Dahilde İşleme Rejiminde Aracı İhracatçı
Dahilde İşleme Rejimi(DİR); dünya piyasa fiyatlarında hammadde temin etmek suretiyle ihracatı artırmak, ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, ihraç pazarlarını geliştirmek ve ihraç ürünlerini çeşitlendirmek amacıyla hazırlanan ve 2005/8391 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı(1)’na istinaden uygulanan, ihracata yönelik en önemli teşvik düzenlemelerinden biridir.
.
I- GİRİŞ
İhracat sektörümüzün rekabet gücünü artıran bu rejim doğru ve bilinçli bir kullanımla önemli ölçüde fayda sağlamakta, vergi avantajı yoluyla üretim maliyetlerinin düşmesine katkıda bulunmaktadır. Rejim kapsamında asıl olan Dahilde İşleme İzin Belgesi(DİİB)’ni alan firmanın ihracatı gerçekleştirmesidir. Bunun yanı sıra ihracat formaliteleriyle uğraşmak istemeyen üretici firmaların belge kapsamında taahhüt ettiği ihracatı aracı firmalar eliyle yapması da mümkündür.
II- REJİMDE YER ALAN TEMEL AKTÖRLER
DİR kapsamında yapılan faaliyetlerde birden çok aktör söz konusu olabilmektedir. Öncelikle DİİB’yi alan doğrudan sorumluluğu bulunan baş rol oyuncuları ihracatçı ya da imalatçı-ihracatçı statüsündeki adına belge düzenlenen firmalardır.
Bunların yanı sıra yan sanayici ve aracı ihracatçı firmalarda rejim sürecine doğrudan ya da dolaylı katkıda bulunabilmektedirler.
2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nde bu aktörler şöyle tanımlanmıştır(2):
İhracatçı: Yan sanayiciye ithal eşyasından işlem görmüş ürün ürettiren ve bu ürünün ihracatını kendisi ve/veya aracı ihracatçı vasıtasıyla gerçekleştiren imalatçı olmayan dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni sahibi firma.
İmalatçı-ihracatçı: İşlem görmüş ürünün tamamını veya bir kısmını üreten ve bu ürünün ihracatını kendisi ve/veya aracı ihracatçı vasıtasıyla gerçekleştiren dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni sahibi firma.
Yan sanayici: Dahilde işleme izin belgesinde/dahilde işleme izninde taahhüt edilen ihraç ürününün tamamını ya da bir kısmını üreten, belgede/izinde kayıtlı ancak belge/izin sahibi olmayan firma.
Aracı ihracatçı: Dahilde işleme izin belgesinde/dahilde işleme izninde taahhüt edilen ihracatı, belge/izin sahibi firmadan tedarik ettiği şekliyle gerçekleştiren belge/izin sahibi olmayan firma.
Tanımlardan da anlaşılacağı üzere ihracatçı ve imalatçı-ihracatçı rejimin ana aktörü, yan sanayici ve aracı ihracatçı ise ihtiyaç duyulduğunda sisteme dahil olan unsurlardır. Ancak belge sahibinin ihracatçı firma olması durumunda üretim faaliyetini gerçekleştiren bir yan sanayici firma zaten bulunacaktır.
Yaklaşım’ın daha önceki sayılarında yer alan yazılarımızda da açıklandığı gibi; Dahilde İşleme İzin Belgesi(DİİB) Ekonomi Bakanlığı tarafından, Dahilde İşleme İzni(Dİİ) ise ilgili Gümrük Müdürlüğü tarafından verilmektedir. Gümrük Müdürlüklerince verilen Dİİ konusuna açıklamalar getiren Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 2010/6 sayılı Genelgesi’nde; “Dahilde İşleme İzni başvurusunda bulunan üretici firmanın aynı zamanda hem yan sanayici hem de aracı ihracatçı olması mümkün bulunmamaktadır” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
III- ARACI İHRACATÇI FİRMA KULLANIMI
Rejimin asıl muhatabı DİİB’yi alan firmalar olmakla birlikte bir şekilde bu sürece dahil olmuş firmalarında, rejimin mevzuata uygun sonlandırılmasında sorumlulukları bulunmaktadır.
