödemeden kaçınabilir veya ödemeyi mahkemeye yaparak borçtan kurtulabilir. Borçlu alacağın ihtilaflı olduğunu bildiği halde ödemede bulunursa gerekli müeyyidelere katlanır. (B.K. Md. 166) .
Borçlu, temliki öğrendiği sırada temlik edenin alacağına karşı haiz olduğu defileri temlik edilene karşı da ileri sürebilir. Borçlu temliki öğrendiği zaman temlik edilene karşı muaccel bir alacağı var ise, bu alacağını yeni alacaklıya olan borcu ile takas edebilir.(B.K. Md.167)
Alacağın temlikinde, alacağa bağlı olan bütün feri haklar ve gecikmiş faizler de asıl alacak ile birlikte devredilir. Alacağı temlik eden, temellük edene alacak senedini teslim edip, alacağı ispat edici bütün bilgileri vermekle yükümlüdür. (B.K. Md. 168) Alacağın temliki bir bedel karşılığında yapılmışsa yani alacak satılmışsa, alacağı devreden temlik zamanında alacak hakkının varolmasından sorumludur. Fakat ayrıca taahhüt etmiş olmadıkça borçlunun ödeme gücü bulunmamasından sorumlu değildir. (B.K. Md. 169)
Alacağın temlikinin Borçlar Kanununda belirtilen hükümler çerçevesinde yapılması halinde, factoring işlemleri alacağın temliki niteliği kazanır. Yani, temlik edenle temellük eden arasında hiçbir hukuki ilişki kalmaz ve alacağın tahsil edilme sorumluluğu tümüyle alacak hakkını devir alana geçer.
3.3 Türk Ticaret Kanunu
T.T.K. 'nda kıymetli evrakın devrine ilişkin hükümler 559 ve 561. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. Fakat fatura T.T.K. 'nda kıymetli evrak olarak kabul edilmediği için ciroya ait hükümler faturaya uygulanmayacaktır. Bunun factoring işlemi açısından önemini, factoring yapan firmaların faturadan doğan hakların temlikini, fatura üzerinde temlik cirosu ile yapmaları durumunda T.T.K.'ndaki kıymetli evrakın devrine ilişkin hükümlerinin kapsamı dışında kalınması, olarak özetleyebiliriz.
Factoring işlemlerinin önemli fonksiyonlarından biri de alacağın finansmanıdır. Factoring işlemine konu olan alacağın fatura ile belgelenebilir nitelikte olması gerekir. Zaten "Factoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik’ te de bu durum açıkça belirtilmiştir. Bu nedenle, T.T.K. nda değişiklik yapılarak faturanın da çek ve senet gibi kıymetli evrak statüsüne sokulması gerekmektedir.
3.4 Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi
BSMV' nin konusu banka ve sigorta şirketlerinin 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu' na göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yaptıkları bütün işlemler dolayısıyla kendi lehlerine her ne ad altında olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralardır. Verginin matrahı ise nakden veya hesaben alınan bu paraların tutarıdır.
Gider Vergileri Kanunu, ikrazat işleriyle uğraşanlar ile banka işlem ve hizmetlerinden herhangi birini sürekli olarak yapanların bu yasanın uygulanması ile banker sayılacağını öngörmektedir. Faktoring şirketleri ise "Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname gereği ikrazatçılar ile aynı kapsama alınmıştır. Bundan dolayı faktoring şirketleri de BSMV kapsamına girmektedir. Faktoring şirketlerinin tahsil ettikleri finansman faizi ve faktoring komisyonu üzerinden BSMV tahakkuk ettirmeleri gerekmektedir.
