Şüpheli alacak karşılığı nasıl ayrılır
V.U.K.'nun 323. maddesinde ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla, dava veya icra safhasında bulunan alacaklar, yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacakların şüpheli alacak sayılacağı ve bu çeşit alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte bir karşılık ayrılabileceği hüküm altına alınmıştır.
Bir alacağın şüpheli hale geldiğini kabul ederek karşılık ayrılmak suretiyle zarar yazılabilmesi için sözkonusu alacağın mutlak suretle ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olması gerekmektedir.
Şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi için aranan diğer bir şart ise alacağın şüpheli hale geldiğinin tespitidir. Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar ile yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar şüpheli alacak sayılır.
Bir alacağın dava ve icra safhasında olması o alacağın şüpheli alacak niteliğine sahip olması için yeterlidir.Sözkonusu alacağa ilişkin davanın borçlu tarafından açılmış olması durumu değiştirmeyecektir. Mahkemeye dava, icraya takip dilekçesinin verilmiş olması, alacağın dava veya icra safhasına intikal ettiğini gösterir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, şekli bir başvurunun alacağın şüpheli sayılması için yeterli olmayacağıdır. Bir alacağın şüpheli niteliğini kazanabilmesi için başvurudan sonra davanın mahkemede görülmekte olması, icraya intikal eden ihtilafın da ödeme emrine bağlanmış olması gerekir.
V.U.K.'nun 323. maddesinde protestoya veya yazı ile birden fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklarda şüpheli alacak olarak belirtilmiştir. Her ne kadar ilgili kanun maddesinde borcun istenilmesine ilişkin yazıların taahhütlü olarak gönderileceği hususunda bir kayıt yoksa da, yazı ile borcun bir defadan fazla istenildiğine, ancak PTT makbuzlarıyla veya protesto örnekleri veya alındıları ile kanıtlanabileceğine ve başka bir şekilde bu iddianın doğrulanması olanağı bulunmadığına göre yazıların taahhütlü olarak gönderilmesi gerektiğinin kabulü zorunlu bulunmaktadır.
Dava veya icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklardan kasıt dava veya icra takibatı için yapılacak giderlerin alacak tutarından fazla olması halidir.
Bir alacağın şüpheli hale gelmesi ve üzerinden karşılık ayrılması için sözkonusu alacağın teminata bağlanmamış olması gerekir. Teminata bağlanmış alacaklarda alacağın şüpheli hale gelmesi sözkonusu değildir. Alacağın bir kısmı teminatlı ise ancak teminattan geri kalan kısım için karşılık ayrılabilir.
Kefalete bağlı alacaklar da şüpheli alacak uygulamasında teminatlı alacak olarak değerlendirilirler. Ancak, kefil hakkında da takibata geçilmiş olunmasına rağmen alacak tahsil edilememişse karşılık ayrılabilir.
Ayrıca V.U.K.'nun 323 maddesi uyarınca, ticari ve/veya zirai faaliyetle iştigal eden ve bilanço esasına göre defter tutan mükellefler şüpheli alacak karşılığı ayırabileceklerdir İşletme hesabı esasında defter tutanlar ile kazancı ticari veya zirai kazanç dışındaki kazançlardan oluşan mükellefler şüpheli alacak karşılığı ayıramazlar.
Şüpheli hale gelen bir alacağın zarar olarak dikkate alınabilmesi için anılan alacak için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılması gerekmektedir. Ayrıca birden fazla alacağın şüpheli hale gelmesi ve karşılık ayrılması halinde hangi karşılığın hangi alacağa ait olduğu karşılık hesabında ayrıntılı olarak gösterilmek zorundadır.
Şüpheli alacak karşılığı ancak alacağın şüpheli hale geldiği yıl için ayrılabilir. Alacağın şüpheli hale geldiği yılda karşılık ayırmayan işletmeler daha sonraki yıllarda bu haklarını kaybederler.
Karşılık ayrılmak suretiyle zarara intikal ettirilen şüpheli alacaklarda daha sonraki dönemlerde tahsil edilmeleri halinde tahsil edildikleri dönemin karına intikal ettirilirler.
Hasan YALÇIN
YMM
