SEBZE KOMİSYONCULUĞU İŞLERİNDE GELİR VERGİSİ TEVKİFATI, KDV ve BELGE DÜZENİ Sebze ve meyve komisyonculuğu işlerinde genelde üretimi yapan çiftçi, bu malı çiftçiden satın alan kişi ve komisyoncu olmak üzere üç taraf bulunmaktadır.
.
| I. GirişVergilendirmeye ilişkin olarak da taraflar arasındaki işlemlerin birkaç boyutu bulunmaktadır. Bir taraftan çiftçiden alınan zirai ürün bedelleri üzerinden yapılacak gelir vergisi tevkifatı diğer taraftan tüccar ile komisyoncu arasındaki ilişkinin KDV ve belge düzeni açısından gösterdiği özellik vergilendirmede farklı uygulamaları da beraberinde getirmektedir. Nitekim, Gelir İdaresi de bu faaliyetin kendine özgü işleyişi nedeniyle bu faaliyetler için farklı bir vergilendirme ve belge rejimi öngörmüş bulunmaktadır. Bu yazıda da idarenin öngördüğü bu rejiminin ilkeleri ve uygulamada ortaya çıkan kimi sorunlar ele alınacaktır. II. Toptancı Hallerinde Yapılan Sebze-Meyve Ticareti A. Toptancı Hallerinin Kuruluşu, İşletilmesi Toptancı hallerinin kurulması işletilmesine ilişkin hükümler 1960 tarihli ve 80 sayılı Kanunda düzenlenmişken, 1995 yılından sonra 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmeye başlanmıştır. Daha sonra tüm sebze ve meyveler ile arz ve talep derinliğine göre belirlenecek diğer malların her ne şekilde olursa olsun alımı, satımı ve devri ile toptancı halleri ve pazar yerlerinin kuruluş, işleyiş, yönetim ve denetimine ilişkin usul ve esasları, uygulanacak yaptırımları ve bakanlıklar, belediyeler ile diğer idarelerin görev, yetki ve sorumluluklarını kapsayan 11/3/2010 tarihli ve 5957 sayılı Kanun yayımlanmıştır. Elektronik satış, AB normları, rekabet vb. yeniliklerin de yer verildiği ve günümüz ihtiyaçlarına göre dizayn edilen düzenlemelerle belediye sınırları içerisinde yapılan toptan yaş sebze ve meyve ticareti sıkı denetim ve kurallara tabi tutulmuştur. Daha önce belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde malların toptancı hali dışında toptan alım ve satımının yapılamayacağı belirtilmişken yeni Kanunun 4 üncü maddesinin (1) numaralı fıkrası ile malların toptan alım ve satımının toptancı hallerinde yapılacağı ancak, a) Sınaî üretimde kullanılmak üzere satın alınan malların, b) İhraç edilmek üzere satın alınan malların, c) İlgili mevzuatı çerçevesinde ithal edilen malların, ç) 1/12/2004 tarihli ve 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu kapsamında organik tarım faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilen ham, yarı mamul veya mamul haldeki sertifikalı ürünlerin, d) Üretici örgütlerince toptancı hali dışında satılan malların, e) Üreticilerce perakende olarak doğrudan tüketicilere satılan malların, f) İyi tarım uygulamaları kapsamında sertifikalandırılan ürünlerin, g) Fatura veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden satın alınan malların toptan alım ve satımları ile perakende ya da toptancı halinde toptan olarak satmak veya münhasıran kendi tüketiminde kullanmak üzere fatura veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden yapılan toptan alımlar toptancı haline bildirilmek kaydıyla toptancı hali dışında da yapılabilmesine imkan tanınmıştır. Elektronik ticaret yoluyla yapılan satışlar da bu madde kapsamına alınmıştır. Komisyoncu, malların toptan satışı amacıyla kendi adına ve başkası hesabına komisyon esası üzerinden çalışan meslek mensupları; üretici, malları üretenler; tüccar, Malların toptan satışı amacıyla kendi adına ve hesabına çalışan meslek mensupları olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla toptancı halinde satış yapan komisyoncu ürünü doğrudan üreticiden alabildiği gibi üreticiden mal