Bu kapsamda yurt içi faktoring işlemleri karşılığı düzenlenen faturalarda hesaplanan faiz, komisyon tutarı üzerinden %5 oranında BSMV hesaplanacak olup, bir ay içerisinde yapılan işlemlere ilişkin BSMV 'si en geç ertesi ayın 15. günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine beyan edilerek ödenmek zorundadır. Yurt dışı (ihracat) faktoring işlemlerinde ise T.C. Hazine Müsteşarlığının 23.12.1999 tarih ve 99/13812 sayılı kararname eki ihracatı teşvik kararına dayanılarak çıkarılan 05.12.2008 tarih ve 27075 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2008/6 İhracat, Transit Ticaret, İhracat Sayılan Satış ve Teslimleri ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Hakkında Tebliğin 4.cü maddesi uyarınca,
İhracatla ilgili işlem yapan bankaların (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası dahil), faktoring şirketlerinin, sigorta şirketlerinin, noterlerin ve diğer kuruluşların ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerle ilgili olarak yapmış oldukları bütün hizmet ve muameleler (Türk Eximbankın ihracat kredi sigortası/garantisi ile ilgili işlemleri dahil) dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun
İhracat karşılığı yapılacak her türlü ödemeler, ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler, döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler ile transit ticaretle ilgili işlemler ve bu işlemler sebebiyle düzenlenen kâğıtlar,
13/7/1956 tarihli ve 6802 sayılı Gider Vergisi Kanunu ile ihdas edilen Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisinden, 1/7/1964 tarihli ve 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile ihdas edilen Damga Vergisinden, 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanunu gereğince alınan harçlar ve diğer kanunlarda yer alan vergi, resim ve harçlar ile 12/9/1960 tarihli ve 80 sayılı Kanuna göre alınan hal rüsumundan müstesnadır.
Faktoring şirketlerinin ihracat ve döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetleri ile ilgili yaptıkları bütün hizmetler BSMV, Damga vergisi ve Harçlar dan istisna edilmiştir.
3.5 Katma Değer Vergisi
KDV Kanunu 'nun 17/4-e Maddesine göre BSMV kapsamına giren işlemler Katma Değer Vergisinden istisnadır. Bu anlamda factoring işlemleri de KDV'ne tabi değildir. Maliye Bakanlığı' da bu görüş doğrultusundadır. Bakanlığın bu konu ile ilgili olarak verdiği O3.05.1991 tarih ve 31842 No lu muktezada şöyle denmektedir,
" Bilindiği üzere, 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu'nun 28. Maddesinin 2. fıkrasında; Bankerlerin yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (.....) da banka muameleleri vergisine tabidir." denilmekte, son fıkrasında ise, 2279 sayılı Kanuna göre ikraz işleri ile uğraşanlarla ikinci fıkrada belirtilen muamele ve hizmetlerden herhangi birini devamlı olarak yapanların da banker sayılacağı belirtilmektedir.
Anılan hükümlere göre, banka muamelelerinden herhangi birini teşkil eden kredi verme işlemi nedeniyle banker sayılacağından,
1- Şirketinizle satıcı arasında yapılan sözleşme gereğince satıcının istediği anda kullanabileceği ön ödemeler için genellikle fatura bedelinin %70-90'ı oranında verilen kredi dolayısıyla alınan faiz veya ıskonto bedelinin,
2- Kredibilite araştırması, üstlendiği risk, alacak hesaplarının tutulması ve tahsilatı gibi hizmetler karşılığı satıcının temlik etmiş olduğu alacaklar üzerinden alınan komisyon, ücret ve benzerlerinin banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi tutulması gerekir."
İst. Defterdarlığınca 26.06.2003 tarihinde verilen bir özelgede ise “…A.Ş. tarafından diğer firmalara verilen ve bir bankacılık işlemi sayılmayan faktoring bilgilendirme ve danışmanlık hizmetlerinin KDV sine tabi olacağı, bu işle ilgili olarak yüklenilen verginin genel esaslara göre indirim konusu yapılabileceği” belirtilmiştir.
3.6 Damga Vergisi
488 sayılı Damga Vergisi Kanunu'nun 1. Maddesinde "Bu kanuna ekli I sayılı Tabloda yazılı kâğıtlar damga vergisine tabi tutulmaktadır.
Damga Vergisi Kanunun 4. Maddesinde de kâğıtların içeriğinin belirlenmesinde "Bir kâğıdın tabi olacağı verginin tayini için o kâğıdın mahiyetine bakılır ve buna göre tabloda yazılı vergisi bulunur." hükmüne yer verilmektedir. Bu hükümler gereği Kanuna ekli I sayılı Tabloda yer alan temliknameler binde 7,5 oranında damga vergisine tabidir.
Faktoring işleminde satıcılar, faturaların bir suretini faktor' e ciro ederek, alacak haklarını rücu edilmeksizin devretmektedirler bu işlem temlikname olarak kabul edilen bir sözleşmeyi meydana getirmektedir. Böylece faktoring işlemlerinde damga vergisi mükellefiyeti doğmaktadır. Ancak 488 sayılı Damga vergisi Kanununu istisnalarla ilgili 2 nolu tablonun IV–20. bendi uyarınca “Faktoring şirketlerinin müşterileri ile yaptıkları faktoring sözleşmeleri ile bu sözleşmeler ilişkin olarak düzenlenen kâğıtlar “ Damga vergisinden istisna edilmiştir. Ayrıca Damga vergisi kanunda özel istisna maddesi olmasına rağmen Hazine Müsteşarlığının 2008/6 sayılı tebliği uyarınca da ihracata ve döviz kazandırıcı faaliyetlere ilişkin faktoring işlemleri Damga vergisinden istisna edilmiştir.
