İbraname uygulamasında karşılaşılan sorunlara gerek 4857 sayılı İş Kanunu gerekse 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda herhangi bir çözüm öngörülmemiştir. Zaman içerisinde ibraname uygulamasındaki sorunlara Yargıtay’ın kararları ışığında çözümler üretildiği ve bu çerçevede ibranamenin nasıl düzenlenmesi gerektiği, bir başka deyişle ibranamenin düzenlenme sınırlarının belirlenmekte olduğunu görmekteyiz.
İbraname işçi ve işverence karşılıklı imza edilir ve bir nüshası işverene verilmektedir. Uygulamada, işçi ve işveren taraflarının ibranameye ilişkin karşılaştığı sorunların çözümüne Yargıtay’ın kararları ışığında ulaşıldığı görülmekle beraber genel olarak aşağıdaki özellikleri taşıması gerektiği genel kabul görmekte olduğu gözlemlenmektedir.
18 yaşından küçük işçinin imzaladığı ibraname geçersizdir!
İbranamede her şeyden önce işveren ve işçinin imzalarının yer alması gerekmektedir. İbraname vekil aracılığı ile imza ediliyorsa vekalette ibra yetkisinin bulunması şarttır. Ölen bir işçinin yerine işçinin mirasçıları isterlerse ölen kimsenin alacağı kalmadığına dair ibranameyi imzalayabilirler.
İbranamelerin hak düşürücü özelliği olması nedeniyle temyiz gücüne sahip ve kanunen reşit sayılması 18 yaşını doldurmuş olmaları gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle ibranameyi imza edecek işçilerin kanunen reşit sayılması, 18 yaşını doldurmuş olmaları gerekiyor. Örneğin, 18 yaşından küçük bir işçinin velisinin izni olmadan imzaladığı ibraname geçersizdir.
İbraname ne zaman düzenlenir?
Bilindiği üzere henüz gerçekleşmemiş bir alacağın ibra edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle hizmet sözleşmesinin sona ermesinden önce düzenlenmiş olduğu ispat edilen tüm ibranameler geçersiz kabul edilecektir.
İbraname, işçinin hizmet sözleşmesinin sona ermesi sırasında diğer bir ifadeyle işçinin işten ayrılması esnasında düzenlenir. İşçinin işyerinde çalışması devam ederken işçiden alınan ibranameler geçerli değildir. Eğer ki işçi ile patron arasında anlaşmazlık var ise böyle bir durumda ibranamenin ne zaman düzenlendiğinin ispat edilmesi işçiye aittir. İbranamenin hizmet sözleşmesi sona ermeden kendisinden alındığını işçi ispat edebilirse, taraflar arasında düzenlenen ibraname geçersiz kabul edilmektedir.
İbranamenin şekil şartı var mıdır?
İbranamenin yazılı olarak düzenlenmesi şarttır. İbranamenin bilgisayar ortamında, daktiloyla ya da elle yazılması veya noter huzurunda düzenlenmesine ilişkin hiç bir sınırlama yoktur. Üstüne üstelik ibranamenin işçinin el yazısı ile düzenlenmiş olması işvereni korur. İşçinin el yazısı ile düzenlenmiş olmasının diğer bir faydası da ibranamenin düzenlenme anına ilişkin taraflar arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklarda işveren lehine delil teşkil edebilecek olmasıdır.
Diğer taraftan ibraname belgesindeki metin ile imzalar arasında fazla boşluk bırakılmamasına özen gösterilmelidir.
Aynı belge içinde farklı renkte kalemlerle yazılmış bilgilere yer verilmemelidir.
İbranamede işverenin adı soyadı, adresi bulunmalıdır.
İşçinin adı soyadı, ücret miktarı, ibraname tarihi gibi kısımların sonradan el yazısı ile doldurulmak üzere boş bırakıldığı matbu ibraname örnekleri işverenlerce kesinlikle kullanılmamalıdır. Matbuu ibranameler Yargıtay’ca geçersiz kabul edilmektedir.
“Hiç bir alacağım kalmamıştır” gibi genel ifade içeren ibranameler geçersizdir
İbranamenin içeriği şüphe uyandırmayacak ve tereddüt içermeyecek açıklıkta düzenlenmiş olması gerekir. Bilgiler açık ve anlaşılır olmalıdır. Çalışma süreleri belli olmalıdır. İşçiye verilen para ile ölçülebilen sosyal haklar ibranamede yazılı olmalıdır.
İbra edilen alacakların, örneğin fazla çalışma ücretleri, yıllık ücretli izin, ihbar tazminatı, kıdem tazminatında olduğu gibi nitelikleri ve miktarları ayrı ayrı tereddütsüz bir şekilde ibranamede yer alması gerekir. Aksi haldeki bir belge ibraname olarak kabul edilmemekte sadece içerdiği parasal tutar itibariyle makbuz olarak kabul edilmektedir.
İbranamelerde, işyerinde uygulanmayan ücret veya ücretin ödeme türlerine kesinlikle yer verilmemeli, işçinin aslında hak kazanmadığı menfaat veya ödemelerin de ibra edildiği gibi çelişkili durumların oluşmasına izin verilmemelidir. İbranamede sadece, ilgili işçinin, çalıştığı devrede, hak ettiği kazançlarla ilgili alacağın ortadan kaldırılması sağlanmalıdır.
İşçinin korkutulmasıyla, işçiye imza ettirilen ibraname geçerli değildir
İşçinin korkutulmasıyla, aldatılmasıyla ya da işçinin aldanmasının olduğu hal ve durumlarda imza edilen ibraname hükümsüzdür.
.
İşçinin ibranameyi başka bir belge sanarak imzalaması ibraname hakkında işçinin aldanmasıdır. İşçi çıkarılan alacak hesabının doğru olduğunu sanarak ibranameyi imzalamış ise işçinin “aldanması” söz konusudur. Eğer ki işveren burada işçinin aldanmasına yol açacak durumu bilinçli olarak yapmışsa artık işçinin “aldatılması” söz konusudur.
Aldatılarak, korkutularak ya da hile ile işçinin elinden ibraname alındığı durumlarda işçi aldatılmayı, hileyi öğrendiği ya da baskının kalktığı tarihten itibaren bir yıl içerisinde ibranamenin hükümsüzlüğünü ileri sürebilir. Bir yılı geçtikten sonra işçi ibranamenin hükümsüzlüğünü ileri süremez.
Sonuç
Düzenli ve geçerli olarak tanzim edilen geçerli bir ibraname işvereni işçi tarafından dava edilme riskine karşı korur. Değerlendirileceği üzere işvereni, işçi tarafından dava konusu edilme riskine karşı koruyan geçerli bir ibraname, ibranamenin yazılı olarak düzenlenmesine, matbu olmamasına, irade sakatlığını içermemesine, tek tek alacakların tutarlarıyla birlikte nelerden ibaret olduğunu ihtiva etmesine bağlıdır.
İş yaşamının ve toplumsal barışın sürekliliği için hakların korunmasına azami öenin gösterilmesi büyük temennimizdir.
Yaşar TAŞDEMİR
İTO GAZETESİ