Dahilde işleme izin belgesi kapsamında işlem görmüş ürünün ihracatı, belge sahibi firma tarafından yapılabileceği gibi, başka bir ihracatçı firma aracılığı ile de yapılabilir. Ancak, elektronik ortamda düzenlenen dahilde işleme izin belgesi kapsamındaki işlemler için önceden ilgili ihracatçı birlikleri genel sekreterliğinden izin alınması gerekir.
Hali hazırda DİİB elektronik ortamda düzenlendiğinden aracı ihracatçı kullanılacağı müracaat aşamasında belli ise bu firmaya ilişkin verilerinde bildirilmesi zamandan kazandıracaktır. Çeşitli sebeplerle sonradan aracı ihracatçı kullanmak gerektiği durumlarda önce izin alınmalı ve daha sonra bu firma eliyle ihracat yapılmalıdır. DİR suistimale açık ve hassas bir rejim olduğundan taahhüde tesir eden tüm değişim ve gelişimlerin yetkili mercie bildirilmesi, sonradan ortaya çıkabilecek sorunlarda firma yükümlülüğünü etkileyebilecektir. İhracat Genel Müdürlüğü aracı ihracatçı kullanımına kısıtlama getirilebilir.
Aracı ihracatçı firma taahhüde konu eşyayı imalatçı firmadan aldığı şekliyle ihraç etmektedir. Bu ihracat beyannamesi üzerinde belge sahibi firmanın bilgileri mutlaka yer almalıdır. Aksi halde ihracat taahhüdüne sayılması mümkün değildir. Kullanılmışsa yan sanayici bilgileri de bulunmalıdır. Ayrıca belge numarası ve satır kodu beyanname üzerinde gösterilmelidir. Zorunlu bilgilerin bulunmadığı ihracat beyannamelerine istinaden taahhüt kapatmak söz konusu olmadığından kapatma aşamasında sıkıntı yaşamamak için önemli ayrıntılara dikkat etmek gerekir.
Belge sahibi firma düzenlemiş olduğu satış faturasında ihracatın belge taahhüdünde yer alan döviz cinsinden tutarını da göstermelidir. Her ne kadar belge kapatmalarda ihracat beyannameleri esas alınsa da yapılacak bir sonradan kontrol incelemesinde beyanname/fatura karşılaştırmasında ortaya çıkacak farklılıklar nedeniyle cezai müeyyide söz konusu olabilir. Burada asıl olan DİİB kapsamında elde edilen işlem görmüş ürünün kıymetidir. Bu kıymet öncelikle imalatçı tarafından aracı ihracatçı firma adına düzenlenmiş satış faturalarına göre belirlenir. Dolayısıyla ihraç kaydıyla aracı ihracatçı firmalara yapılan satışlarda düzenlenen fatura üzerinde DİİB ile ilgili detay bilgilere yer vermek incelemeyi ve sorunların çözümünü kolaylaştıracaktır. Özellikle bir fatura kapsamında alınan eşyanın birden çok partide ihraç edilmesi halinde ana fatura bilgileri birinci derecede önem arz edecektir.
Aracı ihracatçı ile yapılan ihracatın dahilde işleme izin belgesi kapsamında değerlendirilmesi için, belge sahibi firmadan tedarik edildiği ve belge ihracat taahhüdünde yer aldığı şekliyle ihracının gerçekleştirilmesi gerekir. Aracı ihracatçı firma ihraç ettiği ürünü belge sahibi firmadan tedarik ettiğini öncelikle satış faturası ile ispat edecektir. Yukarıda değinilen bilgileri ihtiva eden ve aracı ihracatçı firma adına düzenlenmiş bir fatura eşyanın belge kapsamında ve belge sahibi firmadan temin edildiğini gösterir. Aracılı ihracata ilişkin olarak belge sahibi firma ile yapılmış bir sözleşme de ispat edici vesika olarak kullanılabilir. Aslında DİİB kapsamında yapılan aracılı ihracatta detaylı bir sözleşme yapmak daha sonra ortaya çıkan sorunların çözümünü de kolaylaştırır. Hukuki sorunların çözümü yazılı anlaşma olması halinde objektif verilere bağlanmış olacaktır.