3.7 Kambiyo Mevzuatı
Bakanlar Kurulu'nun Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 sayılı Kararının 8. Maddesinin (a) fıkrasına "Ticari amaçla ihraç edilen malların bedelinin bu kararda öngörülen özel haller ile Bakanlıkça uygun görülen mücbir sebeplerden kaynaklanan gecikmeler hariç, fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 180 gün içinde ihracatçılar tarafından yurda getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına, Türk parası olması halinde tevsiki, döviz ise satılması zorunludur. Ancak, söz konusu ihracat dövizlerinin en az % 70'inin fiili ihraç tarihinden itibaren 90 gün içerisinde getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına satılması halinde bakiye % 30 una tekabül eden kısmı üzerinde ihracatçı serbestçe tasarruf edebilir denilmektedir.
Yine aynı Kararın (b) fıkrasında factoring işlemlerinde ihracat hesaplarının kapatılmasına ilişkin usul ve esasların Bakanlık tarafından belirleneceği kaydedilmiştir.
Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığının T.P.K.K.H. 32 sayılı Karara İliş- kin 91-32/5 No lu Tebliği 'nin 21. Maddesinde "Alacak haklarının satın alınması suretiyle ticari riskin factor kuruluşlarınca üstlenilmesi halinde, ihracat bedelinin üstlenilen risk oranında yurda getirilmesinden bu kuruluşlar sorumludur." denilmektedir.
Bu çerçevede, ihracata ilişkin alacaklarını bir factoring firmasına devreden ihracatçıların kambiyo hesabı kapama yükümlülükleri de ortadan kalkmaktadır.
4-FAKTORİNG ŞİRKETLERİNİN ÖZELLİKLERİ,ÇEŞİTLERİ:
Factoring, vadeli satış yapan firmaların her türlü mal ve hizmet satışından doğan alacak haklarını factor adı verilen finansal kuruluşlara satmak suretiyle kısa vadeli kaynak sağladıkları bir finansman tekniğidir. Bir başka ifade ile factoring, firmaların satışlarından doğan vadeli alacaklarını factor 'e peşin bedel ile satmaları işlemidir. Bu sayede firmalar vadeli alacaklarını nakde dönüştürerek fon sağlamaktadırlar. Factoring, factor ile satıcı firma arasında uzun vadeli bir çalışma düzenini gerektirir. Factoring işlemi bir defaya mahsus veya kısa bir süre için yapılacak bir işlem değildir.
Factoring vadeleri, maksimum 180 güne kadar olan ticari alacaklar için uygulanır.
Factoring işleminin üç temel fonksiyonu vardır:
Finansman Fonksiyonu
Finansman fonksiyonu factoring işleminin temel işlevlerinden birisidir. Bu fonksiyon sayesinde factor, satıcı firmaya vadeli alacağının belli bir oranında vadeden önce ön ödeme yapabilir. Bu oran genellikle % 80 düzeyinde uygulanmaktadır.
Hizmet Fonksiyonu
Factoring işleminin hizmet fonksiyonu, satıcı firmanın muhasebe kayıtlarının tutulması, kredi kontrolü, tahsilat hizmetleri, piyasa istihbaratları gibi işlevleri içermektedir.
Teminat Fonksiyonu
Factoring işleminin en önemli fonksiyonlarından biri de teminat fonksiyonudur. Bu fonksiyon sayesinde factoring şirketleri satıcı firmaların alacaklarını tahsil edememe riskini üstlenmektedirler.