toplayan tüccardan da alarak onun adına satabilmektedir. B. Toptancı Hallerinde Yapılan İşlemlerin Vergisel Boyutu Yukarıda da yer verildiği üzere, üretici, tüccar ve komisyoncu arasındaki ilişki vergilendirmeyle ilgili farklı uygulamaları gündeme getirebilmektedir. Komisyoncunun toptancı halinde sattığı sebze ve meyveyi doğrudan üreticiden alması halinde vergilendirmeye ilişkin işlemlerde sorun yaşanmamaktadır. Komisyoncu üreticiden aldığı ürün için ürünün borsada satılıp satılmadığına göre değişen oranda müstahsil makbuzu üzerinden tevkifat yapmaktadır. Ancak komisyoncunun malı tüccar adına satması durumunda araya komisyon ilişkisi girmektedir. Ayrıca sebze ve meyve komisyonlarına müstahsil veya tüccar tarafından satılmak üzere gönderilen sebze ve meyvelerin fiyatı, ağırlığı, fire durumu, alıcıların kimler olacağı önceden bilinmediğinden ve fiyatların toptancı hallerinde arz ve talebe göre günlük olarak tespit edilmesinden dolayı sebze ve meyve komisyoncuları vasıtasıyla yapılan sebze ve meyve satışlarında malı satan tarafından belge düzenlemesinde güçlükler ortaya çıkmaktadır. Bu güçlük Gelir İdaresinin 18.01.1988 tarih ve 2601079-6/3340 sayılı ve 18.05.2004 tarih ve 0.54/5428-1825/22141 sayılı yazılarında da belirtilerek 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 257 nci maddesinin Maliye Bakanlığı’na verdiği yetki kullanılarak bu konuda gerekli düzenleme yapılmıştır. 1. 5957 Sayılı Kanun Uyarınca Kurulmuş Hallerde Yapılan Satışlarda Belge Düzeni 5957 sayılı Kanun uyarınca kurulmuş toptancı hallerinde yapılan sebze ve meyve satışları ile ilgili olarak düzenlenecek belgeler konusunda hallerdeki işlemlerin özellikli durumu göz önünde bulundurularak Maliye Bakanlığınca farklı bir usul öngörülmüştür. Sebze ve meyve komisyoncularına müstahsil veya tüccar tarafından satışı yapılmak üzere gönderilen sebze ve meyvelerin fiyatı, ağırlığı ve fire durumu önceden bilinmemektedir. Fiyat halde günlük olarak arz ve talebe göre belirmektedir. Bu durum göz önünde bulundurularak gerçek usulde vergilendirilen çiftçi ile tüccar tarafından komisyoncuya yapılan mal teslimlerine ilişkin fatura düzenlenmesi yerine satılan mala ait faturanınkomisyoncular tarafından düzenlenmesi Maliye Bakanlığı tarafından uygun görülmüştür. Bunun yanında, komisyoncunun malın satış tarihinden itibaren azami 7 gün içerisinde satılan malla ilgili olarak malı gönderen müstahsile (üretici) veya tüccara, satış bedeli üzerinden ve satışa konu mala ait nakliye, navlun, ham maliye, rüsum, komisyonbedeli gibi giderlerin de yer aldığı faturayı da düzenlemesi gerekmektedir. Örneğin, (A) toptancı halinde komisyoncu olarak faaliyet gösteren Komisyoncu Bay (K) tüccar veya üreticinin malını sattığı zaman bu mala ilişkin iki fatura düzenleyecektir. Birinci fatura alıcıya düzenlenen satış faturasıdır. İkinci fatura ise üretici veya tüccar adına düzenlenen komisyon faturasıdır. 2. Katma Değer Vergisi Katma Değer Vergisi uygulaması ile ilgili olarak göz önünde bulundurulması gereken üç husus bulunmaktadır. Bunlardan ilk ikisi bu malların satışında malların KDV’ye tabi olan mükelleften alınıp alınmadığı üçüncüsü ise düzenlenen komisyon faturası üzerindeki KDV hesaplanmasıdır. 2.1. Teslimleri Katma Değer Vergisine Tabi Bulunan Mükellefler Tarafından Gönderilen Malların, Sebze ve Meyve Komisyoncuları Tarafından Satışında KDV Teslimleri katma değer vergisine tabi bulunan mükellefler tarafından gönderilen malların, sebze ve meyve komisyoncuları tarafından satışında, satılan malın tabi olduğu nispette katma değer vergisi hesaplanacaktır. Bu vergi, komisyoncu tarafından malı gönderen mükellefe intikal ettirilecek ve bu mükellef tarafından genel hükümlere göre beyan edilerek ödenecektir. 