IV- ARACI İHRACATÇININ SORUMLULUĞU
Özel hukuk hükümleri kapsamında imalatçı firma ile yapmış olduğu anlaşmaya istinaden almış olduğu ürünleri aldığı şekliyle mevzuata uygun olarak ihraç etmeyi taahhüt eden aracı firmanın sorumluluğu esas olarak anlaşma koşulları çerçevesinde belirlenmelidir. DİR ithal eşyasından elde edilen işlem görmüş ürünü yurtdışı etme sorumluluğunu belge sahibi firmaya vermiştir. Belge sahibi firma bu (ihracat) sorumluluğunu özel bir anlaşma ile başka bir firmaya devretmektedir. Bu işlemin vergi borcu sorumluluğunu devretmeyeceği ortadadır. Asıl muhatap belge sahibi firma olmakla beraber aracı ihracatçı yoluyla yapılan ihracatlarda aracı ihracatçı firmanın da sorumluluğu söz konusudur.
Günümüzde aracı ihracatçı firmalar sadece ihracata aracı olmalarına rağmen vergilerden müştereken sorumlu olmalarından yakınmaktadırlar. Aynı yakınma işlem görmüş ürünü aracı ihracatçıya teslim ettikten sonra ortaya çıkacak usulsüzlükler nedeniyle müşterek sorumlu olan belge sahibi firmalar içinde söz konusudur.
Aracı ihracatçı firmaların sorumluluğu konusunda 2006/12 sayılı Tebliğ’de;
“Yapılan inceleme ve soruşturma sonucunda, gümrük beyannamesi ve eki belgelerin sahte olduğunun veya üzerinde tahrifat yapıldığının ya da gerçek dışı olduğunun veya gerçeği yansıtmadığının tespiti halinde; aracı ihracatçı, beyanname konusu işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan eşyanın ithalatı esnasında alınmayan vergiden, belge/izin sahibi firma ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumludur” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Dikkat edilecek olursa burada yer verilen sorumluluk aslında doğrudan aracı ihracatçının taahhüdünü esas almış görünmektedir. Usulüne uygun olarak üretimini gerçekleştirdiği işlem görmüş ürünü ihracata hazır bir şekilde aracı ihracatçıya teslim eden firmanın bundan sonraki sürece aktif olarak dahil olması söz konusu değildir. Artık işlemlerin doğruluğu aracı ihracatçı firmaya kalmıştır. Beyanname ve eki belgenin sahte olmasından, üzerinde tahrifat yapılmasından aracı ihracatçı firmanın sorumlu olması gayet doğaldır. Aslında mevzuata uygun olarak ürünü teslim etmiş belge sahibi firmanın, aracı ihracatçı firma tarafından yapılmış usulsüzlükten sorumlu olmaması gerektiği bile düşünülebilir. Ancak DİR mevzuatı her halükarda belge sahibi firmayı muhatap aldığından, rejimin aracı ihracatçı eliyle ihlal edilmesi durumunda bile belge sahibi firma sorumluluk taşımaktadır. Bu anlayış kamu alacağını güvenceye alma iradesinin bir yansımasıdır. Belge sahibi firmanın aracı ihracatçıdan kaynaklanan nedenlerle uğradığı zararı özel hukuk çerçevesinde talep etmesinin önünde bir engelde yoktur.
Olaya tersinden bakacak olursak aracı ihracatçı firma da, ihraç kaydıyla kendisine teslim edilen ürünün, DİİB kapsamında ithal edilen eşyadan elde edilip edilmediğini bilemez. Bu durumda aracı ihracatçı firmanın (objektif) bir sorumluluğunun bulunmadığını düşünüyoruz. Aracı ihracatçı firmanın üretimin bütün süreçlerini bilmesi ve müdahil olması söz konusu değildir. Dolayısı ile ithalat aşamasında ve üretim sürecinde yapılan usulsüzlüklerden doğrudan belge sahibi firma sorumludur. Ancak ihraç ettiği ürünün ithal eşyasından elde edilmediğini bilerek işlem yapan bir aracı ihracatçı firma fiile katıldığından doğal olarak sorumluluğa da ortak olacaktır. Mevzuat, normal şartlarda ihracat sürecine ilişkin olarak aracı ihracatçıya kendi görev alanıyla ilgili sorumluluk yüklemektedir.