Türkiye'de factoring uygulamaları mali sektörün en dinamik unsuru olan bankalar tarafından başlatılmıştır. Bunun nedeni, bankaların sektördeki tecrübeleri, piyasa ve müşteriler hakkında oluşturdukları bilgi, veri tabanlarının genişliği ve müşteri ile organik ilişki kurabilmeleridir. Türkiye'de 1980'den itibaren ekonomide dışa açılma politikaları uygulanmaya başlanmış ve bunun sonucunda ihracatta önemli gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler çerçevesinde uluslararası finans tekniklerinden olan factoring ülkemizde de uygulama alanı bulmaya başlamıştır. Türkiye'de factoring' in gelişimi, dünyadaki gelişimin tersine olmuştur. Dünyada factoring, yurtiçi factoring olarak gelişmeye başlamıştır. Buna karşılık Türkiye, factoring ile yurtdışı factoring olarak tanışmış, yurtiçi factoring bunu takip etmiştir. Factoring faaliyetleri Türkiye'de ilk kez 1988 yılında İktisat Bankası bünyesinde başlamıştır. Daha sonra, sektöre 1990 yılında Aktif Finans Factoring Hizmetleri A.Ş. ve 1991 yılında da Devir Factoring Hizmetleri A.Ş. girmiştir. Bugün için sektörde faaliyet gösteren factoring firmalarının sayısı 70 civarındadır. Factoring işlem hacmi ülkemizde hızlı bir artış trendi göstermektedir. İşlem hacmi artış oranı dünya standartlarının üzerinde gerçekleşmektedir.
Faktoring işlemlerinin dayanağını 06.10.1983 tarihli Resmi gazete’de yayınlanan 90 sayılı kanun Hükmünde Kararname ve son olarak T.C. Başbakanlı Hazine Müsteşarlığınca 10.Ekim.2006 tarih ve 26315 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında “ yönetmenlik oluşturmaktadır.(1) Finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri kanun tasarısı ise TBMM ‘ne sunulmuştur.
Yönetmenlik hükümleri uyarınca faktoring şirketlerin A.Ş. olarak kurulması ve 58 seri numaralı Harçlar Kanunu Genel Tebliği uyarınca ( XI-6 no’lu tablo) 2009 T.yılında Faktoring Şirket kuruluşu izin belgesi (her yıl için) 26.491,70 TL tutarında, Serbest bölge dahil izin alınan her bir şube için ise 13.470,00TL finansal harç yatırılması gerekmektedir.
Faktoring şirketleri, mal ve hizmet alım satımı ile uğraşan işletmelerin satışları nedeniyle doğan alacaklarının tahsil ve takip işlemlerini üstlenmekte, alacağa karşılık ön ödeme yaparak da finansal destek sağlamaktadır. Faktoring şirketleri Alacağın temliki işlemlerini Borçlar Kanunun’un162–172.maddeleri genel hükümlerine göre yürütülmektedir. Faktoring işlemlerinin temelini oluşturan fatura kıymetli evrak sayılmadığından, kıymetli evraklara uygulanan TTK’ nün 559 ve takip eden maddelerindeki ciroya ilişkin hükümler faktoring işlemlerinde kullanılan fatura için uygulanmamaktadır.
Faktoring işlemlerinin önemli fonksiyonlarından biri de alacağın finansmanıdır. Faktoring işlemine konu olan alacağın fatura ile belgelenebilir nitelikte olması gerekir. Zaten "Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik’ te de bu durum açıkça belirtilmiştir. Bu nedenle, T.T.K’ nun da değişiklik yapılarak faturanın da çek ve senet gibi kıymetli evrak niteliğinde işlem görmesi sağlanmalıdır.
Faktoring şirketlerinin müşterileri ile yapacakları işlemleri için yazılı sözleşme düzenlemeleri zorunlu olup, bu şirketler teminat mektubu veremezler, mevduat veya her ne ad altında olursa olsun bir ivaz karşılığı para toplayamazlar, kambiyo senetlerine dayalı olsa bile, fatura veya alacağın bir mal veya hizmet satışından doğmuş olduğunu tevsik eden benzeri belgelerle ilişkilendirilemeyen alacaklarla ilgili işlem yapamazlar.
Faktoring işleminde üç taraf vardır;
* Müşteri ( firma ) : Faktoring işlemini talep eden ve alacaklarını faktoring şirketine devreden firma.
* Faktoring Şirketi: Müşterinin alacaklarını devir ve satın alarak karşılığını peşin olarak ödeyen şirket.
* Borçlu: Müşterinin alacaklı olduğu kişi veya işletme.
Faktoring şirketleri müşterilerine üç temel hizmet vermektedirler.
* Alacak Yönetimi: Faktor, alıcıların ödememe riskini üstlenerek, satıcının vadeli satışlarından doğan alacaklarını garanti altına alır. Alacak yönetimindeki en önemli amaç, satıcının tüm cirosunu devralmak, satış kayıtlarını tutmak, işletmenin bu ağır yükünü büyük oranda hafifleterek alıcı riskini ortadan kaldırmaktır.