2.2. Teslimleri Katma Değer Vergisine Tabi Olmayan Mükellefler Tarafından Gönderilen Malların, Sebze ve Meyve Komisyoncuları Tarafından Satışında KDV Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17/4-b bendine göre, gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler tarafından yapılan teslim ve hizmetler katma değer vergisinden müstesnadır. Dolayısıyla, komisyoncu gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiye ait malı komisyon karşılığı satıyorsa katma değer vergisi hesaplamayacaktır. Anılan bent hükmü uyarınca, teslimleri vergiden müstesna olan çiftçiler tarafından gönderilen malların, komisyoncular tarafından satışında, yanlışlıkla katma değer vergisi uygulanması halinde, tahsil edilen bu verginin komisyoncular tarafından verilecek 2 nolu katma değer vergisi beyannamesinde “fazla ve yersiz hesaplanan katma değer vergisi” olarak beyan edilmesi gerekmektedir. 2.3. Komisyon Bedelleri Üzerinden Alınacak Her türlü komisyonculuk faaliyeti ticari kazanç kapsamında değerlendirildiğinden. Komisyon bedelleri üzerinden de KDV hesaplanması gerekmektedir. 2.4. Toptancı Halleri Dışında Yapılan Sebze ve Meyve Satışlarında KDV 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 28 inci maddesinin Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayanılarak yayımlanan 2007/13033 sayılı Kararname ile katma değer vergisi oranları; I sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için % 1, II sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için % 8, listelerde yer almayan vergiye tabi diğer işlemler için % 18 olarak belirlenmiştir. Sözü edilen maddeye ekli I sayılı listenin 28/4/2011 tarih ve 2011/1673 sayılı Kararname ile değişik 6 ncı bendi uyarınca ilgili mevzuata göre toptancı hallerinde faaliyette bulunanlara ve bunlar tarafından gerçek usule tabi katma değer vergisi mükelleflerine yapılan taze sebze ve meyve (mamulleri hariç) teslimleri için % 1 oranında katma değer vergisi uygulanması gerekmektedir. 91 Seri No.lu KDV Genel Tebliğinin (B) bölümünde; “Toptancı hallerinde faaliyet gösteren bazı mükellefler, kendi işletmelerine ait mallar ile toptancı hallerindeki diğer işletmelerden satın aldıkları malları toptancı halleri dışındaki ünitelerinde satışa sunabilmektedir. Toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerin, hallerden temin ettikleri taze sebze ve meyveleri hal dışındaki ünitelerinde satmaları halinde de Kararname hükümlerine göre işlem yapılacak ve bu ünitelerden gerçek usule tabi katma değer vergisi mükelleflerine yapılan teslimlerde % 1, diğer teslimlerde ise % 8 katma değer vergisi oranı uygulanacaktır.” açıklamasına yer verilmiştir. Buna göre, toptancı hal kompleksinde faaliyet göstermeyen gerçek usule tabi katma değer vergisi mükelleflerince yapılan taze sebze ve meyve teslimleri % 8 oranında katma değer vergisine tabidir. Toptan sebze ve meyve ticareti ile uğraşanların toptancı halindeki faaliyetleri dışında, kendi işletmelerinden veya toptancı halindeki diğer firmalardan temin ettikleri taze sebze ve meyvelerin (mamüller hariç), hal dışında bulunan şube iş yerleri vasıtasıyla gerçek usule tabi KDV mükelleflerine teslimi ise % 1 oranında KDV ye tabidir. 3. Gelir Vergisi Tevkifatı 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin (11) numaralı bendinin (a) alt bendinde uyarınca Çiftçilerden satın alınan ziraî mahsullerden Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile kara ve su avcılığı mahsuller için, (b) bendinde ise diğer ziraî mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerin gelir vergisi tevkifatına tabi olduğu belirtilmiştir. Yaş sebze ve meyve alımı (b) alt bendi kapsamında tevkifata tabi olup, zirai mahsulün borsaya tescil durumuna göre tevkifat oranı da değişmektedir. Şöyle ki zirai mahsul Ticaret borsasına tescil ise tevkifat oranı % 2 tescilli değil ise %4 olarak uygulanmaktadır. 