Rejim kapsamında yapılan düzenlemelerin tümü ülkeye vergisiz giren eşyanın işlem görmüş ürün bünyesinde yine ülke dışına çıkarılmasını temin etmeye yöneliktir. Sahte ihracat beyannamesi ile taahhüt kapatan ya da ihraç etmediği halde ihraç edilmiş gibi gösteren, asıl ürün yerine başka ürün ihraç eden bir aracı ihracatçı firma rejimin asıl konusunu ihlal ettiğinden sorumlu olması gayet doğaldır. Bu usulsüzlük aracı ihracatçıdan kaynaklanmasına rağmen belge sahibi firmanın da müşterek sorumlu olması vergi alacağını güvenceye almanın doğal bir sonucudur. Çünkü DİR nin asıl muhatabı belge sahibi firmadır, aracı ihracatçı belge sahibi firmanın talebi doğrultusunda sisteme girmiştir. Bu nedenle belge sahibi firmalar güven telkin etmeyen, hakkında bilgi sahibi olmadığı aracı firmalara ürün teslim etmekten kaçınmalıdır. Aynı şekilde ihraç ettiği ürünün ithal edilen eşyadan elde edilip edilmediği hususunda tereddütü olan aracı ihracatçı firmalar da bu ihracatı yapmaktan kaçınmalıdır.
V- SONUÇ
Dış ticaret işlemlerinde uzmanlaşmanın bir gereği olarak ihracatın konusunda uzman bir başka firmaya yaptırılması her iki taraf içinde olumlu yönler ihtiva eder. DİİB sahibi firmalar için; mali sıkıntı, ihracat bedelini garanti etmek, pazarlama giderlerinden tasarruf etmek, işlem görmüş ürünü daha kısa sürede paraya çevirmek gibi çok çeşitli sebeplerle aracı ihracatçı firma kullanmak cazip bir seçenek olarak görünmektedir. DİİB kapsamında üretilen işlem görmüş ürünü ihraç kaydıyla teslim alan aracı ihracatçı firmada satış portföyünü çeşitlendirmek, hızlı mal temin etmek, aracılık faaliyetlerinden gelir elde etmek gibi çok sayıda gerekçelerle bu faaliyete girmiş olmaktadır.
Belge sahibi firma asıl sorumlu sıfatıyla ithal eşyasından elde ettiği işlem görmüş ürünü kendisi ihraç etmeyecekse kendisi gibi güvendiği aracı bir firma bulmak zorundadır. İhraç kaydıyla teslim ettiği ürünü aracı firmanın herhangi bir sıkıntıya yol açmadan yurtdışı edeceğinden emin olmalıdır. Aynı şekilde çokça suistimal edilen bu rejimde vergi güvenliğini temin etmede müşterek ve müteselsil sorumlu olan aracı ihracatçı firmalarında ihracatını yapacağı belge sahibi firmayı iyi seçmesi, objektif ve belgeye dayalı bir anlaşma çerçevesinde üstlenmiş olduğu sorumluluğu mevzuata uyun olarak yerine getirmesi gerekir.
Rejim kapsamında vergisiz getirilen eşyadan elde edilen işlem görmüş ürünün yurtdışı edilmesinde, belge sahibi firmanın yanında sorumluluk alan ve mevzuata uygun işlem yapan aracı ihracatçı firmalar, sürece olumlu etkileri yanında, istihdama, dış ticarette işbölümü ve uzmanlaşmaya da katkıda bulunmuş olacaklardır.
Murat KORKMAZ*
Musa ÜNAL**
E-Yaklaşım
-----------------------------------