* Tahsilât Yönetimi: Faktor, riskini üstlendiği veya üstlenmediği alacakların tahsilâtını gerçekleştirir. Bu yöntem çerçevesinde, satıcı tahsilâta ayırdığı zaman ve elemandan tasarruf ederek tahsilât takibini Faktor aracılığı ile yapar.
* Nakit Yönetimi: Satıcı Faktora devrettiği vadeli alacaklarının belirli bir yüzdesini hemen nakit olarak kullanabilir. Nakit yönetimi ile işletmenin bilânçoya bağlı kullanılmayan alacakları nakde dönüştürülür. Bu esnek finansman sayesinde dış kaynağa gerek kalmadan gerekli işletme sermayesi işletmenin kendi satışlarından karşılanır
* Faktoring şirketleri, Tam servis faktoring( alacak riskinin faktor tarafından üstlenildiği ), Dönülebilir Faktoring (yalnızca finansman ve tahsilât ihtiyaçlarına cevap veren, alıcı riski faktor tarafından üstlenilmeyen)Dönülemez, Bildirimsiz, vade, toplu, fatura iskontosu ve aracılı faktoring türlerinde işlemleri yapmaktadırlar.
* Yurtiçi ve yurt dışı ihracat faktoringi (sadece mal mukabili ihracatlar için uygulanır) arasındaki en büyük fark, ihracat işlemlerinde yurtdışı muhabir faktorun 4.taraf olarak sisteme katılmasıdır Bu modelde, satıcı yurtdışına mal satmak istediği alıcılarla ilgili bilgileri Faktör’e vererek işlemi başlatmaktadır. Yurt dışındaki alıcının mali güçlüğe düşmesi nedeniyle tahsil edilemeyen alacaklar ise uluslararası kurallar ile belirlenen dönem sonunda Faktor tarafından satıcıya ödenmekte, ayıplı maldan dolayı tahsili gerçekleşmeyen alacaklar için satıcıya rücu edilmektedir. Bu işlemler Yurt dışında faaliyet gösteren Faktoring şirketlerinin “Faktoring Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında “ yönetmenlik hükümleri uyarınca Türkiye de izin almış şube ve temsilcilikleri aracılığıyla da yapılmaktadır. *
* İthalat Faktoringi uygulamasında ise ithalatçı ile ilgili başvuru yurtdışı muhabirinden ya da satıcıdan Faktor'a iletilir. Faktor tarafından ithalatçı adına yurtdışına verilecek garanti limitinin ithalatçıya hiçbir maliyeti olmadığı gibi, işletmeyi akreditif, vesaik mukabili gibi maliyetli işlemlerden kurtarır. İthalat Faktöring' i uygulamasında ithalatçılar adına yurtdışı muhabirlere garanti limiti verildiği gibi, işlemler sadece tahsilât amaçlı da olabilmektedir.
Faktoring şirketlerinin hasılatı fatura bedellerinin vadesinde tahsilâtı, ödenmeme riskinin üstlenilmesi ve diğer hizmetler karşılığında alınan faktoring komisyonu ve satıcı firmaya yapılan ön ödeme karşılığında tahsil edilen finansman faizidir. Komisyon oranı % 0,5 - % 3 arasında değişmekte olup, finansman faizi ise yıllık bazda genellikle satıcıya tanınan iskonto faiz oranında olmaktadır.
Alıcıya Düzenlenen Faturanın Muhasebe kaydı.
_______________________ / ________________________
120. ALICILAR xxx
01.Yurt içi alıcılar Y Firması.
600. YURTİÇİ SATIŞLAR xxx
391. HESAPLANAN KDV xxx
________________________________________________
Müşteriden Olan Alacağın Faktoring Şirketine Devri
_______________________ / ________________________
120. ALICILAR xxx
03. X. Faktoring Firması
Temlik Edilen Alacaklar
120. ALICILAR xxx
01.Yurt içi alıcılar Y Firması
________________________________________________
Temlik Edilen alacağa karşılık Faktoring Şirketinden Ön Ödeme Alınması
_______________________ / __________________________
100-KASA (101-.Alınan Çekler-102- Bankalar) xxx
120. ALICILAR xxx
.03. X. Faktoring Firması
__________________________________________________
Faktoring Firmasının Düzenlediği Komisyon ve Faiz Faturasının Gelmesi.