5957 sayılı Kanunun (8) numaralı fıkrası hükmüne göre, toptancı hallerinde veya üretici örgütlerine satılan zirai ürün bedelleri üzerinden 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (11) numaralı bendi uyarınca yapılacak vergi tevkifat oranı, ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınan zirai ürün bedelleri üzerinden yapılan tevkifat oranı olarakuygulanır. 128. No.lu Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliği’nin “X _ VERGİ TEVKİFATI VE ESASLARI” başlıklı bölümünde ise “Yaş meyve ve sebze komisyonculuğu ile uğraşanlar her ne kadar komisyoncu adı altında faaliyet göstermekteyseler de müstahsilden aldıkları ürünler için satın alan kişiye bu ürünleri kendi faturaları ile devrettiklerinden, vergi kanunları yönünden yaptıkları iş bir alım-satım faaliyeti niteliğinde bulunmaktadır. Bu nedenle komisyoncu adı altında çalışmakla beraber faaliyeti alım-satım niteliğinde olan bu şahıslar da çiftçilerden alacakları zirai ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapmak zorundadırlar.” açıklamasına yer verilmiştir. Buna göre, toptancı hallerinde veya üretici örgütlerine çiftçiler tarafından satılan zirai ürün bedelleri üzerinden Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin 11/b-i alt bendine göre % 2 oranında tevkifat yapılması gerekmektedir. Öte yandan, sebze ve meyve komisyoncularının tüccarlar tarafından gönderilen zirai ürünlerin bedelini yine tüccarlara ödedikleri sırada gelir vergisi tevkifatı yapma zorunlulukları bulunmamaktadır. Örnek : Gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olan Çiftçi YILDIZ 5.000 kg portakalın satılması için Antalya Meyve Sebze Toptancı Halindeki Komisyoncu AYANOĞLU Kardeşler’ e sebze göndermiş, Komisyoncu da Tüccar ŞİMŞİR’e satmıştır. Örnekte, malın tüccara teslim edildiği tarihte katma değer vergisi komisyoncu tarafından satıcı adına alıcıdan tahsil edilecektir. Ayrıca komisyoncunun yaptığı hizmet karşılığı olarak komisyon bedeli üzerinden katma değer vergisi hesaplayıp komisyonculuk hizmetini sunduğu satıcıdan tahsil etmesi gerekmektedir. Fatura örneği ve hesaplamalar aşağıdaki gibi olacaktır. AYANOĞLU KARDEŞLER Sebze ve Meyve Komisyoncusu Hal No: 5 ……… Vergi Dairesi No.: 701 000 1392 Bay; Tüccar ŞİMŞİR Kale Mah. 1230 sok. No: 14 ANTALYA …….Vergi Dairesi No.: 118 120 100 Parça Cinsi Kilo Fiyatı Tutarı 500 Portakal 5.000 2,00 TL 1.000 TL Masraflar Tutar( TL) Rüsum 45,00 Hamaliye l00,00 Muhaberat 10,00 Stopaj %2 20,00 Komisyon 78.75 Satış Yekûnu 1.000,00,- TL K.D.V. %18 14.20 K.D.V.(%1) 10,00 TL Toplam 267,95 Toplam 1.010,00 TL Masraflar 267,95 TL SAFİSİ 742,05 TL III. Sonuç Toptancı hallerinde yapılan yaş sebze ve meyve satışlarında vergilendirme ve belgelendirme önem taşımaktadır. Komisyoncuların başkası adına sebze ve meyve satışı aşamasında komisyoncu tarafından biri adına satış yapılan için diğeri de komisyon için olmak üzere iki ayrı fatura düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca zirai ürün alımı sırasında bu alımlar için düzenlenecek müstahsil makbuzları üzerinden %2 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir. KDV’nin hesaplanması ve beyanı ise teslimlerin KDV’ye tabi mükellefler tarafından yapılıp yapılmadığına göre farklılık göstermektedir. Altan YILMAZ/Devlet Gelir Uzmanı/ASMMMO |