_______________________ / ________________________
780/797. FİNANSMAN GİDERLERİ xxx
.01. Faktoring Faiz Gideri
.02. Faktoring Komisyon Gideri
120 ALICILAR xxx
..03 ..X.Faktoring Firması
_________________________________________________
Faktoring şirketine Senetli ve Çekli Alacakların Temlik Edilmesi.
___________________________ / __________________________
120. ALICILAR xxx
..03.001 ..X Faktoring Firması
101. ALINAN ÇEKLER xxx
ve/veya
121. ALACAK SENETLERİ xxx
_______________________________________________________
Yurt Dışı Faktoring işlemlerinin Muhasebe Kayıtları
İhracat Faturası Kesilmesi
_______________________ / ________________________
120. ALICILAR xxx
.01. Yurt Dışı Alıcılar Z şirketi
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
_________________________________________________
Yurt Dışındaki Müşteriden Alacağın Faktoring Firmasına Devredilmesi
____________________________ / ___________________________
120 ALICILAR xxx
..005 . X. Faktoring Şirketi.
120. ALICILAR
.01. Yurt Dışı Alacaklar. Z şirket xxx
601-YURT DIŞI SATIŞLAR xxx
90.01. İhracattan Doğan Kur Farkları
________________________________________________________
Faktoring Firmasından Ödeme Alınması
___________________________ / ____________________________
102. BANKALAR xxx
120 ALICILAR xxx
...005 .X. Faktoring Şirketi.
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
.90.001 İhracattan Doğan Kur Farkı
_________________________________________________________
Faktoring Şirketinin Komisyon ve Faiz Faturasının Tahakkuk kaydı.
_________________________ / __________________________
780/797.FİNANSMAN GİDERLERİ xxx
780.01. Faktoring Faiz Gideri
780.02. Faktoring Komisyon Gideri
120. ALICILAR xxx
.005 .X. Faktoring Firması
______________________________________________________
Firmanın Yurt Dışı Dövizli Alacaklarının VUK Uyarınca Değerlemesi
Dönem İçerisinde Lehte Kur Farkları;
__________________________ / _______________________
120 ALICILAR xxx
..005..X Faktoring şirketi.
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
..90.001 İhracattan Doğan Kur Farkı
___________________________________________________
Dönem Sonrası Lehte Kur Farkları;
__________________________ / ________________________
120 ALICILAR xxx
.005 X. Faktoring Şirketi.
646. KAMBİYO KARLARI xxx
____________________________________________________
Dönem İçerisinde Aleyhte Kur Farkları;
__________________________ / _________________________
601. YURTDIŞI SATIŞLAR xxx
.90.001 İhracattan Doğan Kur Farkı
120 ALICILAR xxx
.005 X. Faktoring Şirketi.
_____________________________________________________
Dönem Sonrası Aleyhte Kur Farkları;
_________________________ / __________________________
656. KAMBİYO ZARARLARI xxx
120 ALICILAR (X Fakt.. Şirketi) xxx
_____________________________________________________
6- SONUÇ:
Bankaların ekonomik kriz ortamını gerekçe göstererek kredi vermekte isteksiz davranmaları işletmeleri vadeli satışlarından kaynaklanan alacaklarını; daha hızlı tahsil etmek, takip işlemlerinden kurtulmak ve finansman sıkıntılarını gidermek amacıyla faktoring şirketlerine devretmelerine neden olmaktadır. Finansal sıkıntısını Banka kredisi v.b. yasal kaynaklardan temin ederek gideremeyen çok sayıda firma ise tefecilerin ağına düşerek piyasadan yok olma, sahip değiştirme tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
İhracatçı şirketler finansman ihtiyaçlarını gidermek için Bankalardan kredi temin etmekte güçlük çekmektedirler. Bu durum firmaları farklı yasaların geçerli olduğu yurt dışı piyasalara yönlendirerek bir taraftan riskleri en aza indirmenin yollarını aramaya bir taraftan da uluslararası firmalarla rekabet etmek durumunda bırakmaktadır. Ekonomik kriz ortamında alıcılar vadeli ve mal mukabili alımı işlemini tercih etmektedir. Bu nedenle alacağının tahsilinde ve finansal kaynak temininde risk almak istemeyen firmalar faktoring firmaları ile çalışmaya yönelmektedirler.
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale yazılı veya elektronik ortamda kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak göstermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır .)
kaynak : http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/guvenkarakoc/001/
